ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Słowniki notują

Formy gramatyczne

bezokolicznik

dobić

czas przeszły

lp	m	1. os.	dobiłem
			dobiłem
		3. os.	dobił \|\| dobieł
	ż	2. os.	dobiłaś
lm	mos	1. os.	dobiliśmy

czas przyszły prosty

lp			1. os.		dobiję
			3. os.		dobije

tryb rozkazujący

2. os.

dobij

nieosobowy czas przeszły

dobito

Znaczenia

1. »zabić kogoś lub coś bliskiego śmierci, zadać śmiertelny cios rannemu«

Rekcja: kogo co

– Dobiiam/ ábo dobić kogo [...] Dobić kogo/ est seminecem mactare. Occide penitus: exanima: eneca. Adde letalem ictum. Mortiferam fac inflige plagam. Vulnus letale impone, adige, impinge. Ictus vsque ad caedem, ad mortem gemina, itera. Fortiùs, vel grauiorem impinge, inflige, securim. Feri donec exanimes, eneces. Percute dum spirat, quoad exanimetur, moriatur. Quandiu spirat caede. Viuentem ne relinquas [...] Una plaga reliquum spiritum exhaurire [...]. Kn 127.
– Y ten to syn Agágá krolá/ Amálechites vroższy/ dobił krolá Saulá ná gorze Gelboe/ kiedy bitwę z Philistynámi przegrał/ y wziąwszy koronę z głowy iego/ przybieżał do Dawidá powiádáiąc nowinę/ iż Saulá krolá zábito nágorze Gelboe/ iám go práwi sam dobił bo mię prosił o to/ y przyniosłem ci koronę iego. StarKaz II, 569.
– Iechał cie pies wolę iuz Vmrzec swoią smiercią Nizli mie ty masz dobic diabeł cie prosi. Ztą twoią medicyną Bogu sie oddawąm Ten mie raczy niech leczy niz twoia odwaga [...]. OpalKSat 45v.
– [...] Własnie zgadłes na ten czas gdy Oyczyzna mdleie Duszkosz by iey dokonac y dobic do konca Sąmsiedzi pograniczni wsrogiey gotowosci Czuwaią na nasz nierząd amy niemyslemy O zadney pograniczney obronie [...]. OpalKSat 51.
– Dobij mię, po tey wzgárdzie, ktora w moim domu Do tych czas nie usiádłá, ná czele nikomu. CorMorszACyd 116.
– Dobijże y zárzeż mię przy Oycowskim grobie, Kiedy spráwę mey ręki zá słáwę mąm sobie. CorMorszACyd 152.
– Jeśli-ć wadzi, iżem żywy, Mordem twojej ręki Dobij mię bez męki; Wolę być w podziemnym mroku, Niż w niechętnym widzieć wzroku Niełaski dowody. MorszAUtwKuk 278-279.
– Zaraz mię potem do J. M. pana Gosiewskiego zaprowadził, który condolendo kilką słów sorti meae, opatrzyć mię cerulikowi kazał. Tam zaraz tacy się naleźli konsyliarze, którzy svadebant, aby mię dobito, ale że się szczęściem książę J. K. pan podczasy [!], brat mój, trafił w wojsku, wziął mię do siebie, i sub jego custodia zostawałem, jednak non sine periculo. RadziwBAut 140.
– Dobiy kto cnotliwy/ Wer ein rechtschaffener Kerl ist/ der Schlage vollends todt. DobrGram 505.
– [...] Rusin gruby Zniosszy naszych kilka kroc, do tey przyszedł chluby Ze się Xięstwem oderznąć od Korony smiele Odwazył: Panow miawszy za Nieprzyiaciele Kędy chłop nałozony cepom pługu bronie Zwątpiwszy za niecnoty swoie oPerdonie Do tey przyszedł rozpaczy woli nizli robic Pługiem, albo cepami dac się smierci dobic. PotWoj XVII.
– [...] Panow miawszy za Nieprzyiaciele Kędy chłop nałozony cepom pługu bronie Zwątpiwszy za niecnoty swoie oPerdonie Do tey przyszedł rozpaczy woli nizli robic Pługiem, albo cepami dac się Smierci dobic. PotWoj XVII.
– [...] potym wieś zapalił z czego gdy na spiących straszna napadła trwoga w ten cżas potęznie ciął y mordował, a cżego nie mogł dobić żelazem w Warcie potopił Szwedow nie mało; ktorych Chłopi niby ratuiąc z wody wywłoczyli y zabiiali. HistBun 43.
– [...] wprowadziłem krowe do tey staynie, przemarzła, musiałem ią zasz dobic [...]. KsJasUl I, 448.
– A widząc tudziesz Cytyssę z Hirpinem, Cosz ia mam daley nieszczęsliwa robic? Poydę, ach poydę, swą ręką zaSynem, Y Lacno mi się bez zelaza dobic, Cięszkiego zalu Hirpin rzecze: klinem? PotSyl 43.
– Y choc na iego twardey rohatynie, Czym się poki zeł, Astyages zdobieł, Y wiego ręku oney srogiey swinie, Osmieliwszy się wrocic nazad: dobieł, Sobie, przyznawał męstwo w tym terminie, Daulet, tesz zeby tymŁaskę zarobieł, Dosc ma sam z siebie: ze nikt nie był trzeci, Przyzna Krolowi sławę z[e]swini szczeci. PotSyl 99.
– Więc gdy raz słusznie za swą winę łaje Złą służebnicę - a ta jej nie znosi, Wnet obelgę tym większą przydaje Jej utrapienie i w te słowa głosi: - "Niech się nam z ciebie widzieć nie dostaje Dzieci, zabójco mężów, co cię nosi Zły duch. Chcesz, abyś za mnie dokończyła Tego, coś w siedmiu mężach nie dobiła?" LubSTobPol 78-79.
– [...] tam tedy wtey potrzebie y ia byłe[m] naypirszy raz y tam naypiersza w prawa moia wtey okazyey była, choc zad[ru]giemi naostatku przeciesz niedobitkow dobiłem kilku [...]. DrobTuszInf 7.
– Sztyletem go dobił y połowę Owych pieniedzy kupieckich ktoremi się iuz byli podzielili wziął [...]. HistŚwież 207.
– [...] tam Węgrzynka postrzelono, ktorego Harnady z Łomnice dobił. AktaMusz 44.
– Prosił sie, zeby iescze był żyw, lecz ze pogonia była, musieli po dobić y iego zdobyczą podzielili sie. AktaMusz 44.
– Zácznie mowić ow Młodzian, co torbę názbierał, iak się Saul męczył, iak cięszko umierał, Iak go dobił swym mieczem, iak go o to prosił, Ze mu ten grzech odpuści, przysięgi zanosił. DrużZbiór 73.
– Dobiiam, v. m. F. dobiię. 1) vollends todt schlagen; den Rest geben. 2) die übrigen niedermachen [...] 1) tuër, assommer celui qui est au abois; achever qu. 2) tuër, massacrer le reste de gens [...] § 1) dobił wołu nie dobrze uderzonego. 2) dobiliśmy na pogoni nieprzyiacioł [...]. T III 228.
– Czarnkowski, biskup poznański, będąc podagrą barzo udręczony, zwykł był częstokroć przed wielkim bólem te słowa mówić: "Przebóg, dobij kto, odpuszczę." BohFRozDoś 138.

2. »zadać cios lub wiele ciosów, uderzyć; poturbować, poranić«

Rekcja: komu czemu

– Dobiiam/ ábo dobić komu/ vide Wybić kogo. Kn 127.
– Prędzej kto wiatr w wór zamknie, prędzej i promieni Słonecznych drobne kąski wżenie do kieszeni, Prędzej morze burzliwe groźbą uspokoi, Prędzej zamknie w garść świat ten, tak wielki, jak stoi, Prędzej pięścią bez swojej obrazy ogniowi Dobije, prędzej w sieci obłoki połowi, Prędzej płacząc nad Etną łzami ja zaleje, prędzej niemy zaśpiewa, i ten, co szaleje, Co mądrego przemówi; Prędzej stała będzie Fortuna, i śmierć z śmiechem w jednym domu siędzie, Prędzej prawdę poeta powie i sen płonny, Prędzej i aniołowi płacz nie będzie plonny, Prędzej słońce na nocleg skryje się w jaskini, W więzieniu będzie pokój, ludzie na pustyni, Prędzej nam zginie rozum i ustaną słowa, Niźli będzie stateczna która białogłowa. MorszAUtwKuk 21-22.
– [...] iáko bułáwą gdy dobije Hydrze, Nie rośnie więcey, áni mu się wydrze, Ani odnawia siedmiołbiste kręgi, Biorąc ostátni szwánk z iego potęgi. OvChrośRoz 120.
– Dobiiam, v. m. F. dobiię [...] 3) einen geprügelten vollends auschmieren [...] 3) batre d'avantage; batre comme il faut celui qui est déja batu [...] 3) dobiłem mu skory [...]. T III 228.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

(wariant I):
– O moie żyto/ mnież dobito. RysProv XII, 3.
(wariant II):
– Na tosz moia ochota wyszła na tosz moie Dniem y nocą siedzenie z tym niewdziecznym gosciem Za moie zyto widze iescze mi dobito Zem mu był rad dlatego powinien mie y zle wspomninac y zle zyczyc? OpalKSat 105.

3. »bijąc co wtłoczyć, wbić głębiej«

Rekcja: czego

– Do tego, jako zwykli w wojsku wszyscy krzyczeć: "Puszkarzu, pal, pal" - a on jeszcze i nie dobił sztuki. AquaPrax 110.
– Dobiiam/ ábo dobić kogo [...] Dobić goździá/ clauum capite eminentem penitùs in arborem vel parietem adigere. Clauum non altè impactum,, ictibus crebris penitùs parieti immergere [...]. Kn 127.
~ Aby się tedy tákim dziáłem nie oszukał, y kulą wedle miáry przodku wziętą nie nábił, ktoraby doszedszy áż do poyśrzodku, ániby się dobić, áni dobyć bez omięszkánia nie mogłá, ma ono Crucettą, ktora się potym opisze, wszędzie pomierzyć, y miárę do kule wziąć, nie ná przodku, áletám gdzie naciasnieysze iest dziáło, á to z przestworem słusznym. UffDekArch III, 3.
– Dobiiam, v. m. F. dobiię [...] 4) vollends einschlagen als einen Nagel. [...] 4) chasser entiérement un clou [...] 4) dobiy gozdzia tego, tego pala. [...] T III 228.

Użycia metajęzykowe

- Dobiiam, v. m. F. dobiię [...]. T III 228

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

odmiana złożona

lp	M.	m	dobity
		n	dobite
	C.	n	dobitemu
	B.	n	dobite
	N.	ż	dobitą
lm	M.	mos	dobici

Najwcześniejsze poświadczenie:

1654-1676

Znaczenia

1. »taki, który jest bliski śmierci, który został zabity; ranny, któremu zadano śmiertelny cios«

– Żyję, umieram; dziwnie się to wierci: Konać, nie umrzeć, choć serca nie mając Żywot opuścić, nie czuć przecię śmierci, Jest to umierać, a nie umierając: Albo mężniejszej nabywa gdzieś sierci Serce, że znowu odżywa konając, Albo co duszę z sercem strzała dzieli, Nie domorduje, choć na śmierć postrzeli. Nie dobite, nie, lecz z śmiertelnej rany Kaleka serca już w kim inszym żyje; Tenże za serce stoi i kochany Żywot, serce me z niego żywot pije. MorszAUtwKuk 185-186.
– [...] Ludzie się nie dobici wswoich kiszkach plącą Drudzy chlipią zPaszczeki, posokę gorącą Tosz gdy przyidą do ręczney ci y owi broni Pólak [!] rany zadaie Turczyn tylko dzwoni Po zbroiach hartowanych [...]. PotWoj 116.

2. »całkiem pokonany, rozgromiony, zwyciężony«

– Takiemi trzema potyczkami przywitany Krzywonos spuscił nos na Kwintę, y ku Chmielnickiemu z nie dobitą hałastrą swoią umknął się, Xiąże zaś tak poigrawszy z Kozactwem poszedł pod Iampol. y tam Woysko dla spoczynku Obozem położył. HistBun 5.
– Tuż żeby nie dobitemu hultaystwu lzey było uchodzić przed natarczywym zuchwałe Karki tretuiącym marsem Polskim, odważny nasz Żołnierz harmatę odebrał y puł Taboru zabrał, a starszyznę Kozacką powiążaną [!] do Xiążęcia przyprowadził, y tuby byli do szczętu ich zniesli nasi, gdyby powtórnie noc nie przeszkodziła. HistBun 5.
– Ale trudno było naszym tego Szatana zwyciężyć, bo mu znowu z pułtorakroć sto tysięcy z pod Zbaraża Kozaków przybyło, y lubo iuz był troche nos na kwintę spuscił, iednak znowu nazaiutrz z Hanem nasze obstąpiwszy nie dobite Woysko, potężnie nacierał y wszystkie siły wywierał, na którey utarczce dzień cały przeminął, gdzie juz y reszta Woyska w oczewistym niebespieczeństwie była, y sam król w nim zostawał. HistBun 14.

3. »całkiem obity jakimś pokryciem«

– Nad sienią z niedokończoną posową i na górce bez schodu na górce okna nie masz, komin nie nadmurowany i szkudłami nie dobity. InwKal I 564.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

DOBIĆ

DOBITY