ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Słowniki notują

Formy gramatyczne

bezokolicznik

prać

czas teraźniejszy

lp	1. os.	pierę \|\| pierzę \|\| pirzę \|\| piorę
	2. os.	pierzesz
	3. os.	pierze
lm	3. os.	piorą

czas przeszły

lp	m	1. os.	prałem
		3. os.	prał
	ż	3. os.	prała
lm	nmos	3. os.	prały

czas przyszły złożony

lp		ż	1. os.		będę prała
lm		zneut	3. os.		będą prać

imiesłów współczesny

piorąc

nieosobowy czas przeszły

prano

Znaczenia

1. »usuwać zanieczyszczenia, zwykle przy użyciu wody, czasem z dodatkami rozpuszczającymi brud i z zastosowaniem środków mechanicznych, jak uderzanie, tarcie«

Rekcja: co

~ Ich muss das Kind tragen/ wiegen/ die windel waschen. Muszę dziecię piástowáć/ kołyssáć/ pieluchy práć. VolcDial 23.
~ Iáko gdy lecie deszcz w czásy gorące Spádnie ná zbożá/ y na wyschłe sády: Na brzegu wodne ptástwo świegocące Czeka/ y kaczek pierzchliwych gromády: Y rościągáiąc ná dżdże spádáiące Skrzydłá/ skubią się wdzięczney rosie rády. Y po dolinách gdzie się wody zbiorą/ Ponurzaiąc się/ suche piorá piorą. TasKochGoff 351-352.
~ WSwieciechowie poddanym y Czeladzi Folwarcney y prackom cokolwiek sie winno prosi aby nagrodzono beło, komornicom takze co rabiały wdworze y prały ustawicnie. OssJŻyw 7.
~ MEfiboset tákże wnuk Saulow/ wyjáchał przeciw Krolowi; ktory áni chędożył nog swojich/ áni cżosał brody swojey/ áni prał szat swojich/ od dniá/ ktorego był wyszedł Krol/ áż do dniá/ ktorego się wrocił w pokoju. BG 2Sm XIX, 24-25.
~ Brudny/ Squalidus [...] Squarrosus [...] Illotus, sordidatus, infrà. Labandria, v. in Piérzę. [...]. Kn 47.
~ Fárbierz stároświecki/ vel, vt habent Biblia Boemica, bárwierz od bárwienia/ ábo kutnerowánia/ Wałkarz idem pracz/ wybielácz. Fullo [...] vide Pracz. Nacca [...] vide Podły. V nas pracz piérzé/ ále płocienne rzéczy/ tenżé wáłkuié [...]. Kn 173.
~ Piérzę chusty/ vel piorę/ propriè [...] Lauo lintea, veste lineas [...] práne chusty/ lota lintea [...] Elutrio lintea [...] Labandria [...] Brudne chusty/ do pránia. Kn 692.
~ Wypráć koszulę/ v. Piérzę I. Kn 1324.
~ Pierę, Piram Lauo Linteamina. SłowPolŁac 67.
~ Piorę/ ich wasche/ Pierzesz/ du wäschest. DobrGram 24.
~ Piorę ich wasche/ Piérzesz du waschest/ Pierze sie wäschet/ Prałem ich habe gewaschen/ Upiorę ich werde oder will waschen/ Prány und Uprány gewaschen. DobrGram 305.
~ Pokoy zamiote y łoże Vścielę, A iezeli to mało y nie wiele, Zá prostą dziewkę będę pilnowała Kuchnie, y brudy twoie będę práłá Ná zá wdzięczenie Swiętey pomocy moiey Gdy mi ią Spráwisz z dzielney ręki swoiey. OblJasGór 162.
~ Śmieszna się rzecz jednemu trafiła staroście, Kiedy wjeżdżał do miasta przez rzekę po moście. Nieszpetna dziewka, wiatr jej koszulę wydymał, Prała chusty na ławce, gdy konia zatrzymał. PotFrasz4Kuk I 360.
~ Ná Wrzecionách áby długo nie mieć Przędzę, żeby w wilgotności nie gniłá, ále ią wcześnie dla wyschnienia zwiiáć, ná Motowidłá. Przędze wszelką Motáć, Wárzyć, Práć, Suszyć, Wić, y ná osobnym one mieć mieyscu, áby się nie powikłáłá y nie pomieszáłá; do tego, áby myszy álbo iákie nie pogryzło y nie popsowáło robáctwo. HaurEk 14.
~ Drwa do piwa rąbać powinni, owce strzyc i prać, kądzieli sztuk prząść powinni każdy po 2. InwKal I 565.
~ Płaci pogłównego zł. 3, trzodę, owce strzyc i prać bez dnia powinna. InwKal I 635.
~ Grzegorz záś Niseński upátruie, że z-poddánymi nie trzebá ostro postęmpowáć, lekko się z-niemi obchodź, boć też i ten pásterz ználáższy owieczkę, pozyskáwszy Narod zgubiony, mowmy odstępnych Kozakow, nie szturchał tey owce, nie popychał ná łeb, nie prał z obu rącz. MłodzKaz I, 258.
~ SKargá i querele nástęmpuią: á czyiáż? skárzą się Owce, á o coż? podobno się skárzą, że ich nie dawno prano; milczą o tym, boć wiedzą, że przez zimę w-owczárniách zostáiąc, nieco się były nádbrukały. MłodzKaz I, 339.
~ Wziąwszy to przed się zasadził na zasadtcę kompana, a sam blisko tego domu przy wodzie siedział niby sobie piorąc koszule, gdy się tędy zwyczaynego czasu tak officier iako y owa Małpa zeszli, on pomalenku do tęgosz [!] domku wszedł y bezbronnego zastawszy nalozku przypadł [...]. HistŚwież 108.
~ Wszystkie dla siebie i domowych szyją i piorą suknie; mieszkania przy dobrym porządku i cudnym zachowują chędostwie [w Betyce]. FenTrocTelDoś 207.
~ Piorę, pierze, prał, pierzę. 1) waschen Wäsche, Kleider [...] 1) blanchir, laver le linge, les habits. § 1) prać chusty brudne [...]. T III 1378.

Przenośnie

[...] iako więc huczy Smutny Grzywacz, skoro mu dzieci Orzeł zbierze Tak wyie [Osman] y we łzach się po swych ludziach pierze Bierz ze ią iusz Fortunnie day ci się szczęscieła Day abyc w rychle w rękuPalmą zakwitnęła.PotWoj 153

2. przen. »bić mocno, zadawać ciosy, razy, spuszczać komu lanie«

Rekcja: kogo co

~ Trzecia uciecha, że sie napatrzą z kamienic, kiedy baby na rynku będą się stołkami prać. MinSow 280.
~ Iedni go por[y]waiąć za włosy targaią Drudzy nogami tłukąc po ziemi miotaią Ten za głowe, ten za nogi ow za rece bierze Ciało iego naswietsze ow piesciami pierze Czy słyszysz? przybiiaią do krzyza sromotnie A on sie ofiaruie na meki ochotnie [..]. KodKon 153.
~ Piérzę kogo kiiem/ tr. v. Biię kogo kiiem. Kn 692.
~ [...] A Szwedzi zátym mury przeglądáli Y do Szturmu się mocno gotowáli. A skostowawszy nie ras od pułnocy Prać y potęgi, znowu rzucą oczy. Napołudniowe piekne belluardy, Gdzie lubo przed tym poználi mur twárdy, A tosię iescze przeciw nim armuią Y snadnieyszego Sposobu probuią. OblJasGór 100v.
~ CO TO IEST, że tá białagłowá nie zászłá Pánu nászemu w-oczy, ále mu tylko z-tyłu zábiegłá, accessit retro? Podobno przeto: myśliłá sobie: iák ia Pánu zábiegę w-oczy, to ná mnie wytrzyszczą oczy wszysczy [!] ludzie co zá Pánem poydą: i obaczywszy mie, iedni będą mowili: nie podobne rzeczy, musi tá białagłowá glinkę iadáć: drugi rzecze, o nie glinkę, ále krupy surowe, trzeci popráwił by: złeć to niewieścisko, i dla tego ią mąż pierze, á dla tego pránia názbyt też wybieláłá. MłodzKaz I, 18.
~ Piorę, pierze, prał, pierzę [...] 2) einen ausschmieren, ausprügeln [...] 2) savonner, rosser, batre qu. comme il fault [...] 2) pierze go kiiem. T III 1378.

3. »uderzać mocno, łomotać, trzepać, tłuc hałaśliwie«

Rekcja: co

~ Gdyby mi wasze Dedal chciał skrzydła przyprawić, pewnie bym nie myśliła czasu w bagnach trawić, nie zniżałabym lotu nad wodnymi skały ani by się me skrzydła cichych wód tykały; ani bym wkoło jezior tak krążyła blisko, jako zwykły jaskółki piórmi prać bagnisko. HugLacPrag 171.

Znaczenia niepewne

1 a. 2:

~ Piorę, pierze, prał, pierzę. 1) waschen Wäsche, Kleider. 2) einen ausschmieren, ausprügeln. 1) blanchir, laver le linge, les habits. 2) savonner, rosser, batre qu. comme il fault. § 1) prać chusty brudne. 2) pierze go kiiem. T I 1378.
~ Prać, vid. Piorę. T III 1604.

Użycia metajęzykowe

- Verba biorę & piorę inflectenda hoc modo: Indic Praes. Sing. Biorę, bierzesz, bierze; Plur. bierzemy, bierzecie, biorą. Praet. Brałem, brałeś, brał; Plur. bráliśmy, bráliście, bráli. Fut. będę brał & c. Imper. Bierz, niech bierze; Plur. bierzmy, bierzcie, niech biorą. Infin. Bráć. WojnaInst 86

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

odmiana złożona

lp	M.	m	prany
lm	M.	nmos	prane
	D.		pranych

Najwcześniejsze poświadczenie:

1614-1626

Znaczenia

»taki, z którego usunięto zanieczyszczenia, zwykle przy użyciu wody, czasem z dodatkami rozpuszczającymi brud i z zastosowaniem środków mechanicznych, jak uderzanie, tarcie«

– Mam facelit od niego. Jeszcze panną byłam, Tańcował ze mną, głowa mu się zapociła; Otarszy rzucił na mię, został tak nie prany; Uczynię mu, że z niego pocieką pijany. SzymSiel 130.
– Piérzę chusty/ vel piorę/ propriè [...] Lauo lintea, veste lineas [...] práne chusty/ lota lintea [...] Elutrio lintea [...] Labandria [...] Brudne chusty/ do pránia. Kn 692.
– Kamizelek pranych białych atłasowych [...] 9. ArchRadziw 1638 353, 9.
– Nie prany/ Illotus. Ne weletas. SzyrDict 212.
– Piorę ich wasche/ Piérzesz du waschest/ Pierze sie wäschet/ Prałem ich habe gewaschen/ Upiorę ich werde oder will waschen/ Prány und Uprány gewaschen. DobrGram 305.
– 12 koszul iescze nie zazywanych, 6 wyprane a 6 iescze nie prane, nie marsczone any u sziey, any u reku, koronky przi nich. SzumInw 64.
– Nieprany, ungewaschen. BierSłowa 87.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

PRAĆ

PRANY