Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

POSZÓSTNY

licz.
odm. przez przypadki, liczby i rodzaje
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Warianty fonetyczne: POSZÓSTNY, POSZÓSNY, POSZESNY
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI (poszostny, poszosny, poszesny), Kn (poszostny, poszosny), T (poszostny, poszosny), L (poszostny, poszosny; XVI-XVIII), SWil (poszóstny, poszosny), SW (poszóstny, poszósny, poszesny), SJP (poszóstny)

Nienotowany w słownikach:
SStp

Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
lp M. m   poszóstny ‖ poszósny
D. m   poszósnego
B. m   poszósny
ż   poszóstną ‖ poszósną
N. m   poszóstnym ‖ poszósnym ‖ poszesnym
Ms. ż   poszósnej
liczba mnoga
lm M.   poszóstne ‖ poszósne
D.   poszóstnych ‖ poszósnych
B.   poszósne ‖ poszesne
Ms.   poszósnych
Znaczenia
1. »składający się z sześciu części«
  • – Poszosny/ poszostny/ Sexticeps, -in Popiętny/ v. et Szostak/ et sequentia hîc. Kn 794.
  • – Szostak/ poszostny/ adiectiuum. Senarius et Senariolus versus, qui sex pedibus canstat […] Sextantarius vel Sestantarius […] de pondere vsurauit, sed et de mensura potest dici […]. Kn 1120.
  • – Poszosny, poszostny. 1) aus sechs bestehend. [...] 1) de six, de six piéces [...]. T III 1563.
Związki frazeologiczne

  • poszóstny aspekt:
    • »odległość kątowa między dwiema planetami wynosząca 60 stopni«
    • – To złączenie Sáturná z Marsem przypádnie w Domu Osmym Smie[.]ći wstop. 10. m. 55. w znáku zodyacznego Niedzwiadká, z Domu Siodmego Jowisz zostáiący w znáku Pánny wstop. 5. m. 35. ná złączonych Planetow poszesnym zá pátruię się aspektem Z Domu Iedenastego Merkuryusz zostaiący w Znáku koźiorozcá wstop. 6. m. 11. tákże zapatruie się ná to złączenie poszosnym Aspektem; Słońce Wenus y Xiężyc w znaku Strzelca będący przystępuią zsobą do Złączenia. KostProgn 9 nlb.
2. »o pojazdach: zaprzężony w sześć koni«
  • – Nieczekáiąc nikogo/ poszedł I. M. Pan Hetman w oczy nieprzyiaćielowi/ y ná przepráwie nád Niestrem pod Mártynowem dwie mili wyżey Háliczá stánął vmyślnie śćiśnionym Taborem/ wozy wszytkie ćiężkie poszosne/ poczworne do Zamkow pridie po odsyłáć roskazawszy. Pogrom A3v.
  • – Pierwey proste y rzadkie rydwany/ częste śiodłá miásto poduszek: teraz bez poszosnych káret/ stroynie obitych kotczych ieźdźić niechcemy. StarPopr 121.
  • – Poszostny wóz, léktyká. Seiugis currus […] Hexaphorum […] lectica quam sex ferunt […] Sexiga. Kn 794.
  • – Za konmi ieznemi szły wozy porządkiem podwoyne […] JEoMci Pana Kamienieckiego napierwey potem wozy Sług JEoMci Pana Woiewodzicowych potroyne, poczworne, po piętne, po szosne. PiasRel 17.
  • – Na ostatku wozy Jch Mci Panow Posłow, tudziesz Dworzanskie poszostne wprzod po piątne et per consequens, skarbne potem rydwany, kuchenne, piwniczne szły porządkiem. PiasRel 27.
  • – Dla zmnieyszenia Taboru (ktorym się przepráwy záćieśniáią/ y Woysku do prędszego pospiechu/ przeszkodą bywa) tedy oprocz Rotmistrzow/ y w gorę inszych idących/ áni Porucznikowi/ áni Towárzyszowi/ poszostnych áni poczwornych Rydwánow álbo iákich wozow/ nie godźi sie záżywáć/ tylko woienne wozy skárbne/ potroyne; podwoyne/ álbo poiedynkowe/ dla lekkośći przepraw máią być/ według przemożenia. FredKon 15.
  • – W pałacu wzdłuż na dziedzińcu gwardie uszykowane, dość porządne i strojne stały; przez dwa dziedzińce ten się rozciągał monderunek z muzyką swoją. Miedzy któremi szły wprzód karety dość bogate, pełne kawalerów różnych, których niemało poszóstnych i podwójnych. BillTDiar 272.
  • – Zá Ráytáryą Pácholętá etc. w tym koni Tureckich 36 y rożnych wyśmienitych, przy káżdym w bárwie czerwoney brámowáney Masztálerz prowádzono, zá nimi kárety Krolewskie poszosne iácháły 6, potym Ráytáryey y Arkábuzeryey Kornetow 24 iácháło. AwWarsz_1698_25I 4 nlb.
  • – Zá temi szly kárety 3. poszostne, J M Pana Sekretarza, J M Pana Kasztelana Srzemskiego y J M Pana Starosty Zydaczcewskiego [!]. RelStam 2 nlb.
  • – Tą naprzod łáską Bóg sam vdárował I. O. Xiażęcia I. M. potym niewypowiedźiany affekt IchMM. wszytkich ad decoramentum tanti actus zgromadzonych z ktorych iedni w Károcách bogátych poszosnych, drudzy ná pieknych y dobrych Koniách wrzady bogáte, y czápragi przybránych hora 7. wyiácháli przeciwko Xiążęciu I. M. ná Prądnik, gdźie auspicatum mane festivae diei, powinszowáwszy assistebant do Károcy I. O X.I.M. wielce bogatey y piekney, Kármázynowym axámitem wewnątrz y powierzchownie ze złotymi gálonámi ozdobioney, y czwiekámi srebrnopozłocistemi obitey. RelWjazdDen 1 nlb.
  • – W Przeszłą Niedźielę 26. Iunij. odpráwił się tu Solenny Akt wesela W.IeyM.P. z Romiszowicz Romiszowskiey Burgrábianki Krák. z W.I M. P. Mikołáiem Niezychowskim, ktorym dawał benedictionẽ I.W.I.X. Biskup Herákleeyski, Suffrágan Krák. G. Administr. Biskupst. Krák. y X. Siewiersk. w Kośćiele Archipresbiterálnym P. Máryey, dokąd w liczney Káwálkaćie rożnych WW.IchM.PP. Stárostow y Vrzędn. Krák. záprowádzony był W.I.M.P. Niezychowski tákże W. I.M.P. Burgrábiá[n]ká w bogátą wielce szátę od Kleynotow przybráná w károczy piękney poszosney, ktorey wiele károc innych z zacznemi y godnemi Dámami ássystowáło, y liczny konkurs ludźi. WiadCudz 1701 2 VII 425.
  • – Potym wóz poszóstny jechał z ciałem, na tapczanie i na herbach wystawionym, konie cugowe axamitem karmazynowym były okryte, po bokach tego powozu kawalerya husarska i pancerna szła z insigniami hetmańskiemi. KronZakBarącz 186.
  • – Dnia 24go sierpnia zjechał tu do Lwowa O. Filip a S. Nicolao, Mediolańczyk, Karmelitów bosych Generał z Rzymu na wizytowanie klasztorów swoich, którego zakony wszystkie processionaliter z krzyżem wprowadzali, karet wiele szło poszóstnych, poczwórnych i t. d., z armat także bito. KronZakBarącz 188.
  • – Sebastyan czwarty brat Chorąży Łęczycki, siły do podźiwienia wielkiey, tak, że dwanaście postronkow drutowych złożonych w kupę, iednym targnieniem zerwał, karetę poszosną, wszystkim biegiem zapędzoną za tylne uiąwszy koło, zatrzymał, miał za sobą Cieńską Magdalenę: syn iego Stanisław Kanonik Gnieznieński y Łowicki, Oycu w sile wyrownał. NiesKor II 488.
  • – Ten sam Zyto dobrego w piekle wymłocenia godny, Krolowi temuż prezentował się w purpurze iáko Krol, albo Xiążę, to w siermiędze iako chłop. Krol po ziemi szedł, a on obok koło Krola płynął po wodzie: koło Krola iadącego poszóstną karytą, iechał wozkiem zaprzągłszy koguty. ChmielAteny III 232.
  • – Poszosny, poszostny. [...] 2) sechsspännig. [...] 2) tiré, atelé de six chevaux; à six chevaux. § [...] 2) poszostny woz [...]. T III 1563.
Przenośnie
  • PYtáią Pánny Sroki/ gdy sobie rokuie/ Ieśli gośćie poszosne w dom iádące czuie.KochProżnEp 87
3. »o koniach i innych zwierzętach pociągowych: sześć chodzących w jednym zaprzęgu«
  • – Rychło barzo po tym edykcie wyprawiła przed sobą królowa Wilgę, starostę ostrołęckiego z wozy skarbnymi nałożonymi śrebrem, złotem i drogimi klejnoty, których wozów było dwadzieścia i cztery, a w każdym poszosne woźniki. GórnDzieje 214.
  • – Poszostne konié/ woły/ trzycugowe. Seiuges equi, elephanti […] Multiiuges equi […] wiélocugowé. Kn 794.
  • – Ten po oycu szołtysie wziawszy pieniądzę. blawatow na sprawial sobie konie poszesne. TrepNekLib 31.
  • – Bogacze świata daliby miliony, Gdyby w podziemne nie wchodzili strony. Srebro i złoto dałby, aksamity, Dałby złotogłów i drogie telity, Dałby jegomość i poszósne konie, Rycerz splendory dałby z ręku, bronie, Oddałby drugi, co tylko w komorze, Dałby, co tylko byłoby w oborze, Dałby ubogi ostatnią siermięgę, Kiedy by, śmierci, nie dała mu cięgę. BratŚwiatBar II 201.
  • – Za tą lektyką karoce nadchodzą Nadworne, pańskie, pyszno wyśmienite, Przy których w bramy tryumfalne wchodzą Lokaje strojno, mając barwy szyte Modne; stangreci poszósne zawodzą Konie; na przepych szory blachą lite. SchedMuzaBar II 378.
  • – Poszosny, poszostny. [...] 2) sechsspännig. [...] 2) tiré, atelé de six chevaux; à six chevaux. § [...] 2) [...] poszostne konie, woły. T III 1563.
  • – Niech sobie w dumnych grodach pędzi zbytek dziki, Siedząc za szkłem misternym, poszosne woźniki: Tam tertes ustawiczny, tam niepokoy; a tu Nie słychać ani wrzasku, ni brukow kołatu. NaruszASiel 48.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • poszóstny cug (sz. zm.):
    • »zaprzęg składający się z sześciu koni«
    • – Oby za miękkich jedwabiów towary wrócił się ubiór pradziadów on szary i zaś poszósny rozprzęgli po parze cug roztrucharze. MiasKZbiór 323.
    • – [...] Nuż poszosne Cugi Ieznych poczet długi Co Oćiec ieźdźił/ parą/ czásem Dryą/ To Pan Syn chowa koni Processyą [...]. KochProżnLir 179.
    • – Widziałeś freza na ręce w karocy: Trzeba go było zafasować krócej, Rżał, pląsał, zdobiąc cały cug poszosny, Póki dziesiątej nie dopędził wiosny; I jaki zwyczaj: inszych z sieczką w poły, Onego zawsze obrok czekał goły. PotFrasz1Kuk II 16.
    • – Inaczej za rok cię, Albo prędzej, tak bardzo fortuna odmieni, Niedostatkiem ochudzi, wstydem zarumieni. Że się i sam nie poznasz, i ci, co cię znali, Będą o cię samego ciebie się pytali: Tyś to, co cię niedawno cug woził poszosny? Na jednej się dziś włóczysz hetce środoposnej! PotMorKuk III 39.
    • – Kapito dziurą iednego za drugiem, Zboyćow do siebie wpadaiących, wali, I poszostnym ich do tąd kładzie cugiem, Asz ich gwałt wpadszy, iednego obali [...]. ChrośKon 177.
Przenośnie
  • Piąty á ten nabliższy twoiy Collegá/ ktory z tobą w tym záwołánym poselstwie do Rzymu ieźdźił/ mężoboystwem/ wszetecżeństwem/ y innemi temu podobnemi cnotámi/ o ktorych wszystek Lucki Powiát bárzo dobrze wie/ nie po iednokroć śiebie przyozdobiwszy/ y ieszcże zá żywotá nosá ná twarzy z dworskiey choroby pozbywszy/ zá drugimi się pospieszył/ Zá cżym iuż z tego poszosne[g]o tey wászey Vniiey cugu/ ty tylko sam zostałeś/ ktoremu P. Bog wszechmogący snać oczekiwáiąc vpámiętánia y náwrocenia/ ieszcże dotąd folgowáć y lat żywotá przedłużáć racży.SmotLam 78v
4. »sześć razy większy«
  • – Teraz in usu w Polszcze szelągi, y Grzywny wynoszące groszy 48. Kopa Litewska aliàs puł trzeciá złotego. Troiaki, szostaczki poszostne, Szostaki celne, albo bite, Orlanki. Tynfy, Cwiartki, Pułtalarki, Taláry bite, Czerwone złote, ktorych co za walor w Polszcze nie wyrażam, bo Polak do Polakow mowię, gdyż in Patria turpe est agere Peregrinum. ChmielAteny IV 397.
Związki frazeologiczne

  • poszóstny grosz:
    • »moneta o wartości sześciu groszy«
    • – Szostak/ grosz poszostny […] Drachma et semis […] Nummus sexcuplex, nempe sesterios sex continens. Propè pari pretio Decussisexis aestimabatur, s. 16 assibus. Licet hoc nomine Denarius etiam vocabatur, sed impropriè. V. Poczwórny grosz. Kn 1120.
    • – Poszosny, poszostny. [...] § poszostny grosz. [...]. T III 1563.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Podhasła

POSZÓSNE
rzecz
nmos
blp

w funkcji rzeczownika
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Warianty fonetyczne: POSZÓSNE, POSZESNE

Formy gramatyczne
liczba mnoga
M.   poszósne ||   poszósne
B.   poszósne
N.   poszósnymi
  poszósnemi ||   poszesnemi
Najwcześniejsze poświadczenie:
1622
Znaczenia
»sześć koni w zaprzęgu«
  • – Nuż owi, co falendyszem dupę obszywają: To znać, że i w zadku pychę niektórzy chowają. Ona mieszka w murowanych pokojach obitych, W łańcuchach, w noszeniu, chodzi i w pierścieniach rytych. Ona jeździ poszesnemi w lektykach, w rydwaniech, Ona siedzi w pasamonach i w bobrowych bramiech. SejmPiek 33.
  • – Nie záiáchał ten zá gránice świátá/ kogo nádłománemi kołmi ślepa honorow dispensatorká swymi poszosnymi po honorách/ po dźierżáwách iáko Rewizora onych nieiákiego powoźiłá. WojszPałac A3.
  • – Albowiem szczęście swiátá tego (mowi ieden) nigdy w ták záczętym biegu nie szło/ żeby szykow nie miało zmienić/ y rospostárszy proporce onych niezwijáć. Zkąd nie dźiw/ że często o kulách chodźi/ gdy one te poszosne powożą/ ktore z świátem tocząc niestátek/ iák w spolne drodze kołem/ nic więcey nie czynią/ tylko iednych wznoszą/ á drugich zrzucáią. WojszPałac B3[B2].
  • – A Ty Wielmożny Mćiwy Pánie STAROSTA, z Jáśnie Oświeconą XIĘZNĄ Jey Mćią/ nádźieię skutkiem vznawszy ták długo świeć Kośćiołowi/ Oyczyznie/ Pánu/ áż ćię honorámi nawyższemi otoczonego/ słáwy nieśmiertelney poszosne pod sáme wywiozą obłoki. WojszPałac C6.
  • – Już smutne tragedyje, treny i teskności z żałobą ustępują; jedzie wóz Miłości: słoneczne w nim poszosne nieścigłej żartkości, piękna siedzi na wierzchu bogini Miłości. WieszczOgródGur 96.
  • – Nie wspominam dziewoi twojej, Enomanie, Uchodzącej zalotów na prędkim rydwanie; Wszak jej nie ratowały woźniki obrotne, Ani poszosne, ani wozy bystrolotne, Kiedy własny forytarz wydał ją na jatki, Skoro do niej wyjachał Tantalowic gładki. ZimSRoks 10.
  • – Lis/ Práwo zápalczywa myśliwa y mśćiwa to rzeczká/ iuż lis práwny nie gęśi/ nie kury/ nie poszosne; ále szkátuły srebrem/ złotem/ skrzynie ochędostwem nałádowáne/ náwet bogáte włośći/ y zámożne máiętnośći od dźiedźicow ze zdrowiem y z żywotem wyprowádzá/ á bárzo z małym zyskiem częśćią z większą zgubą y przegráną. JanowPołów B3v.
  • – I rozumiesz że ow Ie[g]o mość/ co owo ták wielą poszosnemi ieźdźi; ktorego ták wielka prowadźi káwálkáta; ktoremu ták wielu vsługuie Dworzán/ zá ktorỹ ták wiele Draganij ták wiele Piechoty; Pan náder Wielki? á ono wszystko Iego Państwo ná grzbiećie y rámionách; wszystká Iego substantia ná tym/ co śie około niego świeći. MałachAPam Dv.
  • – Aż nazajutrz nowiny latają żałosne, Że szlachcic on utonął i jego poszosne, Załomiwszy na Wiśle. PotFrasz5Kuk III 368.
  • – Po tych nastąpią: posła cesarskiego Piąć karoc modnych, dodając splendoru, To jest biskupa księstwa passawskiego Gwoździkowego librea koloru Poważna, znacząc tym posła wielkiego, Który przestrzega pańskiego honoru; Więc średnia karoc dziwnie piękna, a te Maściste wiozły poszósne myszate. SchedMuzaBar II 379.
  • – Może bydź, że też te poszosne pono Seraphinowi daiąc, założono Sześć umbr na sześć dni, w ktore dźiałał Stworca, Zeby spraw skrytych nikt nie był dozorca. ŁosDźwięk 12.
Przenośnie
  • Idą godźin poszosne/ lecą dni/ y látá/ Gdy przyidźie służyć Modźie dźiśieyszego świátá: Często y pułgodźiny dáć Bogu żałuią; Ktorży dlá stroiow/ y Mszy w Swiętá omieszkuią.ŁączZwier B
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 28.11.2024
Autorzy: WM , RB
Data ostatniej modyfikacji: 28.11.2024