ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Słowniki notują

Formy gramatyczne

bezokolicznik

padać

czas teraźniejszy

lp	1. os.	padam
	3. os.	pada
lm	3. os.	padają

czas przeszły

lp	m	3. os.	padał
	ż	3. os.	padała
	n	3. os.	padało
lm	mos	3. os.	padali
	nmos	3. os.	padały

czas przyszły złożony

lp		zneut	3. os.		padać będzie
lm		mos	3. os.		będą padać

tryb rozkazujący

lm

1. os.

padajmy

imiesłów współczesny

padając

imiesłów uprzedni

padłszy

Znaczenia

1. »przewracać się, upadać; ginąć, tracić«

– Włosy z głowy pádáiące zátrzymawa/ y vmacnia sok z świeżozielonego ziela [koszyczka] z oliwą zmieszány. SyrZiel 850.
– Niewiásty w Syonie pogwałcono/ y pánny w miástách Judskich. Książętá ręką ich powieszáne są, a osoby Stárszych nie máją w uczciwości. Młodzience do zarn biorą/ á młodzieniaszkowie pod drwámi padáją. Stárcy w bramách więcey nie stawáją, á młodzieńcy przestáli pieśni swojich. BG Lm 5, 13-15.
– Włosy mi padáią/ Glabresco. Kn 1274.
– To Poganstwo oszlep na ogien lazło a iako snopy padało. PasPam 260.
– Gęsi Dzikie włoczyły się [...] ale iakies były odmięnne [...] padały y [z] Swoyskiemi Gęsiami y niebardzo były płoche dały się zeyść y kiięm potrącić. PasPam 282-282v.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

na twarz padać;
padać na gębę:

~ Ná twarz padszy. [...] v. Ná płásk. Kn 444.
– Utykam głową/ gębą/ w-zięmię: Padam ná gębę. Sistere ore, capite: sistere capite in via, de femita. Kn 1209.

padająca choroba;
padająca niemoc:

– Wino Piołynowe ábo Piołynek [...] Pádáiącey chorobie.Páráliżu. Szláku y powietrzem náruszonym służy, używaiąc go, od tego wszytkiego záchowuie, piiąc y nácieraiąc nim. SyrZiel 352-253.
~ Bernadynek/ ábo Turecki czubek [...] Pádáiącey niemocy. Szláku ábo páráliżowi. Pokurczonym. Strętwieniu ábo zmartwieniu [bywa ratunkiem]. SyrZiel 362- 364.

padać jako muchy;
padać jak muchy na wiosnę:

– NIEPRZYIACIELE padaią gęsto iák muchy. DanKolaDyk II, 282.
– Czyż powinni zá moy błąd padać iáko muchy, Umierać iáko bydło bez żalu, bez skruchy [o zarazie w Izraelu]. DrużZbiór 136.
– Padaią ludzie, iák muchy ná wiosnę [od zarazy]. DrużZbiór 355.

nagła padać śmiercią:

~ SEPS Padálec iest ták wielkiego iádu, że kto iámę iego nádepce nieostrożnie, nagłą padá śmiercią, táką zgniliznę, członkow rozsypane nágłe przynosi. ChmielAteny1755 I 504.

Związki frazeologiczne

trupem padać:

~ Z belluard ognia tym więcey dawáli Aby nástępny Szwedzkie rozrywáli, To ich w łeb, to wbok, to ręce Strzeláli Y widáć było, gdy trupem padáli. OblJasGór 83.

padać na głowę:

~ Koziéłék przéwrocić. [...] Saltus in caput [...] Cernuo [...] cernulat habetur. Koziełki przéwrácam/ Padam ná głowę. Kn 131.

trup na trupie padał || trup na trupie padł:

– Lud gęsto bardzo stał y tak zginął że trup na trupie padł. PasPam 97v.
– Tak cięto trup na Trupie padał. PasPam 97v.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Wielkiemu Pánu záwsze kostká dobrze páda. RysProv XVII, 6.

Przenośnie

Grzechi, iák wiele iest ich, liczbá osiáda, A dobroć Boska nigdy pod miárę niepáda.DamKuligKról 265
Bo iego miłosierdzia liczbá niezliczona, Ani pada pod miárę dobroć nieskończona.DamKuligKról 80

2. »oddawać hołd«

– Posypawszy popiołem głowy swoie, grubą y ostrą przyodziawszy się włosienicą padáli przed Ołtarzem. DanOstSwada V, 14.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

padać na kolana (sz. zm.):

~ Klękam/ padam ná koláná. Procumbo in genua. Submitto flexum genu. Tango genu terram [...] Pinso terram genibus. Biię kolány ziemię. Klękam przéd kiem. Kn 280.
~ Nie rozumiem NM Krolu, żeby co w oney wszystko máiacey Boskiey Wszechmocności wspániálszego było, iáko kiedy ten wszystek oraz swiat ná koláná padaiąc, niską mu oddáie czołobitność. DanOstSwada V, 13.
~ Witáiąc Krolá y Páná/ Padaymy ná swe koláná. ŻabSymf E.

do nóg padać (sz. zm.):

~ Ciało to przenaswiętsze uwielbione będzie Kiedy na maiestacie miedzy trony siędzie Nad [kryształ] przerzroczyste nad słonce iasnieysze Siedm kroc ktore się terasz [me]dzi naigrosnieysze Chory wszystkie Anielskie wespoł y z swiętemi Do nog iego padaią twarzami swoiemi. KodKon 100.
~ Xymeno Pádam do twych nog. Diego Pokłon daięć uniżony. CorMorszACyd 138-139.

na twarz padać:

~ Krzyczą głoszem z kwiatkami iemu zabiegaią Palmy zielone scielą y na twarz padaią. KodKon 47.
~ Pádli wszyscy, ale wstecz, Apostołowie na twarz [...] Wybránych iest ná twarz padać, a złych ná wstecz. MłodzKaz III, 237.
~ Wypisuie Pismo piękną ceremonyią pomienionego trędowátego: Adorabat, kłániał się ná kolaná, ná twárz padał [...] Umie się kłániác kto pokorny, u pysznego kámienne koláno, ánimusz wyfukiwa, pokora wykłánia. MłodzKaz II, 308.

3. »lecieć, sypać się, spadać; wpadać, dostawać się«

– Y widziałem gdy otworzył szostą pieczeć; á oto stáło się wielkie trzesienie ziemie/ á słońce sczerniáło jáko wor włosiány/ yksiężyc wszystek stáł się jáko krew. A gwiazdy niebieskie pádáły ná ziemię/ ták jáko drzewo figowe zrzuca z siebie figi swoje niedostáłe/ gdy od wiátru wielkiego bywa záchwiane. BG Ap 6, 12-14.
– Tą też mánną wybránych swoich obiecał po śmierci w niebie karmić [...]. Nie táką mánnę máteryálną iáka z niebá zydom pádałá/ ále mánnę duchowną. StarKaz 38.
– Gwiazdy będą padáć z niebá/ y mocy niebieskie poruszone będą. StarKaz 597.
– Dzieciecie[m] będąc zwykł był strzelac do gwiazd z nieba padaiących. HerbOr 616.
– Limatura Proch ktorij pada pod pielą. SłowPolŁac 81.
– Scobs [scobis] Proch ktory pada pod pilę. SłowPolŁac 124.
– Ia sobie lamentuie, iak nie swoi tam i sam po zamku padam, dziatek szukam. VorLetSkarb 63.
– Z tam tego okna strzelano do nas [...] iuz grad [kul a. kamieni] na nas pada. PasPam 59.
– W Wielkiey Polszcze, w Woiewodztwie Sędomierskim, Powiecie Opoczyńskim y Radomskim, znagłá powstáłá ná Powietrzu burzá, y niezwyczáyne grády, ktore iáko iákie z Niebá padáły głazy. HaurEk 61.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

pada na kogoś strach:

– Obéymuié mię strách / pada ná mię strách. Perfundit me horror. Kn 560.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

od przysł.: Nie daleko pada jabłko od jabłoni

(wariant I):
– Nie daremna ona przypowieść: Synaczek takuczki, jako i pan ociec, nie daleko jabłko od jabłoni padając. DorHipTur 32.
(wariant II):
– Nie dáleko drzewá iábłko páda. RysProv X, 1.

~ Száchem páda. RysProv XIV, 8.

– Prętka robotá/ z ręku páda. RysProv XIII, 8.

od przysł.: Pieczone gołąbki nie przyjdą same do gąbki

– Kazał się nam Pan Bog o się stárać: nikomu z niebá pieczone gołębie pádác do gęby nie będą. StarKaz 370.

~ Jédno Bogá. Złoto páda. Jédno ku drugiemu. Jédno drugiemu pomaga. KnAd 315.

Przenośnie

Atosz podaię łacny sposob Miał był tenze P. Złynsky mec iussu, (z Arendy Sendzinskiey) a zas ex testamentaria nieboszki Dobrodziki naszey dispositione (ktora na mię padała) odliczyc 300 fl. Panu Zegockiemu.OpalKListy 25
Oná nagła goracość ná ciáło ludzkie pádáiąca/ iakoby kąsa ciáło.SykstCiepl 158

4. »o opadach atmosferycznych itp. zjawiskach«

– To bogaty, co na psiej przestając chudobie, Z płonnych obietnic zysku nierad chwyta sobie, Mając je za cień; bo im więtsze, tym mniej dają; Tak bywa, gdy z wielkich burz małe dżdże padają. VerdBłażSet 14.
– Iuz deszcz począł padac. PasPam 262v.
– Przyprowadził mnie tu deszcz gwałtowny, lubo ciepły; ale drogę cale popsował i zaniosło się nań, że całą noc padać będzie. SobJListy 492.
– W Wielkiey Polszcze, w Woiewodztwie Sędomierskim, Powiecie Opoczyńskim y Radomskim, znagłá powstáłá ná Powietrzu burzá, y niezwyczáyne grády, ktore iáko iákie z Niebá padáły głazy. HaurEk 61.

Związki frazeologiczne

mrok pada:

– Mierzcha się mrok pádá. Noctescit, contenebrat, intendent se tenebrae. SzyrDict 171.
– Gdy mrok wieczorny padał, jam owce z ugory I koźlęta latosie zganiał do obory; Z trefunku w dół pojźrzawszy ujźrzałem w dolinie Kwiateczki zrywające trzy wespół boginie. ZimBSiel 117.
– Mrok padał kiedy koniec oney był Turniei Ani noc swoiey zwykłey, chybiła kolei Askoro na podniebne okolice padła Zwierz na paszą; Ptastwo szło na wiadome siadła. PotWoj 171.

Użycia metajęzykowe

- Padam/ alitertr. Dobrzé pádło/ páda co ná kogo. Cado belle, percommode, peropportune cecidit: ita cadit vt praedictum: fauste feliciter prospereque euenit [...] páda ná zboże. Kn 659

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

lp	M.	m	padające
		ż	padająca
lm	D.		padających

Najwcześniejsze poświadczenie:

1613

Znaczenia

hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicji

– Włosy z głowy pádáiące zátrzymawa/ y vmacnia sok z świeżozielonego ziela [koszyczka] z oliwą zmieszány. SyrZiel 850.
– Niepoprawne zródło .

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

PADAĆ

*PADAJĄCY