ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp, Kn, T, SWil, SJP

Nienotowany w słownikach:
SXVI, L (?), SW (?)

Formy gramatyczne

bezokolicznik

nabić

czas przeszły

lp	m	1. os.	nabiłem
		3. os.	nabił
	ż	3. os.	nabiła
lm	mos	2. os.	nabiliście
		3. os.	nabili \|\| nabieli
	nmos	3. os.	nabiły

czas zaprzeszły

3. os.

nabił był

czas przyszły prosty

lp	1. os.	nabiję
	2. os.	nabijesz
	3. os.	nabije
lm	1. os.	nabijemy
	3. os.	nabiją

tryb rozkazujący

lp			2. os.		nabi
					nabij

imiesłów uprzedni

nabiwszy

nieosobowy czas przeszły

nabito

Znaczenia

1. »wcisnąć, wepchnąć, wtłoczyć; naładować«

Rekcja: do czego; co, co czym, na co, w co; czym

– Wydymániu y wychodzeniu kiszki stolcowey/ iest lekárstwem osobliwym [nard]/ prochem iego miałko vtártym/ w Báwełnę/ álbo w owczą wełnę nábiwszy/ ná nie przykładáć/ á zwłasczá z przyczyny zimney. SyrZiel 32.
– Wybiciu ábo wywinieniu stáwu/ ná swe mieysce nábiwszy/ máżąc y plastruiąc. Złomkom kości plastr ten wielce iest vżyteczny/ ieno potrzebá vmieiętności w wiązániu bindámi/ w ktorym więcey zależy/ niźli w máści. SyrZiel 258.
– Muszkátowey gałki y kwiátu/ Gáłganu po ćwierć łotá/ drobno pokráiawszy/ báwełnę tym nábić/ á w płociennym woreczku w kratę przeszyć/ y ná żołądku vstáwnie trzymáć. SyrZiel 340-341.
– Łákomy chybá vmieráiąc dobrze czyni. Zá żywotá on sam sobie dobrze nie vczyni; gdyż chlebá sobie żáłuie/ nędznie we wszem żyie/ nie iáko stan iego niesie: mieszka iáko nędznik w smrodzie/ w nędzy/ nie śmie ieść áni pić/ by mu nie vbyło: zábiega/ nie śpi/ myśli/ skądby miech nábił/ iákoby wszytko pożárł. StarPopr 98.
– [...] Ten sie lichwą zbogacieł, Ten zKpupiectwa zyie Ten zdradzaiac po słuzbach wor groszy nabiie Ci z szaliow naszaliwszy pieniedzy ci z łokcia [...]. TrepNekLib 12v.
– [...] a one piętnascie pniow na zime poderznąwszy, pięć pułbeczkow miodu nabił: i za tho Rzeczpospolita Babinska, posiecznikiem go vczyniła. AktaBab 29.
– Iáko Petárdę nábić y przysádzić? UffDekArch II, 159.
– Dopiero płotem opleść dokoła y poprzek przeplataiąc od srzodka palow, Potym kamienmi drobnemi lubo yziemią czarną spiaskiem mieszaiąc nabic y zwierszchu wiązanim [!] powiązac, iako masz figurę B wyrażono A około płotow zewsząd trzciną wysłac dobrze.. NarArch 92.
~ Vwazyć to potrzebá, że kiedy beż [!] przestanku Piechotá szeregámi ma dawáć ogniá w szturmie, álbo w boiu, áby namniey sześć szeregow Muszkieterow, ieden szereg zá drugim stał; (trzebá przeto w tym naybárziey ćwiczyć Pieszych, áby prędko idąc nábijáli, zákim do piątego szeregu strzelánie przychodzi, bo ináczey wielkiby máncáment był woienny) bo zákim pierwszy szereg wystrzeliwszy nábije żnowu [!], zátym do szostego szeregu strzelánie przychodzi. FredPiech C2.
– Dobyway stęplá. Przykroc stępel o piersi. Przybiy proch stęplem. Kulę w rurę z gęby. Kiedy záś powoli dzieie się, przynamney [!] w pierwszym naboiu kule ná fleytuch niech nábije Piechotá dla pewnieyszego strzelánia, áby nie samopás leciáłá kulá. FredPiech B3v-B4.
~ Sprawą szli vpierzeni Janczarowie I Kozakom, bez wszelkiey dadzą ognia szkody Abowiem ci skoro swe wozki kryte lipą Zbliskiego brzegu rumem, w Pułkoszkach nasypą Ukazą na Janczary figę, y nim znowu Nabiją: dadzą im w brzuch gęstego ołowu Z działek szrotem nabitych z nosnych samopałow [...]. PotWoj 82-83.
~ Rzadko kto strzelił bosmy iuz powystrzelali na owę piechotę a nabic znowu było Niepodobna bo czas niepozwolił. PasPam 94v.
– [...] niech ták moknie [nasienie] [...] nábiy w álembik czysty [...]. CompMed 651.
– Beata Dolska Kniazia Solomereckiego małżonka, akt ich weselny odpráwiał się w Dubnie nákłádem Konstántego Bázylego Xiązęcia Ostrogskiego, Woiewody Kiiowskiego, podczás ktorego nád spodziewanie, Tátárow gmin wielki pod Dubno przypadł; w tákim rázie, gdy wszyscy do broni się ná nieprzyiáciela rzucili, Beata zrzuciwszy z siebie ślubne szaty, prochu dostáwszy, dziáło nábiwszy, z wieży ták dobrze z niego, y szczęśliwie strzeliłá, że w sam namiot Háná Tátárskiego tráfiwszy, z gruntu go zwaliłá, czym przerażony Han, z cáłym woyskiem od Dubna ustąpił Ianczyn in Ms. NiesKor II 55-56.
– Nabiiam, v. m. F. nabiię. 1) benageln, mit Nägeln beschlagen; voll Nägel, Pfähle schlagen. 2) laden ein Gewehr. 3) einschlagen, einrühren, als Eyer. 4) füllen. 5) niedermetzeln, niederhauen. 1) ficher, enfoncer, cogner beaucoup de pieux, de cloux. 2) charger un canon à feu. 3) brouiller, mettre dedans pour préparer qu. ch. 4) remplir. 5) tuër un grand nombre de; abatre beaucoup de. § 1) nabił palow, kołow, gozdzi; nabiię tę deskę goźdźmi. 2) nabić muszkiet kulą. 3) nabić iaiec na iaiecznicę; iuż gorzałczany nabił na gorzałkę. 4) dobrze mu to wory nabiia. 5) z szańcu wiele mu ludzi nabito; nabił ptastwa, zwierza. nabiiam działo. ein Stück laden. servir le canon. nabiiam komu uszy czym. einem einbläuen, den Kopf toll machen. ravoder aux oreilles de qu; inculquer; batre les oreilles à qu. de qu. ch. § nabił mi uszy temi powieściami. nabili mu to w głowę, tym głowę. man hat ihm dieses in den Kopf gesetzt. on lui a mis cela dans la tête. § nabił sobie tym głowę. T III 887.
– [...] zley tę wodę nabiy do alembiká y z łąynámi przepal [...]. VadeMed 154.
– [...] namocz [kmin polny] niech moknie tydzień y dáley áby zákisło, potym nábiy do Alembiká wody w ktorey mokło násienie [...]. VadeMed 276.

Związki frazeologiczne

nabić komuś głowę (sz. zm.):

– Jeszcze czujna jutzrenka po nocnej kąpieli Wczasowała spotniałe członki na pościeli, Zaledwie co na ziemię upragnioną rosy Wycisnęła rękoma z utrafionej kosy, A już goście myśleli o drodze, Odprawiwszy on nocleg w niesłychanej trwodze: Bowiem, nabiwszy sobie głowę przeszłą wojną, Dla snów straszliwych i noc mieli niespokojną: Ledwie który z nich, chcąc się uspokoić, zdrzymie, Zda się mu, że go wiążą, sieką, tłuką w Krymie. ZimBSiel 162.
– Takem sobie już głowę nabił melankolią, że już się mój nigdy z przyrodzenia wesoły nie przywróci humor. SobJListy 401.
– I to rzecz foremna, czym Wci memu sercu nabili głowę ci, co kieliszki po stole szykują, albo ci, co się im dobrze wiedzie i prawią, co im ślina do gęby przyniesie. SobJListy 560.
– A tak król August [...] sobie mocno nabił był głowę prospero armorum Successu, że posiadłszy sub pretextu recuperandorum avulsorum dziedzicznych woysk swoich siłami, Inflanty one iako Iure gladis nabyte nasiebie trzymać będzie [...]. OtwFDzieje 36.
– [...] METTRE une chose dans la teste d'une personne. Inducere aliquid in animum alicujus. Cic. Aliquid alicui persuadere. Ter. WBIIAC komu co w głowę nábiiać mu głowę czym. *Il s'est mis cela en ieste [!] ou dans la teste. Id sibi in animum induxit. Ter. Nábił sobie tym głowę. *Se mettre une personne dans l'esprit. Sibi aliquem in animum instituere. Ter. Nábić sobie głowę osobą iáką kim, záprzątnąć sobie głowę nią [...]. DanKolaDyk II, 260.
– CHIMERES que tout cela. Som nia. Ter. *Il se repaist l'esprit de chimeres. Inanibus pascitur. HYMERY to wszystko, bayki, prożność ni-to, ni-owo. *Pasie swoy umysł Hymerami Se mettre mille chimeres dans l'esprit. Sibi monstra & portenta fingere. Inanes visiones habere. Cic. Tysiącznemi hymerami głowę sobie nabić. DanKolaDyk I, 304.
– [...] ENFARINER se dit au figuré, pour Gaster l'esprit de quelqu'un par des vaines et fausses opinions. Opiniounm [!] pravitate aliquem inficere. Cicer. GŁOWĘ komu umączyć mowią w Francuskim zá miast nabić mu głowę y uprzątnąć w głowie prożne y ladaiakie opinie. Il s'est allé enfariner de cette opinion. Opplevit illius animum haec opinio. Cic. Uprzątnął sobie w głowie álbo nábił sobie głowę tym zdaniem. DanKolaDyk I, 508.
– [...] ENTESTEMENT, Estime trop grande de quelqu'un, ou pour une chose.) Nimia alicujus existimatio. NABIC sobie głowę kim álbo czym, zbytnie y wielkie bardzo o tym u siebie mieć poważenie, trzymać o czym wiele y rozumieć wysoce [...]. DanKolaDyk I, 517.
– Nabiiam, v. m. F. nabiię. 1) benageln, mit Nägeln beschlagen; voll Nägel, Pfähle schlagen. 2) laden ein Gewehr. 3) einschlagen, einrühren, als Eyer. 4) füllen. 5) niedermetzeln, niederhauen. 1) ficher, enfoncer, cogner beaucoup de pieux, de cloux. 2) charger un canon à feu. 3) brouiller, mettre dedans pour préparer qu. ch. 4) remplir. 5) tuër un grand nombre de; abatre beaucoup de. § 1) nabił palow, kołow, gozdzi; nabiię tę deskę goźdźmi. 2) nabić muszkiet kulą. 3) nabić iaiec na iaiecznicę; iuż gorzałczany nabił na gorzałkę. 4) dobrze mu to wory nabiia. 5) z szańcu wiele mu ludzi nabito; nabił ptastwa, zwierza. nabiiam działo. ein Stück laden. servir le canon. nabiiam komu uszy czym. einem einbläuen, den Kopf toll machen. ravoder aux oreilles de qu; inculquer; batre les oreilles à qu. de qu. ch. § nabił mi uszy temi powieściami. nabili mu to w głowę, tym głowę. man hat ihm dieses in den Kopf gesetzt. on lui a mis cela dans la tête. § nabił sobie tym głowę. T III 887.

nabić komuś uszy:

– Nabił ci mu tedy uszy nie tylko temu dał pokoy ale z Woyska od Cwierci wyiechał. PasPam 114v.
– Zeć zły człowiek nabił uszy, taki żal masz na twej duszy. Rozum niech twój sam osądzi, gdy rozumiesz, że wzrok błądzi, że to rzeczy niepodobne; bo i uszu nie są godne Te awizy, co cię niemi sturbowali niepewnemi. StanTrans 90.
– Nabiiam, v. m. F. nabiię. 1) benageln, mit Nägeln beschlagen; voll Nägel, Pfähle schlagen. 2) laden ein Gewehr. 3) einschlagen, einrühren, als Eyer. 4) füllen. 5) niedermetzeln, niederhauen. 1) ficher, enfoncer, cogner beaucoup de pieux, de cloux. 2) charger un canon à feu. 3) brouiller, mettre dedans pour préparer qu. ch. 4) remplir. 5) tuër un grand nombre de; abatre beaucoup de. § 1) nabił palow, kołow, gozdzi; nabiię tę deskę goźdźmi. 2) nabić muszkiet kulą. 3) nabić iaiec na iaiecznicę; iuż gorzałczany nabił na gorzałkę. 4) dobrze mu to wory nabiia. 5) z szańcu wiele mu ludzi nabito; nabił ptastwa, zwierza. nabiiam działo. ein Stück laden. servir le canon. nabiiam komu uszy czym. einem einbläuen, den Kopf toll machen. ravoder aux oreilles de qu; inculquer; batre les oreilles à qu. de qu. ch. § nabił mi uszy temi powieściami. nabili mu to w głowę, tym głowę. man hat ihm dieses in den Kopf gesetzt. on lui a mis cela dans la tête. § nabił sobie tym głowę. T III 887.

jak nabił:

– Chciáło się Pánu kazáć, ále kiedyż? w-ten czás gdy ludzi iák nábił, gdy Solennitas byłá, propter populi celebriorem conventum. MłodzKaz II, 92.

2. »nasadzić, osadzić, wbić tak, żeby część wystawała na zewnątrz«

Rekcja: czego; co, co czym

– Uczyniono też i z osobna wrota, któremi statki chodzą, gdzie gęsto na dnie lask długich nabili, aby ryba nie przeszła, a statek aby je pochylić mógł. NiemPam 261.
– Nábudować [...] Configere tabulam aculeis [...] Nábić déskę goźdźmi/ ábo goźdźi w déskę. Kn 453.
– Vbiiam zięmię/ tło. Fistuco [...] Pauio pauimentum [...] Configere locum congestitium palis vstulatis alneis, robusteis, oleagineis [...] Vbić pálámi/ nábić palów Fistucis fustibusq; calcare [...] Circumpauio [...] Area circumpauita. Obita/ vbita. Kn 1170.
– [...] za rzeką obaczą Nieprzyiacioł siły ktore sztempalow ostrych w przeprawie nabiły Ze zabronią nam przeyscia [...]. DrobOpow 91.
– Miey albo grzebień z szerokimi zębami, albo sobie w deszczkę nabi szpilek iak grabie. SekrWyj 130.
– Osádzi koło na rámionách przechodzących przez wał. A ták wystáwi koło R, ktore nabiie pálcami, każdy y tyłu záwierciawszy, z kołeczkiem áby nie wypadał zábiwszy. SolArch 84.
– Tę dziurę wywierciąną, iáko iest długa, nábić żelázámi dwunástą namniey (im więcey ich będzie, tym lepiey, podobnymi nożom álbo liniykom ostrym, od tey strony ktorą vtopione zostaną w klocu, á tępym ná wierzchu. Pokazuią ie w figurze ząbki o koło dziury T klocowey. Nabicie ich nie ma bydź w prost, ále zákręcono w ten sposob, żeby koniec iednego żelazá w większey dziurze stánął przeciwko końcowi trzeciego żelázá w mnieyszey dziurze. SolArch 99.
– Nárysuy ná wierzchu tego kołá, połdyámetrem w połtorá łokciá, cyrkuł, y rozdzieliwszy go ná części 56, nábiy pálcow tyleż, ktore będą miały grubości po dwá calá; (iákich w łokciu iednym liczymy 24) y odległość zobopolną także po dwá calá. SolArch 143.
– Ten a zeby drugich do honoru ubiegł, wszytek on plác gozdziami nabił zostawiwszy sobie iedne scieszke, y taką zdradą wszystkich do zamierzoney mety ubiegł. MikSil 237.
– LESZEK II. Chytry, Revelator zdrády Leszka, ktory do Korony y Berła ná słupie pod Krákowem położonych, y náyprętszemu Kursorowi destynowánych, áby był dobiegł, swego ukował koniá (oto pierwszy Inventor podkowy) á dla drugich drogę ostrym nábił żelazem; tę zdradę odkrył Polakom prostak ieden, zá to Xiężęciem obrany Polskim, imieniem tez Leszka Poradliwego nádany: á ow zdraycá konmi rozszarpány. ChmielAteny II 336.
– Nabiiam, v. m. F. nabiię. 1) benageln, mit Nägeln beschlagen; voll Nägel, Pfähle schlagen. 2) laden ein Gewehr. 3) einschlagen, einrühren, als Eyer. 4) füllen. 5) niedermetzeln, niederhauen. 1) ficher, enfoncer, cogner beaucoup de pieux, de cloux. 2) charger un canon à feu. 3) brouiller, mettre dedans pour préparer qu. ch. 4) remplir. 5) tuër un grand nombre de; abatre beaucoup de. § 1) nabił palow, kołow, gozdzi; nabiię tę deskę goźdźmi. 2) nabić muszkiet kulą. 3) nabić iaiec na iaiecznicę; iuż gorzałczany nabił na gorzałkę. 4) dobrze mu to wory nabiia. 5) z szańcu wiele mu ludzi nabito; nabił ptastwa, zwierza. nabiiam działo. ein Stück laden. servir le canon. nabiiam komu uszy czym. einem einbläuen, den Kopf toll machen. ravoder aux oreilles de qu; inculquer; batre les oreilles à qu. de qu. ch. § nabił mi uszy temi powieściami. nabili mu to w głowę, tym głowę. man hat ihm dieses in den Kopf gesetzt. on lui a mis cela dans la tête. § nabił sobie tym głowę. T III 887.

Przenośnie

Lecz ten strászny przykry/ Náymilszego IEZUSA gorzkiey męki krwáwy rzec mogę pas/ do ktoregosmy tu dociągnęli/ tákiemi swą drogę zágęścił trudnościámi/ nábił ościámi/ zásiał brzemieniámi/ że zá każdym zgoła krokiem/ ná krwáwy Páński ślád pátrząc/ zá káżdym cięszko pádaiącego widząc/ zá káżdym aż ná śmierć zmorzonego uznáwaiąc/ nie iuż zá nim postępować/ ále zimną zdięci boiáźnią iáko wryte kámienie zástánáwiać y drętwieć musiemy.BujnDroga 311-312

3. »zadać komu wiele ciosów, pobić, zbić«

Rekcja: kogo

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

od przysł.: Za moje żyto jeszcze mię pobito.

– Za moje zyto iescze mię nabito. MikSil 321v.

4. »zabić wielu ludzi, wiele zwierząt«

Rekcja: czego; kogo

– Tam [w Hulach] chłopi zbuntowawszy się niechcieli Chorągwi do wsi puscic, az ich nasieczono y nabito. MasDiar 7v.
~ Skłoty/ przebity nieprzyiaciel niewiele nábiie: nieprzyiaciel nász tenże iest ktory był Antoniego świętego czárt przeklęty/ z tym mamy poiedynek czynić; sámego vkłoć nie możemy/ przynamniey bron iego w ktorey vfa bierzmy mu z ręki/ y psuymy. BirkNiedz 98.
– Ná żádnym mieyscu/ poki źwierząt y ptakow nábiwszy/ y wątrobom się ich pilnie przypátrzywszy/ iesli z napoiow y wod támtego mieyscá/ nie błotniste y czarne/ nie pruchniste/ álbo bombelowáte y chropowáte nie były/ sádowić się tám y mieszkáć nie ważyli. PetrJWod 1-2.
– [...] strzelaliscie gęsto a niewielescie nabili Polakow Czemuz? boich Aniołowie strzegą awas czarni a toz macie ich usługę. PasPam 61.
~ A w tym skoczyła Chorągiew hurmem Wytrzymał im, apoty[m] z ową swoią watachą iak począł ich łąmać nasiekł na bił Chorągiew wziął y kotły y odesłał to Hetmanowi. PasPam 83.
– Widzą że onić [!] nie proszę mąm wszystkiego dosyć wieprzow karmnych nabito, kur, Gęsi, Az znowu idą wczoraisi Porucznicy y kilka Towarzystwa z niemi między ktoremi moy znaiomy P. Tryzno. PasPam 169.
~ Ale nie mowiąc figuraliter iak wsiedli na Litwę Lubomirszczykowie bo na nich mieli wielki appetyt o to że to wyszli na tę Woynę domową. Tak się ani złozyc niedali na cięto na bito. PasPam 199v.
– Po wzięciu kamięnca puscili Tatarowie zagony głębioko alec się im ie poszczęsciło z Łaski Bozey kiedy Woysko nasze na Imię krola Poboznego wszędzie ich potęznie biło, pod Niemirowem, pod komornem, pod kałuszą naginęło tego iako psow. A wLassach po błotach nay więcey tego nabili Chłopi. PasPam 236.
– Wszystko, za łaską bożą, dobrze się stało. Nieprzyjaciół nabito siła; nabrano tak wiele więźniów, jako nigdy więcej, jako Polska Polską. SobJListy 221.
– Pierwszy podjazd mój z p. Micutą rotmistrzem ordynowany, zniósł dwie chorągwie w Pozwolu pancerne; towarzystwa gwałt nabito, i koni i zdobyczy nabrano, czterech pancernych wzięto i przyprowadzono: Legieckiego, Białozora, Okuszkę, Budrewicza. ZawiszaPam 122.
– Roku 1651. Kalinowski z Lanckoronskim znacznie podjazdami razili Kozaków, z któremi złączywszy się Król, i z uwolnionemi z trzechletniey niewoli Tatarskiey Hetmanami Potockim i Kalinowskim, pod Beresteczkiem się lokował przeciw 200000. Kozakom i 100000. Tatarom, których wstępnym bojem przez 3. dni znacznie nabił, na koniec Tatarowie nocą z pola umkneli, i za niemi Kozacy, których uchodzących na 22000. Polacy wycieli [...]. ŁubHist 88-89.
– Nabiiam, v. m. F. nabiię. 1) benageln, mit Nägeln beschlagen; voll Nägel, Pfähle schlagen. 2) laden ein Gewehr. 3) einschlagen, einrühren, als Eyer. 4) füllen. 5) niedermetzeln, niederhauen. 1) ficher, enfoncer, cogner beaucoup de pieux, de cloux. 2) charger un canon à feu. 3) brouiller, mettre dedans pour préparer qu. ch. 4) remplir. 5) tuër un grand nombre de; abatre beaucoup de. § 1) nabił palow, kołow, gozdzi; nabiię tę deskę goźdźmi. 2) nabić muszkiet kulą. 3) nabić iaiec na iaiecznicę; iuż gorzałczany nabił na gorzałkę. 4) dobrze mu to wory nabiia. 5) z szańcu wiele mu ludzi nabito; nabił ptastwa, zwierza. nabiiam działo. ein Stück laden. servir le canon. nabiiam komu uszy czym. einem einbläuen, den Kopf toll machen. ravoder aux oreilles de qu; inculquer; batre les oreilles à qu. de qu. ch. § nabił mi uszy temi powieściami. nabili mu to w głowę, tym głowę. man hat ihm dieses in den Kopf gesetzt. on lui a mis cela dans la tête. § nabił sobie tym głowę. T III 887.
– [...] nie máiąc żadney nadzieie o posiłkách, cále od miástá odstąpili Máia 8, dziękuiąc Bogu z uroczystą processyią, śpiewano Te Deum laudamus, ále Ioánna nie ustáłá konáć Anglikow y wielu ich nábiłá. TylkStrom 109.

5. »wytłoczyć monety«

Rekcja: czego

– Iże nad walor postanowiony komisyjej lwowskiej gorszej [monety] siła nabieli, tedy lege repetundarum, aby do sądów byli pociągani [...]. AktaKrak III 144.
– A iż nad walor postanowiony komisyjej lwowskiej gorszej [monety] siła nabili, tedy lege repetundarum do sądów aby byli pociągnieni i menica w rezę wprawiona [...]. AktaKrak III 152.
– [...] był włoch nieiaki przezwiskiem Tynf, ten nabił tynfow ztych sryber y talerow, ktore y dzis trwaią unas wPolszcze, drugi ułoch [!] był przezwiskiem Boratyni ten nabił Szelągow grubych zmiedzi [...]. DrobTuszInf 53.
– To tak było dobrą stara monetą przed rokiem 1664, y ktorego dopiero we Lwowie pod czas commissiey, (ktora rok zupełny y 8 niedziel całych trwała) niektorzy I. M. Panowie commissarze z panem podskarbiem koronnym, natenczas Krasinskim, authrice Maria Ludovica Maria Gonzaga Galla cum cancellario supremo regni, (qui fuit tunc Nicolaus Prazmowski, epus Luceoriensis), promotore et coadiutore, PP. Tymphowie nabili w mynicy ortow złotowych srebra barzo podłego valoris 13 1/2 alias pulczternasta groszy tylko, a P. Boratini szelągow z puł miedzi y skła haniebnie ladaiakich kilka millionow, wygubiwszy dobre szelągi i monetę. SprawyCzerUl II, 390.

Użycia metajęzykowe

- Excipiuntur derivata à verbo biię & piię quae futurum secundum in ę, esz etc. gignunt: ut nábiię, nábiiesz, nábiie; Plur. nábiiemy, nábiiecie, nábiią. WojnaInst 102-103
- Nabiiam, v. m. F. nabiię. 1) benageln, mit Nägeln beschlagen; voll Nägel, Pfähle schlagen. 2) laden ein Gewehr. 3) einschlagen, einrühren, als Eyer. 4) füllen. 5) niedermetzeln, niederhauen. 1) ficher, enfoncer, cogner beaucoup de pieux, de cloux. 2) charger un canon à feu. 3) brouiller, mettre dedans pour préparer qu. ch. 4) remplir. 5) tuër un grand nombre de; abatre beaucoup de. § 1) nabił palow, kołow, gozdzi; nabiię tę deskę goźdźmi. 2) nabić muszkiet kulą. 3) nabić iaiec na iaiecznicę; iuż gorzałczany nabił na gorzałkę. 4) dobrze mu to wory nabiia. 5) z szańcu wiele mu ludzi nabito; nabił ptastwa, zwierza. nabiiam działo. ein Stück laden. servir le canon. nabiiam komu uszy czym. einem einbläuen, den Kopf toll machen. ravoder aux oreilles de qu; inculquer; batre les oreilles à qu. de qu. ch. § nabił mi uszy temi powieściami. nabili mu to w głowę, tym głowę. man hat ihm dieses in den Kopf gesetzt. on lui a mis cela dans la tête. § nabił sobie tym głowę. T III 887

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

odmiana złożona

lp	M.	m	nabity
		ż	nabita
		n	nabite
	B.	ż	nabitą
		n	nabite
	N.	m	nabitem \|\| nabitym
lm	M.	nmos	nabite
	D.		nabitych
	C.		nabitym
	B.	nmos	nabite
	N.		nabitemi

Najwcześniejsze poświadczenie:

1601-1620

Znaczenia

1. »o materiale: gęsto tkany, o broni: naładowany; stłoczony, upchany, zgęszczony«

– [...] widziałem działo iedné co stem kul bywa nabite, i 100 razy strzeli, a iest tak wysokie, mnie stojącemu po ramie, kula iako gęsie iaie [...]. MasDiar 104v.
– Nátkány/ aliter Nátkáne/ nábite gęsto płotno/ sukno. Panitensis vestis [...] Spissa [...] Pauerata, Crebra vestis [...]. Kn 480.
– Zrąb [...] Casio arborum [...] succisae arbores. Item, v. Porąb 1. Kleć. Zrąb dla obrony zięmią nábity [...] Aggestum [...] Tunc omnia latè procumbunt nemora, & spoliantur robore siluae, vt cùm terra leuis mediam virgultaq; molem suspe[n]dunt, structa laterum compage ligatam arctet humum, pressus ne cedat turribus agger [...] Munitio lignea. Kn 1450.
– [...] Tysiąc szescset dwudziesty zbawiennego dobra Rok to był; a dzien Trzeci Miesiąca Octobra Wsiedm przebrane szeregow Skarbowano Wozy Z pola spięte Łancuchy; a zewnątrz Powrozy Ze w ieden raz wszytkie stac wszytkie iść musiały Przod y tył nabitemi opatrzono działy Iezne konie wesrodek, bo wszyscy piechotą [...]. PotWoj 20.
– Sprawą szli vpierzeni Janczarowie I Kozakom, bez wszelkiey dadzą ognia szkody Abowiem ci skoro swe wozki kryte lipą Zbliskiego brzegu rumem, w Pułkoszkach nasypą Ukazą na Janczary figę, y nim znowu Nabiją: dadzą im w brzuch gęstego ołowu Z działek szrotem nabitych z nosnych samopałow [...]. PotWoj 82-83.
– A tęn drugi młody za kark mię znac że mię to chciał zywcem prowadzić, bo ieszcze żadnego ięzyka nie wzięli byli tylko zabili kilka naszych, albo tez nie miał do mnie czym strzelić bo obadwa pistolety znalazły się nie nabite. PasPam 104v.
– Drudzy się z Stráchu po kątách mieszáią Drudzy z smiertelnych domow Vciekáią: Drudzy co prędzey zbroie wyrzucáią Drudzy nabite dziáłá wytaczáią. OblJasGór 30.
– Wtym ieden Zołdat zdopuszczęnia iego Nie mogąc cierpiec milczęnia tákiego Porwał fuzyą nabitą kulami, I piekielnémi, cos bluzniąc słowami Mierzy iáko w cel on zołniérz przeklęty Ná Vrągánie prosto w kościoł swięty. OblJasGór 33.
– Więc balwierza przekupi, gdzie się żołnierz galał, Żeby mu jak najlepiej oczy mydłem zalał. Wpadnie z nabitym kulmi pistoletem trzoma. Aż chłopiec, z pańską szablą stojąc u drzwi, co ma Gardła zawoła: "Przebóg, Dobrodzieju! zdrada!". PotFrasz3Kuk II 617.
– Büchse ist mit Schrott geladen/ Rusznicá nabita Szrotem. ErnHand 141.
– Tegoz Roku Dnia 5 Listopadá Dowcipny Franciszek Laskowic Patriota tuteczny Słuząc VPana Andrzeia Irlanta Podstarosciego Zywieczkiego za Scribenta a zwłascza do Czła, tegoz Dnia w Piątek Wiecor przyiachawszy z Panem z Pola do Ząmku, y dobywaiąc Pistolety Panskie z Pokrowczow, oparł iednym nabitem o Zywot, a wtym nie ostroznie trąciwszy w Czyngiel albo w pioro, przestrzelił sie przez Zywot ze trzeciego dnia ztego Postrzału z Soboty na Niedziele w Noczy poboznie Vmarł. KomonDziej 191.
– Nabity, conf. Nabiiam. 1) dicht enge an einander. 2) gut geschlagen, dicht als Tuch. 3) geladen als ein Gewehr. 1) pressé, chargé, dru, épais. 2) bien batu, épais comme une étofe 3) chargé, parlant d'armes à feu § 1) nabita ludzmi karczma, nabite gęsto płotno, sukno. 2) nabita strzelba. T III 888.

2. »nasadzony, osadzony, wbity tak, żeby część wystawała na zewnątrz, tkwiący w czymś«

– Náleźli w skrzyneczce iey [Małgorzaty] dwie włosiennice/ dobrze záżywáne/ łáncuch żelázny/ pás ieżowy/ rożne dyscypliny/ nátykáne drugie ieżowemi ościámi/ y obuwie ćwieczkámi nabite. OkolNiebo 30.
– Dáć vtoczyć walec HGF, ktorego część GF, ma wypełniać dziurę T, klocową; y ma bydź nábita zelázami podobnymi tym, ktorymi osadzona iest dziurá T, w klocu. SolArch 99.
– Mdłe oczy pośle w tę y w owę stronę [...] Nim prochem, szatę nábitą wyczesze [poseł] [...]. DrużZbiór 416.

3. »taki, który doznał urazu mechanicznego, stłuczony«

– Bokom nábitym / twárdym/ y boleiącym z vrázu/ iest osobliwym rátunkiem wárząc/ y piiąc [ziele głowienki]. SyrZiel 263.

4. »poległy, zabity«

– Zabito mi trzech szwedów, polaka towarzysza z pod chorągwi p. Piłsudzkiego i dwóch polaków postrzelono, z tamtéj strony nabitych siła leżało. ZawiszaPam 130.

Użycia metajęzykowe

- Nabity, conf. Nabiiam. 1) dicht enge an einander. 2) gut geschlagen, dicht als Tuch. 3) geladen als ein Gewehr. 1) pressé, chargé, dru, épais. 2) bien batu, épais comme une étofe 3) chargé, parlant d'armes à feu § 1) nabita ludzmi karczma, nabite gęsto płotno, sukno. 2) nabita strzelba. T III 888

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

NABIĆ

NABITY