ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI, Kn (pod: stron uchodzę), T, L (XVIII), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp

Formy gramatyczne

nie określono wartości

neutralistom

liczba pojedyncza

M.	m		neutralista
B.	m	uż. żyw.	neutralistę
N.	m		neutralistą
			neutralistem

liczba mnoga

M.	m	uż. osob.	neutralistowie
D.	m		neutralistów
B.	m	uż. nosob.	neutralisty
N.	m		neutralistami
W.	m	uż. osob.	neutralistowie

Etymologia

z łac. neuter 'żaden (z dwóch)'

Znaczenia

1. »ten, kto nie opowiada się po żadnej ze stron, zwykle politycznych«

Rokosz jest zgromadzenie wszech stanów koronnych szlacheckich, do jednego nierozdzielnego ciała wolności szlacheckich należących, na którym stany koronne i wszytko rycerstwo króle, pany swe, kiedy im podług poprzysiężonych praw nie panują, kiedy prawa koronne łamią i wedle nich się nie sprawują, kiedy paktom nie dosyć czynią, kiedy wolności szlacheckie znieważają i kiedy co takowego ku szkodzie i upadkowi Rzpltej i wolności szlacheckich czynią etc., sądzi, z państw zsadza, a inne na ich miejsce obiera, rady złe, dobrego i skazy w Rzpltej i swobód szlacheckich nie przestrzegające etc., karze obłudne napomina i ad officium redigit, neutralisty et partisantes cnotą i poczciwością obowięzuje a do kupy zwoływa, in contumaces poenas sancit, rany i urazy Rzpltej leczy, wolności waruje, ekscesy i abusus naprawia, prawa podług potrzeby Rzpltej stanowi. DyskSzlachCz II 443.
Z inszych siłu, którzy byli przy sprawie pp. Zborowskich, nie z daleka mię widzieli, ale tuż przy nich; jako w każdej sprawie ani Piotrem, ani Nikodemem, tak i w tamtej nie byłem i na każdym placu, gdzie się sprawy Rzpltej odprawowały, chorobym sobie nie zmyślał i ani neutralistą (bo takich w Atenach wieszali) byłem. JazStadListyCz II 181.
Co słysząc rokoszanie, iż król nadspodziewanie ruszył się przeciw nim, poczęli ustępować, a ów senator neutralista, więcej w pieniądze, aniżeli w siłę potężny, który przy rokoszanach stać obiecował wiernie, wiedząc o królu, iż z wojskiem wielkim a niezwyciężonym nie daleko, zląkł się i przyszedłszy ku niemu, rzekł mu: [...]. KrysPasCz II 54.
Lecz jeśli i senat nas tak odstąpił, że go i części małej w liczbie po sobie nie mamy, apostolstwo i nie wszystko i nie tak gorące, jako taka rzecz wielka potrzebuje, i dobrze zbrojnych i rezolutów mało między nimi, a więcej oziębłych i neutralistów i nervus rei gerendae deest i żadnej nadzieje w ratunkach sąsiedzkich niemasz, tam lepiej cedere temporibus i ultro zapaść i pany nam niepożyteczne tak znosić, jako głód, powietrze, grad, nieurodzaj i inne plagi boskie [...]. CenzProgCz III 425.
I za jego ochroną, bo był człowiek tam wszędzie znajomy, dobra swoje miał, a do tego neutralistem, przejechałem bezpiecznie, alias musiałbym był o konwój jaki dla przeprowadzenia, ba i spory, starać się. PacOb 50.
Ci zaś co w tamtéj stronie majętności swe mają, ordinarie są neutralistami, ani téj ani owéj stronie nie pomagającymi i mają na to patenty, tak od Hiszpanów jako i od Olendrów, aby i same osoby i dobra ich w pokoju były zachowane. PacOb 51.
Strón uchodzę/ ni do tey ni do owey przystáię. [...] Néutrálistą być/ et. Néutrálizować [...]. Kn 1076.
Pan Ian W-dzic Brzeski vpuscił de feruore y odmienił się był w Mediatora. Miedzyrzecki Casztellan srodze partializował tosz y X Biskup z swymi. P. Starosta Miedzyrzecki neutralistą. OpalKListy 93.
Jmp Humieniecki jako wielki statysta i neutralista obszernie wyraził te dwa punkta: zgodę panów litewskich i wojnę szwedzką [...]. DiarSejm 209.
Będźiesz ustáwiczne miał wydatki, y o niebespieczeństwie záwsze myślić będziesz, ábyś dla tego gotowe miał pośiłki: Jeżeli go rátowáć będźiesz? woynę ná śię uknuiesz; ieżeli nie? ábo go nieprzyiaćielowi ustąpisz; ábo neutrálistą sporządźisz. LubSMączVan 36.
Ieżeli pod czas rewolucyi, bydź Neutralista, rzecz iest pożyteczna. WierKFama 152.
Kryiąc się po kątách tacy Neutralistowie, utriq[ue] parti ad vexam ná celu stoią: qui uni nolunt, duobus serviunt. WierKFama 153.
Nie zamki, nie Fortece, nie święte Kościoły, Bespieczność, respekt, miáły; miedzy przyiácioły Zmyslonymi, nic względu ná Szlácheckie dwory; Wszystko padało ná łup dzikości bez sfory. Czyś przyiaciel, czyli nie, czyś neutrálista Wyprzątnionoć szkátułę y gumno do czysta. GośPos 3.
Umiera w tym Olsztyńskie Xiążę, brat Krola Duńskiego, po ktorego ześciu, gdy kontrowersya między Polskim y Duńskim Krolem, o Biskupstwo Kurońskie, ktore on trzymał, zaszła; y na woynę się zaniosło, Farensbach chcąc obie strony ukontentować, miał się za neutralistę. NiesKor II 145.
O Szpiegach. §. II. Ludzie tego narodu, ktory iest neutralista, mogą bespiecznie służyć za Szpiegow, ponieważ pod pretextem przeiazdu albo handlu, ieżdzą ziednego kraiu do drugiego. MarcenZagórRef II 282.
A oto w opłakánych in An[n]o 1697 et 1733. rewolucyách, ktoryż z IchMośćiow Biskupow, ták serio prowadźił strony rozrożnione do iednośći? ktory ták diligenter biegał, ut averteret scandalu[m], raczey więcey Politykow, którzy indueba[n]t studia partium. Zaden neutralistą niebył, żaden obudwu, błędom nieopponował się, nocivum videns non avertit, á do tych nieszczęśliwośći nigdyby nieprzyszło, gdyby Senat Duchowny, to iest IchMość Biskupi z Prymasem zgadzali się, ktory lubo iest w liczbie mnieyszy, ále mocnieyszy, y zápewne Swicki Senat ná swoię stronę przećiągneliby, y pogodźili. RadzKwest 97.
Brat mój albowiem nie jadąc na sprawę do Mińska — czy to dlatego, że nie aprobował procederu z księciem kanclerzem prawnego i aby pojechawszy do Mińska nie był do ekspensu prawnego pociągniony, czyli też unikał od narażenia się księciu kanclerzowi i niby to chciał być neutralistą — jednakże aby pokazał dla mnie przyjaźń, pojechał do Czerwonego Dworu na wesele moje. MatDiar 600.
Niechźe więc te zważy Nayiaśnieysza Rzeczpospolita, a ieżeli ie pożyteczne y skuteczne dla siebie uzna, niech do przyięcia nowo obmyslonego sposobu przez postanowienie Neutralistow przyłoży starania do uszczęsliwienia siebie, ieżeli zaś te uzna bydź niepożyteczne, to przynaymniey z dobroci serca swego niechay przyimie szczere me chęci do salwowania y ratowania Oyczyzny, a ia ten szczegulny zakładam cel uszczęsliwienia mego, abym iak nayprędzey mogł widzieć Oyczyznę w naymilszym, w naypożytecznieyszym dla Polskiego narodu w naychwalebieyszym, w naytrwalszym, w naypomyslnieyszym y wszelkiemi Błogosławieństwy od Rządcy całego świata w napełnionym uszczęsliwienia stanie. SienSpos a7v.
Neutralista. der keinem Theil Beyfall giebet. qui n'est ni d'un coté, ni de l'autre; qui est neutre. T III 964.

2. »ten, kto nie postępuje zgodnie z jakąś doktryną religijną lub w nią nie wierzy«

Piękna to sentencya ná Neutrálisty/ ktorzy nie wszytkiemu wierzą co kościoł Kátholicki uczy [...]. BirkNiedz 236.
[...] Elearowie dobrą potuchę na kazaniu wziąwszy o przyszłej stypie wojennej, którą cesarz chrześciański uczyniwszy, aby heretyckiemi łachmanami przyodzianego precz wyrzucił, a wiedząc iż gdy wzywał na pomoc własnych poddanych swoich, jedni mu się wsią wymawiali, to jest iż im pilniej księstw albo dziedzin swoich bronić, a ci są neutralistowie, a po prostu obłudni heretycy, pod tym płaszczykiem lud chowając, cicho broić pomagający [...]. DembPrzew 56.
[...] 10 Julii w dzień niedzielny przez Ewangielią ś. o włodarzu nieprawości, który się zdradliwie z winowajcami Pana swego porozumiewając i t. d. potocznie nauczał być Frydrycha Falzgraffa (poddaństwem). Włodarza cesarskiego i okoliczne neutralisty z nim się porozumiewające, uczestnikami jego nieprawości, a zatem i jakiegoby poszanowania od Elearów godni byli, tak Falz Jako i okoliczni neutralistowie. DembPrzew 83.
Które szemranie przeciwko Elearom dla tego podobno Pan Bóg dopuścił około 4 dnia września, aby pokazał iż to dobrze czynili, co neutralistom choć i w sabat nie folgowali, bo w tę niedzielę Ewangielia przypadła: Iż gdy Pan Jezus poszedł w sabat do jednego Faryzeusza, (też to neutralista był, ni z Bogiem, ni z ludźmi) pożywać chleba, oni go podchwytali (to jest w człowieku opuchłym) o zgwałcenie sabatu. DembPrzew 103.
Tomász Neutrálistá, wszytko coś powątpiwał, ná dalszą deliberácyią brał, Thomas dubitat. MłodzKaz I 29.
Uczcie się Neuturálistowie Neutralitatem, álbo przychylność do tey i owey strony chowáć. MłodzKaz I, 313.

3. »organizm, który przystosowuje się do otoczenia«

[Nietoperz] Iest według Ezopa Neutralistą, to iest Ptakom y bestyom ziemskim pro exigentia czasu się akkomoduiącym. ChmielAteny1755 I 613.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

NEUTRALISTA, *NEUTRALIST