ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp, SXVI, T, L (XVI-XVIII), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
Kn

Formy gramatyczne

bezokolicznik

gnać

czas teraźniejszy

1. os.

gnam

czas przeszły

lp	m	1. os.	gnałem
		3. os.	gnał
	ż	2. os.	gnałaś
		3. os.	gnała
	n	3. os.	gnało
lm	mos	1. os.	gnaliśmy
		3. os.	gnali
	nmos	3. os.	gnały

czas przyszły złożony

lp		m	2. os.		będziesz gnał
			3. os.		będzie gnał

imiesłów uprzedni

gnawszy

nieosobowy czas przeszły

gnano

Znaczenia

1. »pędzić, szybko, mocno przemieszczać, przesuwać, poruszać się dokądś; popędzać, poganiać; gonić«

Rekcja: kogo, co

– Mur z Europą Afryce czuią te narody/ Co zá morze czerwone zwykły wnosić głody. Nie nowiná támtecznym gnáć/ Máchometáńskie Vfce wálne w wir morski/ iák świnie Botáńskie. JurkHymCek A2v.
~ Bo iesli wyrzuca ze wnątrza ná wierzch, nie potrzebá purguiącemu lekárstwy nic ruszáć, ábysmy nie przeszkadzáli náturze. Bo bysmy ták od wierzchu do wnątrz, to iest od skory do kiszek, gnáli: á náturá w ten czás gdy wyrzuca krosty, morowki, dymienice, wyrzuca zewnątrz do wierzchu, to iest, od kiszek do skory. PetrSInst D1.
– Tá z tey/ á owá z drugiey tákże strony Gwałtem przełomić hufiec gęsty chciáłá: A wtem Gwelf przypadł/ gdzie iuż náchylony Mężna Klorynda lud przed sobą gnáłá: Y z gury ná nię ciął niepostrzeżony/ Y kęs z pięknego krwie wytoczył ciałá. TasKochGoff 242.
– Pod miástem wielka przeciw południowi Doliná leży od zachodu słońcá: Przez tę Pogáństwo názad vciekáło/ A proch przed sobą gęstą chmurą gnáło. TasKochGoff 249.
– Dwa dni całe biegł Rynald po głębokiey wodzie Dwa dni całe był w szturmie y w tey niepogodzie A wiatry wsciekłe ktore dąc nie przestawały To go na zachod to zas na pułnocy gnały [...]. ArKochOrl 38.
– Którzy [Elearzy] osobliwie gęstą swą strzelbą wsparłszy Janczarów, ku wieczorowi wspólnie i z Zaporowcami gnali ich pieszo aż do obozu tureckiego, i dział kilka odjęli; z których po woli Zaporowcy dwie wzięli, a trzecie wielkie w Dniestr zepchnęli. DembPrzew 47.
– [...] dogonili ich [dragonów] Elearowie w pół rzeki, na której ich siec i wiązać począwszy, gnali ich aż do samej bramy [...]. DembPrzew 63.
~ Moskwa sie poprawieła, wsiadła na nas gnali az w Hodynkę siekąc. MarchŚcibHist 15.
– Wczora, kiedyś do wody bydło rano gnała [...] jam barć w gaju ciosał. SzlichWierszeWir I 173.
– Długom płákał/ á zdraycy z mych łez przeszydzáli/ Y przezrowniny morskie rącze wiosłá gnáli. OvOtwWPrzem 131.
– A iák lwi/ zápędzeni zá iaką drapieżą/ Oślep/ y ná oszczepy/ y ná broni bieżą: Ták w ten czás morzá/ gdy ie wiátry gnáły skrzętne/ Zálewáły y okręt/ y státki okrętne; Y dáleko się wyższe zdáły bydź/ niż one. OvOtwWPrzem 453.
– Treiben pędzic/ gnác pellere. KusWeg L4.
– Widziałem, gdy sam á sam gnáł przed sobą kupy, Y w bitwách, iáko wałem, otáczał się trupy. CorMorszACyd 119.
– Pono dla ciebie tu nas morze gnało, Aby cię na tej wyspie oglądało w Stanie małżeńskiem. BorzNaw 91.
– [...] Gnałem ich jagte [...] Gnáć/ jagen/ treiben. DobrGram 303.
– Skoro te radę zawarł: swey powagą brody Wielki Wezyr obseła nią Ianczaskie ody Pisze grozne do Agow Emiry y Begow Zeby do Dunaiowych sciągali się brzegow Zeby białą wyiawszy płec y małe Zaki Co tylko Męszczyzn Swiat ma gnali naPolaki [...]. PotWoj 15.
– To zdrayca Ianczarow przekupował poił żeby od waznie stawali, Niewolnikow przodem przed Janczarami gnał [wezyr] do Szturmow [...]. PasPam 260.
– Ległosz to tedy Po ganstwo mostem, Zywcem to Gnano Stadami do Wiednia Zeby naprawiali zapokutę te Dziury [...]. PasPam 260v.
– [...] przeciw swemu, krolowi iecháli Ktory iuz w Polskę gnáwszy, wysoki Vmysł podnosił prawie pod obłoki [...]. OblJasGór 10-10v.
– Cudzoziemskie wojsko nie widzę także potrzeby po co gnać do obozu pod Garwolin. SobJListy 113.
– Ktoby chciał wysoko gnáć wodę, potrzebá tákich Wiatrakow kilká rozstáwić, według wysokości mieyscá ná ktore ma się pędzić wodá. SolArch 97.
– Karol [de Rochefort] uciekł y tak sam iedyny Chłopczyna [kolega Karola] musiał owę zdobycz do fortecy gnac y dognał. HistŚwież 108.
– Gnam, gonię. jagen, verfolgen. chasser, donner la chasse. nachylone woysko gnał przed sobą; pognał nieprzyiaciela. T III 389.

Związki frazeologiczne

kogo jak(o) bydło gnać:

– [...] Im się mniey Turcy takiey spodziewali zdrady Tym ich wiecey zginęło: tym sprosniey uciekli A Niemcy ich iak bydło, gnali kłoli siekli [...]. PotWoj 113.
– Onic to ludzie oni cosmy ich tą niwą Sto razy, iako bydło; szablą gnali Krzywą [...]. PotWoj 161.

2. »wyganiać, wypędzać skądś«

Rekcja: kogo

– A DVCH Swięty w postáci zstąpił gołębicy Nań z wysokiego Niebá. Po tey Táiemnicy Záczął po Swiecie czynić Cudá niesłycháne, Y znáki od początku Swiátá niewidziáne: To iest; vmárłych wskrzeszáć, chod przywracác chromym, Z ludzkich ciał gnáć czárty, wzrok dawáć niewidomym, Trędowátych oczyszczáć, słuch głuchym nápráwiáć, Y nászę zástárzáłą náturę odnawiáć, Prowádzić do Cnot Swiętych, od zguby odwodzić, A drogę do Zywotá wiecznego przywodzić. DamKuligKról 48.
– [...] A czárty, ktorych wy się, iák Bogá boicie, Y miásto Bogá w niemych báłwánách chwalicie, Nietylko z ludzkich gnáli ciał znákiem świętego Krzyżá, ále przegnáli z okręgu ziemskiego Do piekłá [apostołowie]. DamKuligKról 244.

3. »o zwierzętach, stadach: paść, prowadzić«

Rekcja: co

– Nie będzie żaden swego bydła na pole gnał, aż na to pospolstwo zezwoli [...]. KonDOliwKutrz 73.
– Wczora, kiedyś do wody bydło rano gnała [...] jam barć w gaju ciosał. SzlichWierszeWir I I, 173.
– Przytym zábrał Dawid wszystkie trzody y stádá/ ktore gnano przed bydłem jego/ y mowiono; Toć jest korzyść Dawidowá. BG Jk .
– Nie ma zadęn koni przez wieś gnac drabem bo iesli się skoda zstanie powinięn ią płacić. TułGietKutrz 127.
– Kiedy po zabiciu Geryona Stada wołow iego gnał Hercules y nocował we włoskiey ziemie u Ewandra, w nocy zboyca tamteczny y złodziey ukradł mu kilka naycudnieyszych wołow, oktorymta bayka. PotPrzyp 4v.
– Owce ná przygurkách pasać, nizin, mokrzádli się strzedz ná Owsiku nie paść, wzłe chwile ich nie gnáć. HaurEk 30.
– Heerde Schaffe durch die Stadt treiben/ Trzodę Owiec pędzić (gnáć) przez Miásto [...]. ErnHand 467.
– Nie powinien się żaden ważyć bydła swego lub koni na pastewnik drogą między zbożami lozem gnać, ale w zajęciu prowadzić. DziałTWilkKutrz 185.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Nié wie gdzié kozy gnano. Inszego świátá człowiék. KnAd 556.

4. »o czasie: spędzać«

Rekcja: co

– A przetoż, ták masz czynic po wszystkie swe látá Ktore będziesz gnał; chowac masz Boskie mándátá [...]. DamKuligKról 289.

5. przen. »zmuszać«

Rekcja: kogo

– Potem, kiedy one Kráie, w ktorych trawił czas, były przyciśnione Głodem, odszedł, y przystał do iednego służyć Gospodarza stron onych, kędy cięszkiey vżyć Musiał biády: bowiem go páść gnał wieprze w pole. DamKuligKról 80.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

odmiana złożona

mos

gnanych

Najwcześniejsze poświadczenie:

1670

Znaczenia

»goniony, ścigany«

Związki frazeologiczne

kto [jest] jako bydło do obory gnany z pola:

– [...] Płakał przecię iako Bobr; a zełzami szczery Iad mu pryskał po Piersiach: kiedy Kawallery I swych widzi Rycerzow iednych, iako wory Na wozach: drugich iako bydło do Obory Gnanych zPola [...]. PotWoj 164.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

*GNAĆ

*GNANY