Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

KATARAKTA
rzecz
ż
, *KATARAKT
rzecz
m

W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI, Kn, L, SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp, T

Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M. ż   katarakta
D. ż   katarakty
B. ż   kataraktę
N. ż   kataraktą
liczba mnoga
M. m albo ż uż. nosob.   katarakty
D. m   kataraktów
ż   katarakt
B. m albo ż uż. nosob.   katarakty
N. m albo ż   kataraktami
Etymologia
łac. cataracta, z gr. katarraktēs
Znaczenia
1. »próg skalny na rzece; wodospad«
  • – I tak srogiego nie czyni łoskotu Nyl z kataractow w wielkiey biiąc fali I głusząc ludzi [...]. MayChrośSup 37.
  • – Kartarakty[!] albo Porohy Nilu. TAk się zowią niektore mieysca, w ktore Nil spadá ze skał záwieśistych. Ta rzeká, ktorá spokoynym zrazu płynęłá łożem, w pustyniách Etiopeyskich, przed weyśćiem do Egyptu przebywá Katárakty, w raz potym przećiwko swoiey naturze gwałtowná stáie, y spienioná, gdzie śćiśnioná y wstrzymaná, przebywszy zastępy y záwalikámienie, spadá w przepaść ze skał w doł, z tákim szumem, ktory słycháć o dwie mili. RolJabłJADziej 75.
  • – Iest [Ren] Rzeka żeglowna wyiąwszy niektore, to ciasne, to skaliste mieysca, to katarakty albo spadziste defluxus. [...] Blisko Schaffusium wielkie ma Katarakty, alias Progi y spadek ze skał wysoki na stop 75 z wielkim szumem y hałasem. ChmielAteny1755 I 564.
  • – Co iest Katarakta? Jest spadek rzek nie ktorych bystry, ktorych bieg w korycie skałami abo innemi przeszkodami zaprzątniony, uwolniwszy się od nich z gory, na doł spada z wielką bystrością y szelestem. [przypis:] Wielkie rzeki maią swoie katarakty: Ren ma dwie przy Bilefeldzie y Schaffuzie. Nil ma onych kilka, a mianowicie dwie bystre między gorami [...]. Wolodga w Moskwie ma dwie katarakty przy Ladodze. Zuira rzeka Kongu zaczyna bieg swoy spadaiąc z wysokiey gory, lecz naysławnieysza katarakta iest rzeki Niagary w Kanadzie, ktora spada perpendykularnie z gory wysokiey na 156 stop korytem na ćwierć mili szerokim. Mgła ktorą woda tak bystro na doł lecąca czyni, widzieć się daie o mil pięć, y aż do Obłokow wspina się, y piękną czyni tęczą, gdy świeci słońce. WyrwGeog 17.
  • – Nad odnogą Orynoki iest iedna katarakta, ktora przez gwałtowny spadek wody sprawuie tak wielki szelest y huk, iakby kto z naypotężnieyszych harmat ognia dawał. ŁadSGramGeo_II 100.
  • – Bieg nawet rzeki nad Kataraktą przerywaią gęste skały, dla ktorych czołnom płynąć tamtedy niebespieczno [...]. HarpeWróbHist 100.
Przenośnie
  • Te, ktore w pierśi biją ná kształt młotá, Ręce zá tobą obracam śierotá; Y zá dálekie Morskich ćiągow trákty, W pogoń posyłam łez mych kátárákty. Posyłam y te, co nie spádły ieszcze Z mey głowy włosy, y w ktorych się pleszcze Zrzenicá wodách, z twey przyczyny wszczętych Azali w gniewách zmiękczą ćię záwźiętych.OvChrośRoz 140
  • Kiedy wspomniał/ że swoią ręką zábił ową: Dlá ktorey iść ná deszczkę chętnie rad grobową Jął płákáć/ nád ostátkiem rozwálin/ á żáry Kurzące się dzdżem łzawym zálewał bez miáry. Táki deszcz po piorunách miłość wyćisnełá Z serdecznych kátáráktow. Ktore gdy zámknełá Dáno znáć Pomphilemu/ co się z Zamkiem stáło Co zową Dámą: serce wielce mu boláło [...].ZawiszaMiłość E4
  • Ośieroćiáła Małżonko WMM Páni Podstolina Wołyńska/ y ty hámuy Kátárákty łez obfićie płynących.GnatObraz C2
  • [...] co naymilszego naydroższego w dożywotnim Przyiáćielu twoim było/ wszystko to impetem swoim zagárnęłá/ á samego ćiebie iuż nie po kostki/ nie po koláná/ nie po pas/ nie do pierśi/ áni do oczu gorzkich łez/ y nie przekonánego żálu meatami obięłá; lecz cále prawie kataráktámi ták dálece zaláłá [...].JanowPołów A2v-A3
  • Jeno wymówił, zaraz gmachy ciemne I katarakty piekielne zadrżały, Zmierzch wieczny wszędzie, a piece wapienne Etnejską powódź z płomienia wydały, Iskrzą się lochy i kluzy bezdenne, Chimery skrzeczą, Awern wyje cały [...].KochKamRokLub 250
2. »znajdujące się w niebie źródła wody zsyłanej na ziemię«
  • – Páłác misterny: bo niebieskie Kátarakty w źiemskie przemiiaiący krynice: misterny: bo samym niebiosom ad aemulationem wybudowany/ słońcem/ kśiężycem/ Plánetámi y świetnoiasnemi gwiázdami vhaftowány [...]. WojszOr 317<316>.
  • – Myśmy ziemią, á ziemią vpałem gniewu Boskiego vschłą, ná ktorą Pánskie pádło przeklęctwo, áby záwárte kátárákty niebieskie, nigdy ią swoiey łaski nie odwilzáły rosą. Ztego morza, ztego twego zrzodła, dopuść áby strumyczki miłosierdzia twego wyprysneły ná duszę násię[!]. WojszDom 26.
  • – Prorok Hebrayski Moyżesz, Kátáráktámi nażywa Częśći Niebá te, ktore rodzą deszcze y powodźie [...]. DuńKal K.
3.  med.  »choroba oczu«
  • – [...] ktoby słábe z przyrodzenia ocży/ ábo owe co kátáráktámi á błonkámi porosły/ wodą tą lecżyć chćiał: y wodźie/ y rádźie/ przygáná rychleysza/ niż ocżom popráwá. SykstCiepl 143.
  • – Kátáráktá/ Oká zaśćie. Suffusio oculi, [...] Glaucoma [...]. Kn 271.
  • – Suffusio. Der Stahr im Auge/ Sternfell. Kataráktá/ áłbo[!] błonky na ocżu. GuldOn 62.
  • – Kto ma dobre ocży/ łatwie je może tym lekárstwem zepsowáć/ bo tym złe wilgotnośći do oczu sobie snadnie moze przyćiągnąć; zkąd zápalenie/ kátárakty/ y inne przypadki ná oczy przychodzą. SzlichNauka 15.
  • – GLAUCOMA, subst. masc. terme de medecine, (C'est une maladie des yeux, lorsque l'bumeur crystalline devient d'une couleur verdoyante, ou azurée.) Glaucoma, atis, neut. Glaucoma, ae, foem. Glaucomatum, i, neut. [...] KATARAKTA oka záyście, modrzeniec ná oku choroba. DanKolaDyk II, 88.
  • – Katarakta, oka zaśćie. Auge-Staar. cataracte un maladie de l'oeil. T III 541.
  • – Narzędzia Do Katarakty, gdy się Humor Krzyształowy wyimuie w teyże Operacyi. CzerwiakWywód XXXIII.
  • – Już temu kilka lat iak sobie dał zdiąć kataraktę z iednego ktore mu pozostało oka, przez Barona de Wentzel gdyż drugie stracił był od dawnego czasu. Przywrocony mu był z razu wzrok, ale go w krotce postradał. Może on widzieć ieszcze wielkie litery pisane kredą na stole czarnym. WoenGrebStan 89.
Przenośnie
  • Tułam się w skałach, po Jaskini błądzę, Niemasz, ktoby mię wyprowadził zdołu, Ze więcey Nieba nie oglądam, sądzę: Ze stracę życie y z duszą pospołu. Ostatni sposob nie myślącey wiele, Ratuy mię Swięty Strożu moy Aniele. Ledwie te słowa co wymowić mogę, Wnet z oczu moich Katarakta zdięta, Nie tylko światło, ale widzę drogę, Jakby z rąk zsunął powroz, á z nog pęta, Co większa idąc, obaczę z daleka W Zakonney sukni, Sędziwego człeka: Spieszno ku niemu krok z radością zbliżam, Boię się żeby nie zniknął mi kędy.DrużZbiór 152
4. »zasuwa opadająca w bramie«
  • – Katarakta [...] katarakta, w bramach; spust.Fall-Gatter, Fall-Thűre im Thore. sarrasine, herse dans une porte. T III 541.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Autorzy: DA
Data ostatniej modyfikacji: 19.07.2024