ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI, Kn, T, SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp, L (?)

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

M.		charakter \|\| karakter \|\| harakter
D.		charakteru \|\| karakteru
C.		charakterowi
B.	uż. nżyw.	charakter \|\| harakter
N.		charakterem
Ms.		charakterze

liczba mnoga

M.	uż. nosob.	haraktery \|\| charaktery
D.		charakterów
B.	uż. nosob.	charaktery \|\| karaktery \|\| haraktery
N.		harakterami \|\| charakterami
		haraktery \|\| charaktery
		charaktermi
Ms.		charakterach

Znaczenia

1. »znak, jak np. litera, cyfra albo system takich znaków; tekst pisany«

– Krolu [...] nieomylney bądź pewien odsieczy/ Jerozolimie od woyská mojego. Tákie záwierał opisáne rzeczy/ Chárákterámi pismá Pogáńskiego List. TasKochGoff 462.
– Hetman obaczywszy moy character zląkł się ale przeczitawszy zaras ochłonął. OssJŻyw 32.
– Tám názáiutrz chcąc pokazáć wdźięczność swoię przećiwko Pánu Bogu y vpokorzenie/ á posłuszeństwo przećiw Stolicy Apostolskiey/ oddáli do nog Oycá świętego chorągiew zacną y wielką/ z białego iedwabiu/ ná ktorey pięknie vháwtowáne były cztery Mieśiące Tureckie/ pełne chárákterow Arábskich/ y po wszytkiey chorągwi pełno tákże było tych chárákterow hawtowánych. OpisGal A4.
– Snádź w Diamencie y Tobie litery/ Snádź iuz y złote kuią cháráktery/ Bo gdzie nie tymi potym się ozdobisz/ Prożno ná słáwę y zwyciestwá robisz. TwarSDaf 43.
– Kiedy chcę pomyślony tysiąc wyrázić/ tedy nápiszę go tymi znákámi/ ábo tákiemi chárákterámi liczby/ ták 1000. GorAryt 2.
– Obaczy Daulet harakter oyczysty, Y przeczyta list oczyma swoimi. PotSyl 82.
– Chárákter: iest literá liczby. Iákie są: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 0. SolGeom III 77.
– Ten chárákter álbo notę w Podzielnym generálnym, masz náznáczyć punktem, álbo kommą. SolGeom III 101.
– Hołownia Herb. X. Koiałow. in Ms. powiada, że powinien bydź charakter białego koloru w polu czerwonym, na kształt litery T u Łacinnikow. NiesKor II 366.
– Według upodobaney imaginacyi każ z drzewa powyrabiać tábulaty. Ná nich dać pierwsze lineamenta czyli charakterow czyli iakich chcesz figur. BystrzInfArtyl Q2.
– Ognie tryumfalne ktorych Indzinierowie zażywaią w Feierwerkách są Race, młynki [...] kule iáśnieiące charaktery, cherby lub inne hieroglifiki się palące. BystrzInfArtyl P4.
– NOMPAREILLE [...] NAYMIEYSZY charakter w drukarniach nád ktory mnieyszy być nie może. DanKolaDyk II, 300.
– CHIFFRE [...] Nota arithmetica, ae, f. LICZBA charakter do wyrażenia liczby. DanKolaDyk I, 304.
– EXEMPLE [...] EXEMPLARZ charakter do pisania dla tych co ich pisać uczą, wiersz ieden álbo y dwa dla przykładu z początku nápisane. *Exemplarz álbo charakter nápisać dziecięciu pisać się uczącemu. DanKolaDyk I, 554.
– Z Fenicyi wyszła, liter y Charákterow inwencya. ChmielAteny II 508.
– 12. Lutego w odległości od Equatora koło sześciu gradusow ku Południowi, á o trzy gradusy od wyspy Loronha po zachodzie Księżyca, morze płomienie z siebie wyrzucało, które nocy ciemności rozpędziły tak dalece, że można było czytać pisma naydrobnieyszemi charakterami drukowane. BohJProg II 98.
– Sam też będąc Słowakiem (poniewasz był Macon) nie nowe słowá y charáktery wynálasł/ ále násze Stárosłowieńskie wypolerował [Homer]. DembWyw 16.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

łaciński charakter:

– Sens Samey prawdziwey Historiey, stoiącym z Łacinskiego Charakteru drukięm notuię. OblJasGór 2.
– Napis takowy łacińskim charakterem czyta [jedna z osób stojących przy królu]: Erit Victor Joannes. DyakDiar 54.

charakter dalmacki:

– Charáktery albo sposoby pisania są dwoiakie: ieden Ruski y Moskiewski, Drugi Dalmacki, albo Hieronimow. ChmielAteny II 746.

charakter farbowany:

– Tak się nazywa [muzyka kromatyczna], gdyż Grecy noty w tey części muzyki, pisali charakterami farbowanemi, ktorą oni nazywaią Kroma to iest farba. DanKolaDyk I, 307.

charakter Hieronimów:

– Charáktery albo sposoby pisania są dwoiakie: ieden Ruski y Moskiewski, Drugi Dalmacki, albo Hieronimow. ChmielAteny II 746.

charakter indyjski:

– Arabowie przyznaią że liczbę swoię maią od Indyanow, y nazywaią ie Figury álbo charaktery Indyiskie. DanKolaDyk I, 304.

charakter moskiewski:

– Charáktery albo sposoby pisania są dwoiakie: ieden Ruski y Moskiewski, Drugi Dalmacki, albo Hieronimow. ChmielAteny II 746.

charakter nieznaczny:

charakter ruski:

– Charáktery albo sposoby pisania są dwoiakie: ieden Ruski y Moskiewski, Drugi Dalmacki, albo Hieronimow. ChmielAteny II 746.

charakter gotycki:

– Co zaś do L ktore znaczy pięćdziesiąt y D ktore znaczy pięćset zażywano ich bo te litery znaczyły połowę sta álbo tysiąca w charakterze Gotyckim. DanKolaDyk I, 304.

arabski charakter:

– Pierwszy wiersz Arabskim chárákterem pisány de verbo ad verbum ták się tłumáczy. RubJan T2.

Przenośnie

A iako pięknie się do takiego przywileiu szczęściu podpisáć, kędy swymi złotemi chárákterámi cnotá wszytek przywiley ná godność komu wypiszę [!].WojszOr Ded. III

2. »jakikolwiek znak lub przedmiot, któremu przypisywano właściwości czarodziejskie, magiczne; zaklęcie«

– Na odpusty, tam trzeba nabożnie [...] trzeba będzie mieć przy sobie modlitwy nabożne, paceirze u pasa, kostur w ręku, garnek duży masła w tłumoku, stworzenia człowiecze dobrze utworzone, chleb pieczony, pieniędzy węzeł niemały. A gdy takie będziesz miał przy sobie charaktery, o co jedno nabożnie się modląc prosić będziesz, wszytko otrzymasz - a bez tych charakterów musiałbyś doma siedzieć. MinSow 271-272.
– Więc by go iákokolwiek od siebie zágnáli/ Rozmáite mu przykrości záwżdy wyrządzali [mieszczanie bytomscy]. Káráktery pisáli/ krzyżyki do tego Czynili: A to kłádli więc ná kruszce iego. Bacząc ich zmowę Szárley on isty tákową/ Powiedział im (wywiodszy ie do gor) rzecz nową/ Ktorey nie bárzo rádzi od niego słyszeli/ Ze kruszce (prze onę swą złość) vtrácić mieli. RoźOff G4v.
– Przeciw tey regule/ są cháráktery nieznáiome/ y słowá/ ábo imioná podeyrzáne/ tákże obrazki czárnoxięskie/ y im podobne/ ktorych wszytkich záżywáć nie godzi się iáko zabobonnych. SpInZąbMłot 279-280.
– Doszedszy tam [do jaskini, w której były schody prowadzące do grodu] prog zaras Czarownik wyimował Ktory był charaktermi dziwnemi zrysował. ArKochOrl 36v.
– Charactery na Wsciekliznę + trans + kiram + kartan + tracha + Stomas+ na trzech papierkach napisac nie rozerznietych y dac psu ziesc zchlebem. GrodzMisc 178v.
– Nieuydziesz rąk moich Ty, práwi [Czarniecki], ktory ufasz w charaktery, Mam y ia Swięte na Szábli litery Ktora się imie pewnie ciała twego, Lubo to kule pierzchaią od niego. OblJasGór 42.
– Także opłatki dawáć o czary pomowionym ktore leżáły tylo ná ołtarzu przez Mszą ś. y czasem na nich pewne háráktery pisać. WisCzar 111.
– Aniołowie z sobą przez znáki álbo cháráktery, rzekę wyraźniey, ná migi Duchowne gadáią. MłodzKaz II, 89.
– Czy mogą przyrodzonym sposobem pod pewnemi płánetámi wysztychtowáne figury álbo cháráktery człowiekowi pomagáć. TylkRoz 13.
– Y toć to iest, com rozumiał w rożnych tráktátach piąciu chárákterow, y mow: Pártykulárnych záś chárákterow pięć mow do káżdey rzeczy stáć się máiącey, ábo zepsowáć, z ksiąg rożnych názbieram niżey. AlbSekr 297.
– Iákie prożne obserwacye są: [...] Nosić przy sobie iákie charaktery niezwyczayne, węzełki, figury, dla uchronienia się przypadku. BystrzInfAstrol II/III.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

czarnoksięski charakter:

– [Mówi Annasz] Jako ludzi omamiał [Jezus], tuszę, wiecie i wy; Jako się czynił Bogiem, będący mataczem Umiejąc czarnoksięskie charaktery. PotZmartKuk I 627.

charakter krzyżowy:

– Záwisły [zabobony] y w akcyách niby Swiętych, iáko to żegnaniách, charákterow krzyżowych czynieniu, klękániu. BystrzInfAstrol II/II.

3. »piętno, znamię, ślad pozostawiony przez co; niezniszczalny duchowy znak, uczyniony w duszy ludzkiej przez sakramenty: chrztu, bierzmowania; święcenia kapłańskie«

– Ten też sam będzie się ráchował z námi/ kto ten obraz [Boży] oszpeci/ ábo zmáże napis iego/ y chárákter ná Krzcie świętym ná dusze násze włożony/ ten będzie karány/ y między bestyie piekielne odesłány. StarKaz II, 564.
– Zeby tedy ludzie tego obrázu Boskiego/ ktory przy stworzeniu dusze swoiey ná siebie wzięli/ nie gubili y tego chárákteru ktory ná Chrzcie świętym przyięli/ [...] dał nam Odkupiciel nász rożne remedia ná to. StarKaz II, 564.
– Antychrystá z Luciperem/ y tych co iego chárákter ábo známię ná się przyięli/ bez wszelkiego miłosierdzia wrzucono w iezioro siarczyste związawszy. StarKaz II, 621.
– Patrząc, gdy nas okrutny Poganin postrzyga Nie pomodz nam się bronic, nie odegnać Wilka od Baranka: czy dosyc ze go złota szpilka Na waszych przypnie Piersiach? Człekac wywiesć wPole Łacno: Lecz kiedys wserce ta szpilka zakole Wtakiem zeto igrzysku ten harakter macie? Ze gosobie by Czaczko tylko posyłacie? PotWoj 36.
– Gdy o miłą Oyczyznę y Koscioły Swięte. Walcząc z Pogány: bráli ich száblámi rznięt[e] Na Ciáłá Háráktery: żeby w Sukcessorách Swieciły? ná grobowych kłádli ie márm[orach] To stopnie do Honorow, do Czci, do Fortuny. PotPocz .
– Ten [Miczek] bedąc na Torturach do niczego sie przyznac nie chciał y Stryczki sie na nim targały, az opatrzywszy go Charakter nad łopatką lewą w ciele zaprawiony y zarosniony iemu nalezli. KomonDziej 201-201v.
– Miecz Alexandra [...] w przeciwnych karkach charakter ryso[wał] Sławę tuszował. MikSil 85v.
– Wszyscy wierzący w Antychrysta cechowáni będą, y nieiákie znáki y charaktery oznaczaiące imię Antychrysta, będą nosili, ábo ná práwey ręce álbo ná czele. BystrzInfCosm H2v.
– Uczyni to, áby wszyscy [...] nosili charakter ná ręce prawey álbo ná czołách swoich. Aby nikomu się nie godziło nic kupić álbo przedáć, tylko temu ktory mieć będzie charákter, álbo imię bestyi, to iest Antychrysta. BystrzInfCosm H2v.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

chrześcijański charakter:

– Widzim Poturnaki Ktorzy drogą Krwie Panskiey opłaceni ceną Sprosnego Machometa uspieni Syreną Onę Mysl Chrzescianską, iako Paralizem Masłokiem zaraziwszy Swiętem gardzą Krzyzem ztarszy z czoł, Chrzescianskich charakterow Cechy Krwią własną, przez obrzeskę wpisani do Mechy. PotWoj 10.

4. »oznaka, symbol; herb, chorągiew wojskowa«

– Stali chwilę dragonowie [...] rozumiejąc iż to rajtarowie (bo mniemali iż wszystko wojsko polskie minęło), a zatem i wesoło ich czekali. Jednakże skoro jeno postrzegli, te sześć chorągwi Elearskie były, zaraz ku miastu obrócili i mogliby ujść do miasta [...] ale iż wolno, lubo w nadzieję charakterów (jak i o nich sława była), lubo siły swej [...] ustępowali, dogonili ich Elearowie. DembPrzew 63.
– Dragonowie (nowych podobno charakterów nabrawszy, a piechotę około rzeki na obudwu stronach zasadziwszy) wyjechali na harce. DembPrzew 65.
– Ielita Zamoyskich Trzy złozone groty Wieczna Pamiątka: wieczny charakter ich Cnoty. PotWoj 9.
– Brał [świeżo pasowany na rycerza] y Pierscien zelazny, haracter Sromoty Ktory musiał naPalcu swoim nosic poty Asz krwią Nieprzyiacielską, z obligu wyięty Złoty iusz nosił Sygnet. PotWoj 34.
– Ná prześwietny klejnot który z inszych wielą zacnych i rodowitych familij, starożyły dom [...] Lipskich in theatro orbis poloni, swoje i wielkich przodków swoich, dzielną ręką i odważonem za ojczyznę sercem, u żelaznego Gradywa wysługi perennis gloriae, piastuje charakterem Drużynę- (w tém miejscu wyrysować herb Srzeniawa). PotWoj I.

5. »cecha, przymiot, właściwość lub zespół cech; także w lm: dzielność, siła, wytrwałość«

– Herby Szláchty Koronney, y Wielkiego Xięstwá, Litewskiego, gniazdá Cnot, háráktery, męstwá: Chciałbym pisáć, lecz siłá, pieniądzmi do Cechu W kupionych, lezie w pioro. PotPocz 15.
– Aż z tryumfem humoru, y wspániáłey Cery, Odnowiwszy świeżemi, cnotę háráktery, Czterech Wodzow Pogáńskich, prowádząc przed sobą, Wráca Rádwán, y koniem znáczny y osobą. PotPocz 160.
– Gdziezes moy Szachcie y zharakterami IRycerskiemi Sławny odwagami? DrobTuszInf 36.
– Pusciły Szablom haraktery wszytkie, ktore mi rany zadawały brzydkie. DrobTuszInf 36.
– A coż zaś iest gadać zle ná Panow, ieżeli ich zle nieposądzać, z tym wszystkim ten grzech realny, iest ták wzwyczaiony w Polszcze, że go zá grzech nie mamy, y owszem iákom iuż powiedział iest miany, zá przyzwoitość y charákter, człeka dobrego humoru, y zá tytuł łepskiego pachołká. JabłSkrup 24-25.
– Nie te tedy racye przeszłe zerwały Seymy, ale iak B o g widzi, a my też palpamus manibus, ze iedna rwie seymy do bułąw pretensya. Godzien w tym estymacyi piękny W. Pana charakter, simplicitas animigve nives, że wyznaiesz, iż Krol inaczeyby koniecznie powinien pokartować buławy, żeby miał pragnienie doszłego seymu. KonSRoz 7.
– W całey Europie, ba y w całym świecie, nic się nie rowna kondycyi szlachcica Polskiego, do ktorey absoluta nawet potestas iest przyłączona [...] A tak słusznie y tą preeminencyą distinquimur od inszych narodow, y charakterem naszym naturalnym, ktory się przez nic lepiey wydać nie moze, iako przez to, że w takim krolestwie iako nasze, gdzie żadnego rządu nie masz y gdzie tylko sama prawie wola każdego panuie, nie rodzą się codzień monstra niesłychane, y crimina statûs, ktore się pospoliciey gdzie indziey przy naysurowszym rządzie trafiaią. LeszczStGłos 55.
– Lecz Imść ad excusandas excusationes in peccatis, alleguie, ze to są rzeczy pogodzone y zakwitowane. Ia o to dysputowáć nie chcę, iednak też same komplantacye y kwity swiadczą że to wszystko Imć N. robił, iákiego iest charakteru, y iákich capax okazyi. DanOstSwada II, 73.
– Wrocił sługa, powiada o swoim przyięciu, Urosłaby cholera w máłym niemowlęciu. Dopieroż w mądrym, cnotliwym człowieku, W poczciwym Charakterze w doskonałym wieku. DrużZbiór 49.
– Był Iwanowski, tytułujący się podstoli smoleński, człek charakteru dobrego i rozeznany konkurent, prawie żadnej nie mający kontradykcji, drudzy zaś konkurenci mieli swoje opozycje. MatDiar I, 321.
– Nie jestem tego charakteru, abym miał brata mego zdradzać. MatDiar I, 341.

6. »sposób pisania liter, wygląd pisma«

– Pisarzowi też za jego miesiące zapłaciłem, którego jeszcze na jeden miesiąc zatrzymam dla łacińskiej skryptury, aby się co mogło tak nieczytelnego charakteru Jasiowego pociosać. ŁugowPodr 89.
– Zaczem trzeba się w lepszy charakter i czytelniejszy wprawić, bo na potem tak ci by to in abusum weszło, żeby żadnej litery nie znać było, co byś napisał. ŁugowPodr 228-229.
– Pismo/ karakter. Nota, character, manus, scriptura. Kasztas/ runka. SzyrDict 297.
– Pocieszyłęm się trochę przeczytawszy intus [wewnątrz] Samego W MM Pana ręki Charakter że się Bratem pisać raczysz. PasPam 171v.
– Niewiele się takich znaydzie w Woysku ktory [by] nie znał Charakteru tego ktorym ia we wszystkich ekspedycyiach Słuzę WMMPanom. PasPam 185.
– Iaki taki obaczy nieiego nieiego podpis. Pytaiąz tedy co to iest Poniewaz y Imię y Przezwisko takiez tylko Charakter inszy. PasPam 185.
– Dosyć słáwy Niemcowi języká nászego nierozumiejącemu ztąd urosło/ kiedy się odważył Polskim Zborom ná Pożytek/ tę Xięgę Chárákterem niezgorszym y czytelnym wystáwić. KancPol 12 nlb..
– PIsarz do listow ma mieć Chárácter piekny, y czytelny. HaurEk 78.
– Ianuszowski herbu Kłośnik [...] Wiele Xiąg kościołowi y Oyczyźnie pożytecznych podrukował [...] 12mo. Nowy harakter albo Ortografia Polska in 4to w Krak: 1594. NiesKor II 400.
– Znalazł [...] cynową tablicę, ná którey stároświeckim chárákterem, nástępuiące pismo po łácinie wyráżone było. RubJan U3v-U4.
– Skoro Ioab odebrał z rąk niewinnych listy, Czyta, widzi charakter Krola oczywisty. DrużZbiór 98.
– Bawiłem się tedy w Wohyniu jeszcze niedziel dziewieć i 70 arkuszów ścisłym charakterem dekretu napisałem. MatDiar I, 372.
– Pismo, Charakter, die Hand Schrieft. BierSłowa 136.

7. także w lm »funkcja, godność, stan«

– ZTrętwiáła práwie ręka, to moie przychodzi mi dawáć do Wm. M. M. Pánow pisánie, widząc ze ták ostátnie wzięliście przedsię rády, kiedy rozmowy ktorey y nieprzyiaciele z sobą dopuszczáią, Wm. M. M. Pánowie nam Bráciey, Senatorom, Vrzędnikom, Commissarzom tey Oyczyzny, nákoniec chárácterem y práwem Poselstwá authorisowánym, przeciwko słuszności, y Narodow práwu, odmowiliście. LubJMan 92.
– Pamiętay zdrayco przynaymniey na Charakter Chrzescianski kiedy niepamiętasz na kapłański. PasPam 196.
– Czy sami księża kościoł, czy tylko Duch Święty Na nich zstąpił, a inszy niemymi bydlęty? Charakteru nie tykam, ktory jest usługą W domu Bożym, alebyś znalazł owcę drugą, Coby mogła pasterza paść i mistrza ćwiczyć. PotFraszBrück I 471.
– Jakoż sequerentur omnes eam sententiam, gdyby był jmp. referendarz kor. z jmp. chorążym krakowskim votum nie przytrzymał tą perswazyją, że się nie godzi charakteru naszego wdawać w postpozycyją, żebym miał subesse alicui iurisdictioni. SarPam 278.
– Gdy będzie nowy marszałek, a nuż będą wtedy swoje prezentowali charaktery [posłowie z obcych krajów]. DiarSejm 236.
– Anno 1685. Na sejmie warszawskim bez charakteru poselskiego byłem. ZawiszaPam 18.
– Arcybiskup zalterowany przyznał się do wszytkiego y wydał wszytko iako się działo y na pismie z podpisem podał co uczynił spodziewaiąc się ze go to y Charakter iego Biskupi obronic miało.. HistŚwież 146-147.
– Charakter kapłański byłby w poszanowaniu, ktory ozdoby świeckie bardziey szpecą niż zdobią. LeszczStGłos 23.
– Xiąże Jmć Eugenius Charakter Prezydencyi Rady Woienney dla podeszłego wieku zamyśla złożyć in manus Nayj: Cesarza Jmci. GazPol 1736 90 10 nlb.
– Uprászaią [ministrowie], áby tylko ráz przez dzień honor Charakterowi Ich należący im świadczono. MerkHist 8, 609.
– Sam król by kapitanem naszym, porucznikiem śp. książę jmć Lubomirski, miecznik koronny z charakterem generała. MatDiar i, 43.

Znaczenia niepewne

1 a. 6:

– Pismo/ kárákter/ litérá/ ábo litéry Nota [...] Charàcter [...] Manus [...]Scriptura, (to co nápisáno) [...] v. Pisánie 2. Kn 702.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

charakter farbowany:

– Tak się nazywa [muzyka kromatyczna], gdyż Grecy noty w tey części muzyki, pisali charakterami farbowanemi, ktorą oni nazywaią Kroma to iest farba. DanKolaDyk I, 307.

Użycia metajęzykowe

- Substantiva nomina [...] Chárákter Cholerá Choleryk CHRYSTUS. WojnaInst 157-158

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

CHARAKTER