Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

*CHŁODZIĆ

czas. ndk
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach
Słowniki notują
Formy gramatyczne
bezokolicznik
  chłodzić
czas teraźniejszy
lp 1. os.   chłodzę
3. os.   chłodzi
lm 1. os.   chłodziemy
3. os.   chłodzą
czas przeszły
lp m 1. os.   chłodziłem
3. os.   chłodził
ż 3. os.   chłodziła
lm nmos 3. os.   chłodziły
czas przyszły złożony
lp m 1. os.   będę chłodził
zneut 3. os.   chłodzić będzie
tryb rozkazujący
lp 2. os.   chłodź
imiesłów współczesny
  chłodząc
Znaczenia
1. »oziębiać, studzić, orzeźwiać, dawać cień, ochłodę komu czemu; przynosić ulgę komu czemu, łagodzić ból, dolegliwości, usuwać stany zapalne«
Rekcja: kogo co

  • ~ Dobrze też koniowi dawać podróżnik kopany z korzeniem [...] chłodzi, czyści wnętrze, poleruje, i bardzo rzecz potrzebna, zwłaszcza zatyłym koniom. DorHipTur 181.
  • – Posiekawszy wrzod/ plastr z ośrzodki chleba białego sokiem babczanym przyłożyć/ y tákie rzeczy/ ktoreby skromnie chłodziły/ y kurzawą wywodziły parę/ iako gdybyś bábkę/ soczewicę/ ośrzodkę chlebá wárzył w wodzie a przyłożył. PetrSInst E2-E2v.
  • ~ Często chłodź działo nie mocząc barzo wisiora aż od dna, aby się chłodził ten czop. AquaPrax 292.
  • – Chłodzę/ Refrigero aestum [...] Refrigero thermas [...] Frigus refrigerat aliquem [...] Refrigerationem aurae captare [...] Ventilo & refrigero vinum [...]. Kn 66.
  • – Studzę/ [...] Vicin. Chłodzę. Kn 1079.
  • ~ W Károlizbácie wodá práwie ognista [...] nie tylko nic nie szkodzi/ ábo zápala wátrobę gorącą/ ále ią chłodzi. PetrJWod 14.
  • ~ Scyllá/ corká Phorká [...] ná ustroniu, ciáło swoie wodą chłodziłá. OvOtwWPrzem 549.
  • ~ Ogród, w tym się wino rodzi, Z boków róża ganki chłodzi. JarzGośc 120.
  • – Tak y Pomaráńcze/ ktore się słodkie znáyduią máią moc zágrzewáiącą/ ktore lubo z nátury/ ábo przez niedostánie się są kwaskowáte/ chłodzą/ y gorączkę uśmierzaią. HercBan 21.
  • ~ Káżdemu są znáiome Pozimki/ y smákuią/ ále zdrádliwie/ máią przyrodzenie chłodzące nerki/ y z nich kámień wypądzáiące. HercBan 58.
  • ~ Ty nam pomagaj, o Bacche łaskawy! Masz ku swej woli wesołą drużynę Polaków, Niemców, inną mataczynę, Którzy się rzeźko kręcą ze dzbanami Częstemi zdrowie chłodząc rymerami. BorzNaw 62.
  • ~ My smacznie jemy i chłodziemy swoje Upracowane dla dróg naszych znoje I przy tym akcie nowo urodzonej Córeczce życzym szczęścia z każdej strony. BorzNaw 152.
  • ~ Dlaczegom go [rozmaryn] co wieczór jędrną wodą chłodził? Przeczem go jako ziele z daleka przewoźne W lodach trzymał w czasy mroźne? ZimBSiel 125.
  • ~ Będę ją chłodził podczas kanikuły i poddymając na piersiach przystuły, Czegom pragnął żyw, w tej alabastrowej Jaskini czekać będę formy nowej. MorszAUtwKuk 171.
  • ~ Niechaj ją [Szreniawę] Zefir wiecznie powiewając chłodzi. MorszAUtwKuk 176.
  • ~ Znowusię Szwędzi [!] doSzturmu gotuią, Y Lepsze Sczęście sobie obiecuią, Przes gwałt Vpádłą wspieráiąc Nádzieię: Achocz w nich siła od pracy słabieie Przęcię [!] pragnienie swym wzdychaniem chłodzą Y proznym męstwęm gorzkie trudy słodzą. OblJasGór 97.
  • ~ Z wysokich Niebios hoyne dzdze wywodzi, A wilgotną wod kroplą dobrych, y złych chłodzi [Bóg]. DamKuligKról 77.
  • ~ Czemu frásuiący się wzdycha? Dusza cale wlepi się y utopi w myślách y zapomina przez odetchnienie sercá chłodzić. TylkRoz 283.
  • ~ Iák gdyby kto zmyślił, że ogień iednych grzeie, drugich chłodzi. BystrzInfAstrol 6 nlb..
  • ~ Dla tego zas Autor nátury Bog zimnem nadał powietrze. Aby wszystkie rzeczy żyiące, á pryncypalnie człowiek, dla ktorego konserwacyi stworzony świat, przy odetchnieniu chłodził zimnym powietrzem serce y inne wewnętrzne części: áby od ciepła náturalnego niewiędniały. BystrzInfElem Q3v.
  • ~ Chłodzi, czyści, poi, Palestyński Kráy IORDAN rzeka. ChmielAteny II 521.
  • ~ Możesz przytym garść iednę y drugą Kwiatu lipowego wziąć, y w pułgarcu wody ugotować, ktory trunek y chłodzic cię będzie w gorączce, y zmacniać. BeimJelMed 49-50.
  • – Wszelkie słone, y rozpalaiące lekarstwa nawet salitra, lubo chłodząca iest, zwielką roztropnością záżywana być powinna. BeimJelMed 83.
  • ~ Pokray subtelne płateczki Słoniny, kłádź ná ięzyk, y to osobliwie znácznie odwilża y chłodzi ięzyk. VadeMed 149.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – Lecie mi go nie chłodź/ zimie mi go nie grzey. RysProv VIII, 3.
  • – Mądry Medyk vpátruie, áby wątrobę chłodząc, nie záziębił żołądká. FredPrzysł C1v.
  • – Lis grzeie/ kuná chłodzi/ sobol zdobi/ báran wszy płodzi. RysProv E2v.
Przenośnie
  • [Poseł] Ktory Wiernie y Mądrze swą posługe Na seymie odprawuie Chłodzy dusze wszystkich braczy.HerbOr 546
  • Więc y ia z tegoż nápiłám się stoku, Co záśmierdziáłe obmywa bolączki, Krew JEZUSOWA z wodą płynie z boku, Ná uśmierzenie piekielney gorączki; Łáskawe morze Sodomskie powodzi, Swym miłosierdziem chłodząc ułágodzi.DrużZbiór 170
2.  przen.  »o uczuciach: gasić, osłabiać, tłumić«
Rekcja: co

  • ~ Pokazowali [żołnierze arcyksięcia rakuskiego Alberta] ochotę yswoię y Zołnierską ze się zaprawili na pierwszych y ten wnich impet zostaie chłodzic go zwłoką nie trzeba. PotPrzyp 10v.
  • ~ Iakże mámy wszystkiego dostatkiem po dziorki, Zamkniem okno przed BOGIEM do Serca komorki. Chcąc żeby nás nie widział, ani okiem rzucił Ná złe sprawy, byleby w niwczym nie zasmucił. W tym błędzie idąc Dawid, brnie co raz to głębi, Ognistą miłość przeciw Panu, chłodzi, ziębi. DrużZbiór 90.
3.  przen.  »cieszyć, radować, rozkoszować«
Rekcja: co

  • ~ Ale jeden z nich [Kupidynów], nad insze swawolny, Kształt jej [śpiącej dziewczyny] rozpinał i do piersi wolny Oczom swym przystęp sprawił i w te znoje Tam chłodził oczy i swoje, i moje. MorszAUtwKuk 160.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Podhasła

CHŁODZĄCY

im. przym. czyn.
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
lp M. m   chłodzący
ż   chłodząca
D. ż   chłodzącej
n   chłodzącego
B. m   chłodzący
ż   chłodzącą
n   chłodzące
N. ż   chłodzącą
lm M. nmos   chłodzące
D.   chłodzących
B. nmos   chłodzące
N.   chłodzącemi
Najwcześniejsze poświadczenie:
1603
Znaczenia
hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicji
  • – Karmia na staniu, przyrodzeniu najprzystojniejsza jego, owies piękny a żółty, zwłaszcza lecie, gdy ten jest chłodzącej mocy w wtórnym stopniu. DorHipTur 12.
  • – Káżdemu są znáiome Pozimki/ y smákuią/ ále zdrádliwie/ máią przyrodzenie chłodzące nerki/ y z nich kámień wypądzáiące. HercBan 58.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • czopek chłodzący:
    • – Záczym gdy nábrzmieią y zápalą się, przykładáć czopki chłodzące y rospędzaiące. PromMed 86.
  • enema chłodząca (sz. zm.):
    • – Naprzod w káżdey gorączce pożyteczne są enemy chłodzące y odwilżáiące, tákie álbo podobne. PromMed 11.
    • – Naprzod ieżeliby tá áffekcya to iest zátrzymánie uryny, [...] pochodziło z zápalenia nerek, albo gorącości uryny, dawszy chłodzącą Eneme, krwi upuścić. PromMed 136.
  • julep chłodzący:
    • – Item Emulsie to iest mleczká robione z nasienia Dynowego, Málonowego, Ogorczánego, Máku etc. tákże Iulepy chłodzące są dobre, osobliwie z máczku Polnego. PromMed 93.
  • kąpiel chłodząca:
    • – Kąpiel chłodząca, y odwilżáiąca, y urynę poruszaiąca służy y na wiátry. VadeMed 139.
  • klistera chłodząca || chłodząca krystera:
    • – Ckliwość wielka znosić się może klisterámi chłodzącemi z oleykiem rożánym y chłodzeniem gmáchu, o ktorym się wyższey powiedziáło. PetrSInst D4v.
    • – Towarzysz nasz u Petery Bierał chłodzące krystery I tak skarżąc na gorączkę, Ukrywał szpetną świerzbiączkę. MorszAUtwKuk 312.
  • konfekt chłodzący::
    • – Nie zániedbyway syrupow/ tákże y konfektow zażywáć chłodzących. SykstCiepl 166.
  • lekarstwo chłodzące (sz. zm.):
    • – Y przeto ná gorące choroby wynáleźli lekárstwá chłodzące: ná zimne/ zágrzewáiące. SykstCiepl 139.
    • – Item záżywáć lekarstw mierno chłodzących, áby wątrobę chłodząc, żołądká nie oziębić, co iest pospolita. PromMed 161. PromMed 161.
    • – Toż burzenie krwi chłodzącemi lekarstwy uśmierzać trzeba. BeimJelMed 204.
  • maść chłodząca:
    • – Ná spárzelinę y ná inne zápálenia Máść chłodząca pewna. CompMed 480.
  • plaster chłodzący || plastr chłodzący:
    • – Ktoli tám w Domu diabelskim będzie mogł plastr chłodzący przyłożyć Wmści. AndPiekBoh 42.
    • – W około rány trzebá záwsze kłáść plastry chłodzące, áby zápalenia nie dopuszczáły. PromMed 130.
    • – Item ieżeliby się zápalenie y opuchliná ná wrzod zábieráłá, co się nayczęściey przydaie, ná ten czas przykłádá plaster odmiękczaiący y chłodzący. PromMed 166.
  • płokanie chłodzące:
    • – Służą przytym płokánia rożne chłodzące [na zapalenie gardła]. CompMed 79.
  • pokarm chłodzący: :
    • – Melankolikom służy pokarm miernociepły y wilgotny. Cholerykom ma być chłodzący y wilgotny. PetrSInst B2.
  • chłodząca rzecz (sz. zm.):
    • – Bo iż gorącego przyrodzenia jest [koń] chłodzących rzeczy bez pochyby potrzebuje. DorHipTur 11.
    • – Tákże tym wszystkim/ ktorzyby żołądek záziębili sobie vżywániem rzeczy chłodzących/ iáko rybámi ná zimno vżywánymi/ ogurkámi/ Bániámi/ Małonámi [służy olejek z kminu]. SyrZiel 436.
    • – Pragnienie ktore z suchości pochodzi nápoy gasi; á ktore pochodzi z gorąca ieszcze trwáiącego to prędzey ugásą rzeczy chłodzące ániżeli nápoy. TylkRoz 234.
    • – Przytym bardzo chłodzących rzeczy tak w potrawach iak wnapoiu wystrzegay się, żebyś bardziey nie draźnił choroby. BeimJelMed 174.
  • tranek chłodzący:
    • – Tranek chłodzący. Weźmij saletry [...] soku z ziela, które zowią tłustoszu ogrodnego [...] wina kwartę białego reńskiego abo francuskiego, jajec. DorHipTur 249.
  • woda chłodząca:
    • – Ktorzy záś piią wody chłodzące/ iákowe są Acidulae/ to iest kwáśne wody [...] záżywáią ich w wielkiey mierze. PetrJWod 35.
  • wódka chłodząca:
    • – Tego oleyku w chorobách gorących może bespiecznie/ z wodką Tłustoszową/ ábo z iáką iną chłodzącą vżywáć. SyrZiel 133.
    • – Wodká Cynamonowa chłodząca serdeczna [...] Wodká Cynamonowa serdeczna z Winem zágrzewáiąca. VadeMed 259.
  • ziele chłodzące:
    • – Woreczki z zioł chłodzących y odmiękczáiących dobre [na zapalenie uszu]. CompMed 51.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 30.06.2016
Autorzy: WM
Data ostatniej modyfikacji: 30.06.2016