ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Słowniki notują

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

	M.				mucha
	D.				muchy
	C.				musze
	B.				muchę
	N.				muchą
	Ms.				musze

liczba mnoga

	M.				muchy
	D.				much
	C.				muchom
					muchąm
	B.				muchy
	N.				muchami
	Ms.				muchach

Znaczenia

1. »owad z rzędu muchówek; jego wizerunek; również zbiorowo«

– Siła sławy narodowi naszemu odnowił z zależałych, ale i doma rząd umiał czynić, bo swawolne karał, nie muchy dławił. BazylAntidotCz III 273.
– Że się tedy o reputacyją swoję czuję, pewienem tego, że żaden baczny za złe mi mieć nie będzie, bo pozwala mi tego ius naturae, które nie tylko mnie człowieka, ale i biedną muchę tak natura stworzyła, że kiedy jej człowiek gwałt jaki czyni i ta od siebie kąsze, i ta od siebie grzebie, i ta się wydziera. AktaPozn I/1 468.
– Dla tegoż Gálenus dobrze powiedział: że w namnieyszey rzecży człowiek może obacżyć/ gdy się zechce pilno przypátrowáć tym trzem rzeczom/ Stworzyćielá mądrości/ mocy/ y dobroći: y niemniey w pcżole/ y w musze/ niż we słońcu to się okázuie/ gdyż iednákowa iest mądrość/ dobroć/ y moc/ w tych podłych rzeczach/ iáko y w niebieskich świádkách: to iednák przydawszy/ áby non materia rerum consideretur, sed ipsum artificium in materia. SykstCiepl 4.
– Przepuśćił ná nie rozmájite muchy/ áby je kąsáły/ y żáby áby je gubiły. BG Ps 78, 45.
– Rzekł/ á przyszłá rozmájita y muchá: y mszyce we wszystkich gránicách ich. BG Ps 105, 31.
– Iako mucha wylecisz z dymem pod Obłoki. PasPam 258v.
– Obaczyli Turcy ze to iak głodne muchy do oprawnego a Tłustego cisną się wołu, że nic nie uwazaiąc na owo ich gęste strzelanie oslep [...] idą do Szturmu. PasPam 269.
– Grzyby węzowki z mlekiem zwárzyć, y ná iákim im źádawác naczyniu, ták muchąm iąko y myszom szkodźić będźie. HaurEk 33.
– Sekret ná wygubienie Much. HaurEk 33.
– Aż mu na rękę siadła niecnotliwa mucha. Plaśnie ją drugą ręką, że na ziemię spadnie: „Awoż gość nieproszony!” Zedrwiałem szkaradnie. Patrz, diable: gdy się i mnie toż, co musze, stanie? PotFrasz3Kuk II 599.
– Sikora musze, dzierzba sikorze na zdradzie, Kobuz dzierzbie, kobuza jastrząb pastwą kładzie, Na tego orzeł, strzelec na orła się skrada; Żaden bezpiecznie z ptaków nigdzież nie dosiada. PotMorKuk III 232.
– Kortezánná każda, iest vprzykrzáiącą się muchą, ktora do opędzonego wraca się mieyscá. AndPiekBoh 63.
– A w ostatku w musze, w pchle i kożdym robaku Ten Wenery specyał przypada do smaku, Kupidynowe gdy mu dogrzeją pożary, Z nich kożdy sobie rownej szukać musi pary. KorczWiz 18-19.
– Drugiego in Julio, czyli Augusto, gdy mucha największa, nagiego nasmarowawszy miodem przywiązują w lesie do drzewa, przy którym od much i innego robactwa za jedzony męczęską otrzymał koronę. DyakDiar 37.
– Linscotus pisze że się tám w tym Kráiu znáyduie ptaszek zwány Gonambuch nie większy od muchy Zimowey, maiący skrzydełka iásne, głos záś ták wdzęczny w spiewaniu iák słowik. ŁubŚwiat 647.
– Człowiek zaczyna być nudnym, smutnym, lada co mu zawadzi, nawet mucha, ktora naścianie usiądzie, do niecierpliwości przywodzi. BeimJelMed 171.
– Iedni powiadáią, iż [żyie liściem z drzewa; drudzy, iż mrowkami, albo muchami; inni iż samym posila się powietrzem, iako doświadczono podczas chowania go w domu, iż nic nie iedząc, głowę tylko w te obraca y podnosi stronę, zkąd wiatr wieie. ChmielAteny III 271.
– Bożek much ztąd nazwany, że mnostwo much padało na mięśiwa Ofiar, ale nie padały na Ofiary BOGU prawdziwemu czynione. ChmielAteny1755 I 38.
– Ta prawda o Salamandrze mogłaby probári komparacyą z następuiącym Zwierzątkiem. Aristoteles w Historyi o Zwierzętach [...], Pliniusz Naturalista, AElianus, Albertus Magnus, y świeży Medyk Marsilius Cagnanus swiadczą u Maiolusa że w Ogniu rodzi się Zwierzątko lataiące o czterech nogach, tylko iak mucha, y w ogniu żyie, iak długo się extra ognia zabawi, zamiera. ChmielAteny1755 I 132.
– O MUCHACH wiadomych każdemu, nie należy mi tu mowić, iednak wspomnę dla erudycyi. ChmielAteny1755 I 604.
– O Hieroglifikach [...] 23. Mucha, figurowała niewstyd, bo choć odegnana, znowu się wraca. ChmielAteny1755 I 1154.
– 10 Czerwca wir powietrzny straszliwy w Yamyamakonda nad rzeką Gambie albo Gambia w Afryce, przyniosł mnostwo much wiekich nieznaiomych, burze te trwały aż do 26 Sierpnia. BohJProg II 186.
– Słowá dobrego Kácerzom nie dáią Oycowie święci/ przyrownywáią ich psom wściekłym/ wężom/ bazyliszkom/ smokom łuskowátym/ sowom/ krowkom/ ktore w gnoiu gmerzą/; żabom/ muchom/ pluskwom/ ktore poki żyią kąsáią/ gdy zdechną śmierdzą/ trędowátym/ piecom nápalonym/ w ktorych chleby Antychrystowi pieką/ koczkodanom/ máłpom/ páiąkom/ prochnowi/ członkom zgniłym/ iászczurkom/ ktore żywot Kościołá Páńskiego gryzą/ centaurom/ to iest chłopobykom/ puchaczom/ onokrotalom/ ábo bábom z klekotkámi/ cyklopom onym/ ktorzy się w iáskiniách Etneyskich y porodzili y pochowáli. BirkRus 33.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

padać jak muchy na wiosnę:

– Padaią ludzie, iák muchy ná wiosnę [od zarazy]. DrużZbiór 355.

padać jako muchy:

– NIEPRZYIACIELE padaią gęsto iák muchy. DanKolaDyk II, 282.
– Czyż powinni zá moy błąd padać iáko muchy, Umierać iáko bydło bez żalu, bez skruchy [o zarazie w Izraelu]. DrużZbiór 136.

Związki frazeologiczne

mieć muchy w głowie:

– Z kąd że to? z tąd/ że poznał támtego dutká; á tego dobrego Iezdcá Ieśli tedy biedne nierozumne stworzenie/ zrozumie co dobry iezdźiec/ co dureń? iákosz dáleko więcey Zoná/ ile ktora swoy rozumek/ á y much potrosze ma w głowie; niezrozumie co kto umie? GorzWol 40.

jak (komuś) mucha w nos wlezie:

– A wzdy Pan Małżonek upiwszy się/ álbo iák muchá w nos wleźie/ wszytkiemi tymi tytułámi Zonę swoię uraczy. GorzWol 47.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

od przysł.: I mucha dokuczy, i wzgardzony panu.

– Y muchá dokuczy, y wzgárdzony Pánu; (bo się go nie wystrzega.) FredPrzysł B4v.

– Iák muchá nie proszona w potráwę: ták natręt do káżdey spráwy, choć go nie wołáią. FredPrzysł C1.

od przysł.: Prawo jako pajęczyná, bąk się przebije, mucha uwięźnie.

(wariant I):
– Snadnie te pajęczyne przebiie w ktorey zas Mucha uwieznąc musi bo nie ma tey siły Iako Bąk. OpalKSat 123v.
(wariant II):
– Práwo iáko páięczyná, bąk się przebije, muchá vwiąznie, tylko vbogiemu piskorz. FredPrzysł D2.

od przysł.: Prawo jako pajęczyná, bąk się przebije, mucha uwięźnie.

Przenośnie

Ale temu Autorowi Apiarii iako Bartnikowi źle sié widzę roiło w głowie, zakurzyć mu potrzeba pod nos, aż mu wylecą muchy głupstwa y kłamstwa Heretyckiego [...].ChmielAteny III 23

2. »skrzydlaty owad«

– Pasiecznik powinien bydź wielki koło pszczoł Iubiler, bardzo się znaiący na much tych naturze, kiedy ie wystawić na wiosné, kiedy karmić, od drugich pszczoł napadaiących y znoszących napadnienia obronić, blisko pasieki cudzey nie stawić swoiey; miod dawać na noc, nie zrana, podchédożyć ie, zatwor otworzywszy ule polepić, oczka przytknąć na wiosnę, koło zatworu polepić by cudza nie uderzyła pszczoła. ChmielAteny III 450.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

zool. mucha hiszpańska:

– CANTHARIDES to iest kantarydy, albo muchy Hiszpańskie, albo Scarabaei parvi; są zielone złotawym z wierzchu lsną sié kolorem; są zbyt gorącey, á suchey natury, dlatego od cerulikow idą in usum wezykatoriow. ChmielAteny III 319.
– INSECTA Naturalistowie zowią niedoskonałemi, małe Zwierzęta, krwi w sobie nie maiące, iedne lataiące, drugie po ziemi y w ziemi żyiące inne partim na ziemi, partim na powietrzu przebywaiące, iako to PSZCZOŁY, MUCHY, SZARANCZA, PAIĄKI, BOMBYCES, alias Iedwab robiące robaczki, CANTHARIDES, albo MUCHY Hiszpanńkie zielone, złoto, świetne, KONIKI, CICINDELAE, albo NOCTICULAE, toiest robaczki koło S Iana w nocy iak ogień świecące się, SLIMAKI, MROWKI, SCARABAEI Cornuti, toiest IELONKI, URSULI, NIEDZWIADKI, OSY, BĄKI, SZERSZENIE PCHŁY, y MOTYLE. etc. ChmielAteny1755 I 603.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Najwcześniejsze poświadczenie:

1675-1719

Znaczenia

1. nazwa osobowa hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicji

– Ja też, chocia kozak Mucha, Niech mam do pańskiego ucha Przystęp słowu służebnemu, Na twoj honor powolnemu. Wszak i krolewskie pałace Dają muchom swoje place, A jeślić niemiła mucha, Niech twa wielmożność posłucha Koniora głosu małego, Na twoję cześć trąbiącego. ZbierDrużWir I 46.

2. składnik nazwy geograficznej hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicji

– Iáko to in America Australi, iest Wyspow Salomonowych 7. S. AMBROŻEGO Insuł 17. Między temi Insuła Wielkich Much, Insuła wielkich psow. ChmielAteny II 679.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

MUCHA

MUCHA