ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp, SXVI, Kn, T, L (XVI i XVIII), SWil, SW, SJP

Formy gramatyczne

bezokolicznik

nędzić

czas teraźniejszy

lp	1. os.	nędzę
	3. os.	nędzi
lm	3. os.	nędzą

czas przeszły

lp	m	3. os.	nędził
	ż	3. os.	nędziła
lm	mos	3. os.	nędzili

imiesłów współczesny

nędząc

nieosobowy czas przeszły

nędzono

Znaczenia

1. »o dolegliwościach, niesprzyjających okolicznościach itp.: być przyczyną cierpień fizycznych lub psychicznych«

Składnia: kogo, co

przy ogniu bez wytchu robimy/ Ták we dnie iák y w nocy áż y vstáiemy Od gorącá wielkiego: á toć nas ták nędźi/ Ze y drugi ledwie żyw gdy nań znoy przychodźi. RoźOff M.
[...] Ano tam masz y Borsa pierwszego Xiązecia Ktory większych tryumfow dostanie pokoiem Nizli drudzy woinami y surowym boiem Zamknie Marsa wgłęboką ciemnice wypędzi Wsiekłosc dobytych mieczow ktora Panstwa nędzi To nawiętsze staranie iego aby mieli Rząd y pokoi poddani y zyli weseli. ArKochOrl 27.
Tedy żáłuiąc biády iego rzekną y drudzy: ták iest/ że to ćię nędźi/ á dla tego ábyś się náuczył tych venerowáć/ ktorych Pan wiekow/ osobliwie vczćił/ vszánował y vgodnił; pokutuy szczyrze/ grzech ten łáská. KalCuda 239.
Te, jak raz ciemną chmurą z złą chwilą przypędzą, Dzień za dzień, noc za nocą zawsze serce nędzą. NiebAnBad 261.
Iedno ktorym ná Krzyżu, przebity Syn Boży, Ktore żyiąc ná świećie, przećiw ćialu[!] złoży, Tym wszytkie, żále, bole, wszytko co go nędźi, Odwaźnie[!] zá wodzem swym idący odpędźi [...]. PotPocz 127.
Wielka to necessitas, kogo franca nędzi, To większa jeszcze — do niej kto nie ma pieniędzy. Z pierwszą idź do lekarza, a z drugą do Żyda: Jak tamten, tak ten drugi podobno-ć się przyda. KorczFrasz 24.
Boiaźń cię wątli, nędzi wieszczek niecnotliwy O umorżeniu sumiennego robaka Po takich duszy troskliwościach y utrapieniu, złośliwy sumnienia robak śmiał Książę z Pałacu swego wygnać, y za miasto iako tułacza wypchnąc. ZehenLaskSum 19.
Jedna tanecznica była przypadkiem raniona blisko lewey piersi bardzo lekko: cyrulik przepisał iey sposób życia bardzo surowy. i zakazał roskoszy, których bardzo często używała. Trzeciey nocy tego powściągnienia się, któremu się poddała zaniedbawszy nakazaney w iedzeniu i piciu ostrożności, miała pollucyą, która kilka razy powracaiąc nocy następuiących nędziła ią oczywiście, i niezmiernych w nerkach bolów przyczyną była. TisOnan 207.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

nędzi ból:

Skąd pan, śmiech sobie czyniąc, choć wiedział, że nędził Ból srogi osła, nigdy kruka nie odpędził. VerdBłażSet 12.

choroba nędzi:

ZAledwie iuż co tchnąć dla ciężkiey choroby mogł Márek Iáruniow Lunczowski/ z Miástá Korsuniá Kozak Zaporozki: ktora wielmi krzewiąc się śilnie rok cáły nędznego bárzo nędziłá/ tedy on zchorzáły powrácáiąc się ná nienawisney pościeli/ po bárzo wielu do vleczenia śrzodkow owszeki[!] dáremnych desperował o porátowániu zdrowia swego. KalCuda 166.
A iákoż żyię kiedy mię choroby nędzą, kłopoty gryzą, przygody tępią: ubostwo frásuie, młodość wynośi, stárość krzywi, á potym ledá defekcik do grobu odeśle. KochPsal 50.

głód nędzi (sz. zm.):

Poki człowiek nie sięgał głębiey w źiemię piędźi, Poty świát zgodą kwitnął, poty go nie nędźi Głod, mor, woyná, ubostwo, chorobá, zaráza; Lecz skoro sie dokopał złota y żelaza; Jáko ręką przewroćił, ták wszystko ná nice Przerobiły te obie piekielne siestrzyce. BarPotArg1697 106.
Nędzę. 1) arm, elend machen. 2) quälen, plagen. 1) apauvrir, rendre pauvre. 2) tourmenter, afliger. § 1) znędźił nieprzyiaćiel Państwo. 2) głod, woyna nędźi. T III 963.

tęsknica nędzi:

Już też wsiadła na morze — jako w tej jest dacie, Trafiła sie jej tedy pośpieszniejsza w bacie Letkiem poczta i przez tak prędką okazyą Z swem wespoł przysłała mi listem tę bestyą, Samę zaś ustawiczna lub tęsknica nędzi, Musi płynąć tam, gdzie ją wiatr pod żagle pędzi. KorczWiz 77.

ubóstwo nędzi:

Mało na tym, że ubóstwo łupi, nędzi, suszy, Ledwie już drugi na pańskim robi o swej duszy; Ale jeszcze i podatki podbije i winy, A poddanych, by najlepszych, zowie zkurwysyny. SejmPiek 31.

wojna nędzi:

Nędzę. 1) arm, elend machen. 2) quälen, plagen. 1) apauvrir, rendre pauvre. 2) tourmenter, afliger. § 1) znędźił nieprzyiaćiel Państwo. 2) głod, woyna nędźi. T III 963.

2. »o ludziach: przysparzać komuś trosk, trudności lub bólu«

Składnia: kogo; czym

To samo, a zaś niesłusznie, nam wszem żałosno być musi, że tymże wojskiem nie tylko prywatne szlacheckiego stanu ludzie, bracią naszę, z wyrzucaniem na oczy rokoszu, nędzono, niszczono, dobra ich in praedam puszczano, wsi umyślnie znoszono, zacne ludzie po drogach imano, odzierano, przy koniech w powrozach wodzono [...]. AktaPozn I/1 336.
Trzebá tu naprzod miłośiernego/ á pilnego báczenia Ich M. Pánow/ y Szláchty/ ná sámych śiebie/ poddáne swoie/ y wszytkie obywátele Koronne/ to iest/ áby swoich nie nędźili/ y głodem nie zábiiáli/ wywożąc z Korony do Cudzoźiemcow wszytkie dostátki: boć bliższy przećie swoy/ niż cudzy/ zwłaszczá gdy ták/ czásem y lepiey zapłáći/ niż Cudzoźiemiec. StarPopr 143.
Nędzę śię/ ábo kogo. v. Wynędźić kogo. Kn 487.
Patrząc zatém jako mi dziś jutro, dali Bóg, ta impressa koło Brodnice padnie, nieprzydzie już dłużéj wojska Waszéj Królewskiéj Mści w polu nędzić, ale przestrzegając, żeby mogło być z jako największą ochroną państw W. K. Mści, ono na odpoczynek rozłożyć. KoniecSListy 143.
[...] ták y tá pará tąż diabłow surowych instruktią odźienie czásem áż do obnażenia wszystkiego ćiałá psowáłá/ roznie z nimi w drodze/ vstáwicznie ie krępuiąc powrozámi nędzni mężowie postempowáli/ roznemi y śiebie nędząc áż do śmierći (iáko widźieć ná vtrapionych było) społboleniámi; żáłowali przyśięgłych przyjaćiołek swoich/ roznie y ná Pieczárze świętey łáski y miłośierdźia wielkiego [...]. KalCuda 260-261.
Tego przykłádu gdyby Rzeczp: nászá chćiáłá naśladować/ niewiem ieśliby to nie lepiey było; niż Polskie takiemi nieznośnymi poborámi nędźić/ á iako ia suspikuię/ mogło by to podobno i ad luxum tollendum pożyteczną być. PisMów II 93.
Aleć nieprzyiaćiołmi ći się dwáy stawili, Rádząc ludźiom, áby ćię nie bárzo ważyli, Przyśięgą to stwierdzáiąc, że máią wypędźić Twą moc z świátá, byś ludźi iuż nie mogła nędźić, Zaczym nogi w pieluchy moie obwinąłem, Pięć dni idąc dwoie stay, przed tobą stanąłem, Rączy bieg. LucianBardzTrag B.
Bonus Rex Dobry Krol orężem nie strászę, koroną nie błyskąm, to moy tytuł, żem Pásterz dobry, á Pásterz broni nie zábiia, páśie nie nędźi, strászy nie ráni, Ego sum pastor bonus Iam iest pásterz dobry. MłodzKaz I, 59.
Iakoż przeszłey woyny Szwedzkiey, męzny Czarnecki Wodz miawszy lud zbroyny, WDaniey Szwedow gromił: y tak długo nędził, Aliż ich z Holsacyey do szczętu wypędził. GraudGab 44 nlb.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

lm

M.

nmos

nędzone

Najwcześniejsze poświadczenie:

1601-1750

Znaczenia

»używany«

Item 2 pługi nowe i dwoje płużne żelaza już nędzone, dobre. InwKal I 52.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

NĘDZIĆ

*NĘDZONY