ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Słowniki nie notują

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

M.

grzech

liczba mnoga

B.

uż. nosob.

grzechy

Znaczenia

»przekroczenie nakazów religijnych lub obyczajowych, nieprawość, występek«

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

bestyjalski grzych:

grzech Adamowy:

– Między Tysiącęm urwac sobie zyczy, Ten skołozrywe Iabłko ogrodniczy, Ktory cały Sad Ludzkiego rodzaiu, Za grzech Adamow arendował wRaiu, I Ewy, pierwszy naszey Rodzicielki, Natozes szczepieł Gospodarzu Wielki. PotPer 18.
– Już to nie w cierniu ten kwiat lilijowy, Lecz z siana wyrósł przez grzech Adamowy. KolBar II 668.
– Trzymał, iż po grzechu Adamowym zgładzona iest w ludziach wolność. ChmielAteny III 616.

achanów grzech:

ciężki grzech:

– Za Nayswiętszy Maiestat y Matki iego wylana kropla krwie bynaycięszsze wszystkie obmyie grzechy. PasPam 58.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

żal za grzechy:

– [Siostra Dominika] włosiennicę y łáncuch kolący ná się włożyłá/ áby miałá zewsząd vpomnienie do pokuty y żalu zá grzechy swoie [...]. OkolNiebo 198.
– Hortensyia takze bez Spowiedzi widząc iuz Amiliusza bez głowy miasto zalu za grzechy przeklinac poczeła Xiązę Sędziow Orestyllę, Amiliusza Niebo, Boga [...]. HistŚwież 198.

relig. obmyć z grzechu || z grzechów obmyć:

– Národźiwszy śię z Zywotá czystego/ Pokázał/ że nas obmył z Grźechu wszego. KancPol 205.
– Chćiał wielu z grzechow obmyć; ále oni z Judaszem niechćieli. SkibSnop 36.

omyć grzech I (sz. zm.) || omyć od grzechu II (sz. zm.) || omyć z grzechu III:

– Omyjże nas od grzechow nászych. ModlPub 110.
– Mowi w osobie iego Duch ś. ktora Oblubienicá iuż nie przez wiárę przyszłego/ ále przez wiárę obecnego Chrystusá/ ktory ią przez śmierć swoię/ y przez wylanie krwie swoiey omył z grzechu/ sstáłá się iemu Oblubienicą. KorRoz 17.
– Z którego jeśli już oswobodzenia Nie masz i tylko męki grzech omyją, Proszę, niech na tym krzyżu ja pasyją I krucyfiksem będę do wytchnienia. MorszAUtwKuk 106.
– ZEm wszytek w grzechu/ z tego wstydzę srodze/ Ni czym od grzechu Pánie nie swobodzę/ Tyś mię Krwią włásną wszák omył od grzechu? BaranLut 363.
– Sstáło śię iuż słuszne Nágrodźenie/ á wszelákie násze Przewininie/ Krew święta iego/ omyłá Grzech Człowieká wszelkiego. ModlNaboż 67.
– Jezus Krystus jest mu Jmię/ Ten was z wszego Złego wyrwie/ Zbáwićielem wászym chce bydź y od wszech Grźechów was omyć. KancPol 49.
– Już go był dźiś trzeći dźień opłakáł, y tuszy Ze temiż łzami, y grzech omył z swoiey duszy; Już sie był uspokoił: więc znowu mozg psuie; Poliarch żyw, Likogen pewnie instyguie. BarPotArg1697 83.
– Zakon Duchá Zywotá, Ewánjelia twoja obżywiájąca[!], y do Zywota wiecżnego wiedząca, ten zakon mię uwolnił od zakonu grzechu y śmierći, ktorzy dwa nieprzyjaćiele, grzech á śmierć, rękę sobie podawáją, á y w moru niejednego wielce strászą, wszákże nie mnie, boś ty grzechy moje omył, á y piekielne męki, t. j. wieczną śmierć wyćierpiał, śmierć ále doczesną tylko w Sen obroćił. MuthWier 61-62.
– Ktorego łáski możesz śię záwsze stáć uczesnikiem przez używánie Sákrámentu świętego, támći otworzone są święte rány, i zbáwienne zdroie Krystusowe pięć: tu możesz wszytkie grzechy, ktoreśkolwiek po krzćie twoim popełnił. omyć przez mocną wiarę w IEzusa, w prawdziwey skrusze álbo pokućie. ArnKośnMąd 40 nlb.
– W wielu Prostaczkow wmowiono to/ Ze im Xiądz ná Spowiedźi Záuszney może Grzechy odpuśćić/ przy Chrzćie może Dźieći ich omyć z Grzechow/ przy Wieczerzy PAńskiey że im Ciáło CHrystusowe w Chlebie zákryte daje. ScultPost 38.

omyty z grzechów:

– Bierzem poświącenie duszne/ ktorym omytemi z grzechow/ zostáiemy podobnymi Odkupićielowi swoiemu/ y w iego poniekąd istność odmieniamy się. StarKaz 44.

grzech zmyty:

– Ieden świátowy gruby żołdák zá rzecz niepodobną aliter facere non possum zá grzech nie zmyty sobie poczyta; á my bysmy iáko drobną iágodkę połykali? BujnDroga 433.
– Na ostatek, iak Iordan na doł do morza pustego albo martwego płynął, tak też grzechy wodą Chrztu świętego zmyte, w morze zapamiętania wiecznego wrzucone bywaią, i tam zostać muszą, gdyby tylko ochrzczeni onych ztamtąd swowolnie nazad nie brali. LangHaberPost 94.

obmycie grzechów (sz. zm.) || obmycie z grzechów:

– [...] syn Bogá wszechmogącego chćiał ták wielkie męki dla zbáwienia iego znieść: [...] co widząc y bacząc / iuż do szláchetnieyszych y znácznieyszych się zábaw vdáie / y tym sámym iż dla obmyćia dusze iego z grzechow kreẃ syná Bożego wylaną widźi / grzechu się y wszelákiego grzechowego plugástwá wystrzega. BonawŚwPochod 54.
– Ieszcze niekontentował się Pan Bog/ dobrowolnym iey vtrapieniem: ná więtsze grzechow iey obmyćie/ zesłał iey ćieszką bárdzo y długą chorobę/ z bolami molestnymi; áby się przez cierpliwość/ Bogu wypłáćiłá/ á ná czystą duszę zdobywáłá. LorKaz 142.
– Z tey racyi rzuca Kapłan ku czterom częśćiom świata wodę, na dowod że iako cztery rzeki z Raiu na świat wypłynęły, tak na cztery częśći świata woda łaski Boskiey przez Chrzest S. na obmyćie pierworodnego grzechu wypłynęła. NewOzd 99.
– Choćby po tysiąc razy nas Moyżesz uderzył rozgą swoią, y iedneyby kropli z tego niewybił kamienia, na obmycie grzechow. ZehenLaskSum 85.

Związki frazeologiczne

chodzić w grzechach czyich:

– Y stáło się/ niemájąc ná tym dosyć iż chodził w grzechách Jeroboámá Syná Rábátowego/ że sobie wziął zá żonę Jezábelę [...] á szedszy służył Báálowi/ y kłániał mu się [Achab]. BG 1Krl XVI, 31-32.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Pospołu te rzéczy chodzą/ dym zá płomieniem/ grzech zá lubieżnem poyrzeniem ábo dotknieniem. KnAd 904.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

Najwcześniejsze poświadczenie:

1614

Znaczenia

»jest grzeszne, niegodne«

– Przeto iesli grzech iest opuścić ią [żonę]/ trzymáć záś przy sobie ledwie nie męká/ y musi to bydz/ żeby opuściwszy ie ludzie/ cudzołoztwem się mázáli/ ábo ie przy sobie trzymáiąc/ vstawiczny fasoł mieli. SpInZąbMłot 358.
– Wiedzże to zá pewne iż co grzech/ to też y sromotá/ co nie grzech to też nie sromotá. A ták iesli nie grzech w sukni pochodzoney chodzić/ iesli nie grzech szalonemu człowiekowi vstąpić/ nie grzech miłości v złych ludzi nie mieć: ták też to nie sromotá. StarPopr 38-39.
– Ale do Zakonu wstąpić co zá grzech/ co zá krzywdá oycu? rzecz tá pochwały iest godná/ y fámiliy nie obelży. BirkEgz 25.
– Niégodzi się/ Illicitum est. Non licet mihi vel me facere. Nefas est. Nefas dictu est. [...] Nostri etiam dicunt grzech, hoc sensu [...] quod expiari oportet [...]. Kn 502.
– Nié grzech/ Indelictum [...] Qui nisi probrum, omnia alia indelicta aestimant. [...] Nihil malum est, nisi quod turpe est. [...]. Kn 502.
– Grzech robic Xieza łaią a nie grzech pic hulac Złe płodzic wszeteczenstwa y zbrodnie popełniac Bo Venus za Bachusem tuz tuz nastepuie Sine hoc et cerere friget, iako mowią. OpalKSat 87.
– Mszcząc się Oycá, choć umrę z bolu álbo ránny Oddam Oycu iakom wziął krew bez zmázy czystą, Grzech to żem się rozmyśláł, y gniewał niedbále: Bieżmy do pomsty cale. CorMorszACyd 122.
– á grzechże to, ták się pokázáć do káżdey vsługi Rzeczypospolitey ochotnym, żebym ták w pokoiu iako y na Woynie żadney okázyey nieopuścił? LubJMan 56.
– Grzech y to że Książęcey Czapki ná pieczęci záżywam. LubJMan 124.
– To grzech Senatorowi do Senatorow in rebus salutaribus posyłáć, á Dworowi niegrzech posyłáć do Moskwy, alienuiąc Smolensk y Siewierz [...]. LubJMan 126.
– Wiem że y zá nayostrzeyszych Tyránow verba impunè erant, facta punienbantur, teraz nową modą, coby we Fráncyey niepochwalono, o tym y pomyślić perduelio. To grzech mi było pomiślić y chcieć ná powszechnego Chrześciáńskiego iśdź nieprzyiacielá? LubJMan 131.
– Trzewiki na klockach (trepkach y korkach) albo y na wysokich abzacach nosić/ nie jest to samo w sobie grzech. GdacPrzyd 23.
– Co za grzech miłować? Nie mieszkaj a idź, gdzie cię myśl zawodzi A nie wierz, aby miał być tak surowy. LubSPir 23.
– nie grzech. es ist nicht böses; es ist keine Sünde. ce n'est pas un péché; il n'y a point de mal. T III 431.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

(wariant I):
~ Proszę o wzrok, y ucho skłonne od mey Svady Lichac, licha: co Prawda; to y nie grzech widzic, I sama: lecz się szkoda za vbostwo wstydzic. PotWoj 6.
(wariant II):
~ Jeśli wielbłąd do wody nie schyli się cudnej, Nim ją nogą pomąci, żeby tak paskudnej Swej postaci oboje nie widziało miny - Bojęć się podobieństwem naruszyć Krystyny. Lecz co prawda, to nie grzech: coż ci też, niebogo, Po tym zwierciedle, kupować tak drogo? PotFraszBrück II 392.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

GRZECH

GRZECH