ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Słowniki notują

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

M.		płatek
D.		płatka
B.	uż. nżyw.	płatek
N.		płatkiem

liczba mnoga

M.	uż. nosob.	płatki
D.		płatków
B.	uż. nosob.	płatki
N.		płatkami

Znaczenia

1. »kawałek, skrawek, strzępek tkaniny lub jakiegokolwiek materiału o różnym zastosowaniu, np. jako łatka, opatrunek; chorągiew, flaga, sztandar«

– Sukni jedwabnej na wierzch rzadko używają, tylko sukiennych, a długich po kostki, na kształt komży uszytych, i rękawy także szeroko urobione, na które przy końcu na wierzch złotogłowiowy albo jedwabny płatek jaki przyszyje na piędzi albo co więcej szeroki. NiemPam 173.
– Płotna starego, białego, płatkow 5, po poł łokcia w każdym. InwGołBęt 88.
– Bindalików białych z inszymi płatkami płotna białego, starych i nowych 40. InwSmołBęt 87.
– Ztąd trudne zaciągi, ztąd niesprawiedliwe chorągwie osadzanie, a jeszcze trudniejsze wojsk rozprawy bywają, bo miasto tego co by miał drugi do ojczyzny jechać, jeźli ją ma, jeźli nie ma, jechałby do powinnego, albo by się dworską zabawił, nadgrod czekając, to on [żołnierz] woli zawzdy być in armis, lada płatek swawolnie podniósłszy, bo i kondycyi na którejby chleb żołnierski frymarczył i nadzieje o nagrodach nie ma; a między swawoleństwem nietylko rotmistrzowstwa i listów przypowiednich prędko się dopnie, ale i dobra za zdobycz sobie kupi. RadziwKSprawy 481.
– Płát/ płaték/ sztuká płotná/ sukná. Panniculus [...] Pannulus [...] In pannulos defluxit vestis defrustata. Opádłá suknia ná niem. Kn 708.
– Płaték do oká chorego/ Culcita lanea, centunculus, &c. lege sequentia [...]. Kn 708.
– Wywiiam co z-płatká etc. Euoluo integumentis aliquid [...]. Kn 1341.
– Płatek Axamitny Czerwony Zetrzemá kwiatami Złotem haftowanymy Fetoc złota wkoło [...]. ArchRadziw 1638 42, 67.
– [...] rzuciłá nám w pośrzodek iáko płatek podły/ te velamen ciáłá zmárłey Mátrony [śmierć]. WojszOr 363.
– Xenophont pisząc o expedycyiey Cyrusá krolá Perskiego ná przeciwko Grekom/ powiáda/ iż mu przyszło woysko prowádzić przez srogie śmiegi Armeńskie/ z ktorych blásk przy słońcu bárzo szkodził oczom żołnierzow iego/ nie przyzwyczáionym támtym zimnym kráiom. Przetoż wynáleziono táki sposob/ áby káżdy miał czarny płatek nád oczymá/ ktory ten blásk z śniegu białego odtrącał/ y czynił mocnieyszy wzrok żołnierzom potykáiącym się z nieprzyiacielem. StarKaz II, 363.
– [...] ktorych prziwileiow ledwozmy platki poznaydowali, bo [...] uciekaiąc y chowaiąc przed nieprzyiacielem pognieły nam [...]. SupGniezUl I, 763.
– [...] Tedy w gorę weyzrawszy: oBoze iuześmie Dzis na wieki zapomniał: y iasz w tey rozpaczy Umrę? y biedny Starzec w kray poydę robaczy W tey obeldze dni moich dopądzam ostatek W ręku widząc Poganskich: o zalu ten płatek [chorągiew] [...]. PotWoj 121.
– Stawcie sobie przed oczy dusze wászey, osobę iáko Krolewską, stawciesz sobie, że iey zdeymuią Kororonę [!] drogą z-głowy, á kłádą iey bierlet iaki żydowski zápárszywiony: zdeymuią száty bogáte, á kłádą łáchmániny, á płátek ledwie się płátká trzyma: miásto bogátych trzewikow álbo botow, áż dáią kośláwe, dziuráwe, zágnoione kurpie: zostawáłá twarz piękna, áż oczy łupią, nos urzynáią, wiechciem nátykáią. MłodzKaz II, 113.
– Wiecie, że gdy kto chce wielkie drzewo zmnieyszyć, ták go rambią, áż się w-trzaski obroci, wielki pápier w-kárteczki drobne przerzynáią, wielką suknią w-płatki máłe przekrawáią. MłodzKaz IV, 469.
– Pytam: "Waszeć czego chcesz?" Odpowie mi basem: "Stracony żołnierz, jadę z marsowego pola, Takać wszytkich, jako mnie, czeka w Polszcze dola. Skoro staną traktaty, skoro zwiną płatek, Zdrowie, poczet straciwszy, żebrać na ostatek". PotFrasz1Kuk II 180.
– Oświecenia Boskie po.znáne [!]/ prawdy uwáżone/ dowody przetrząśnione/ czego się strzedz: w czym się koniecznie ćwiczyć: sposoby/ są to prawdziwym tálentem/ y mowiąc po naszemu kápitalną summą/ ná to człowiekowi dáną/ áby nie maiąc dosyć ná tym/ że wybitą Pańskiey twarzy cechę/ z obu stron ná tey monecie obeyrzał/ że ten ślad y tor ktorym iść ma zá Chrystusem poznał/ że w piękny płatek álbo iedwabny woreczek/ ten drogi grosz záwiązał. BujnDroga 416.
– Szczęśliwszy Cudzoziemiec dziesięćkroć w tey mierze, Bo do Zołdu Szláchectwo káżdy niemal bierze. Stráciwszy substáncyą, y zdrowie pod płatkiem, Garść szelągow, nic Szláchcic, nie weźmie przydatkiem. PotPocz 17.
– [...] nácieray [maścią] wprzod mieysce płatkiem Sukiennym nátárszy, áż záczerwienieie [...]. CompMed 521.
– [...] álchermes z winem rozmąciwszy/ przykładáć ku sercu płatek szkárłátny, tym nápuściwszy. CompMed 629.
– GUENILLE [...] GAŁGAN suknia podarta y sztukami wisząca opadaiąca płatkami [...]. DanKolaDyk II, 105.
– BILLEBARRE [...] UPSTRZYC, rożne płatki do siebie się nie stosuiące na iakie odzienie pokłaść. Słowo podłe y mowy potoczney. DanKolaDyk I, 198.
– CHIFFON, (Vieux marceau d'étoffe, ou de linge.) Pannucia, ae, foem. Petr. PŁATEK, gałgan, starzyzna kawałek iaki materyi starey álbo chusty. DanKolaDyk I, 304.
– CHIFFONIER, subst. m. (Céluy qu va ramasser des chiffons dans les ruës) [...] Pannucius, ii, m. TEN co zbiera płatki gałgany stare po ulikcach. DanKolaDyk I, 304.
– VIEILLERIES (Vieilles hardes.) Veteramenta, torum. ŁACHMANY gałgany stare rupiecie płatki. DanKolaDyk II, 582.
– Weźmi Wody z Betoniki, Wody Koszyczkowego ziela, Wody z Kurzoślepu każdey po kwaterce; włoż wnię płatek w pomienioney krwi zbroczony, na palec długi i szeroki, niechay moknie przez noc; rano wycisniy y day choremu wypić, niech się godzinę iedną y drugą poci; tak kontynuy kuracyą przez kilka tygodni mniey uważaiąc na zesłabienie Pacyenta. BeimJelMed 418.
– Zrob Maść, y smaruy na Szkarłatowy płatek; przykłada się łetnio na dołek serca. BeimJelMed 594.
– Płatek, g. płatka. Płatuszek, g. płatuszka. Läppchen. un peu de linge. § płatek do chorego oka [...]. T III 1393.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– By nie cudze płátki/ nie miałby kráwiec kárwatki. RysProv I, 7.

– Iák z płatká wywinął/ wszytko v niego. KnAd 228.

od przysł.: Iák z płatká wywinął/ wszytko v niego.

– Iák z płatká wywinął/ iák z rąbká [wywinął]. Vestem, supellectilem mundam et benè compositam habet. Emunctae naris homo. Omnia eius nitida, culta, concinna, benè concinnata, tersa, polita [...]. Kn 231.

od przysł.: Iák z płatká wywinął/ wszytko v niego.

– Płatek [...] iakby go z płatka wywinął. so schön als wenn es aus einem Läppchen gewickelt wäre. il semble qu'il sort d'une boite; il est tiré sur le volet; cela est fait comme au tour; cela est net comme perle; il est fait à peindre. T III 1393.

Przenośnie

Do tego co więtsza/ iáko wszyscy widzą/ gdy piłá źle pádnie; ták y pánowie/ gdy się chłopkowi nogá podwinie/ wszyscy kraczą; żeby to przebaczyć/ ábo nie widzieć? bynamniey: y ták długo ciemiężą nieboraká / áż się w tysiąc płatkow rozleci.BirkNiedz 112
Ludzie, nie spodziewaycie się tego szczęscia, samego to tylko Chrystusa szczęście, stupebant omnes, dziwowáli sie wszyscy; bo między ludźmi nie będzie náuká bez poszeptu nagány, záwsze niechęć płatek do głowy przyszywa, zawiść płodna Mátká, obmowek. pochwałá ślub wzięłá z-tym słowem, ale przedcię: gdyby nie to.MłodzKaz III, 1

2. »człowiek, który przykłada na chore oko opatrunek«

– Płaték człowiék/ ktory oko chore zásłánia. Lanoculus, qui lana tegit oculi vitium [...] Culcitam ob oculos habens laneam [...]. Kn 708.
– Płatek [...] płatek człowiek. einer der ein Läppchen auf einem krancken Auge trägt. quelqu'un qui porte un peu de linge sur l'oeil malade. iakby go z płatka wywinął. so schön als wenn es aus einem Läppchen gewickelt wäre. il semble qu'il sort d'une boite; il est tiré sur le volet; cela est fait comme au tour; cela est net comme perle; il est fait à peindre. T III 1393.

Znaczenia niepewne

1 a. 2:

– Płatuszek, g. płatuszka, vid. Płatek. T III 1394.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Odsyłacze

Patrz: PŁAT II, *PŁATA II, *PŁATECZEK.

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

PŁATEK