ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI, T, L (bez cyt.), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp, Kn

Formy gramatyczne

bezokolicznik

przemknąć

czas przeszły

lp	m	3. os.	przemknął
lm	mos	3. os.	przemknęli
	nmos	3. os.	przemkły

czas przyszły prosty

lp			1. os.		przemknę
			3. os.		przemknie

tryb rozkazujący

lp			2. os.		przemknij
					przemkniej

imiesłów uprzedni

przemknąwszy

Znaczenia

1. »szybko przebiec, szybko coś przeprowadzić; czasem szybko i potajemnie«

Rekcja: do czego; co ‖ przez co ‖ w co

– [...] prosto z Pászportem Iego K. M. do Chocimá obroćił/ w kilku set tylko swych konfidentow/ żeby co prędzey sádło ziadszy/ przez Pokućie przemknął/ w czym gdy był od I. M. P. Kánclerzá vpomniony/ ná pierwszy list wymawiał się nie ziáchániem się ieszcze woyská swego/ y áż zá drugim surowym listem ledwo do woyská záwroćił. SzembRelWej Av.
~ W czym jeszcze się nie może cale uspokoić, Gdy Liszka Prut przemknąwszy wykradnie się polmi I od pieczy smutnego hetmana uwolni, Którego barziej strata Kozaków zasmuca. PotWoj1924 103.
– Niech ośledzi ámbit z miedzi, z Dyamentow Párkan, Lecz bez zgody, te zagrody przemknie Krymski Arkan. RudnGłos 147.
– o tymże czasie konsul Kotta pospieszywszy się z nayściem Mitrydata, lądem i morzem pobity stracił sześćdziesiąt okrętów, i został oblężonym w Kalcedonii. lecz Lukullus przymusił Mitrydata odstąpić od oblężenia, i samego w własnym otoczył obozie. król, chcąc się ztamtąd do Bizancium przemknąć, za nadeyściem burzy więcey sześciudziesiąt stracił okrętów, z reszty zaś Lukullus trzydzieści okrętów i innych statków natopił wiele: za co mu naznaczono tryumf. do wielkiey onego wspaniałości nie mało blasku dodało sto dziesięć galer ostrożnych. SaintZabłŻegl 305.

Przenośnie

Co mozg suszy Dźień dziśieyszy to niech skruszy: Dość wszech trudow y háłasow/ Do tych poniosł człowiek czásow. Theiu słyszysz? czy tesz ktore Słowá ktobie przemkły wzgorę? Smiey się/ y ieśli występek/ Przez ten widźisz nász postępek.GawDworz 11

a) »przesunąć, przepchnąć w inne miejsce; przedostać się na drugą stronę, np. rzeki«

Rekcja: do czego; kogo, co ‖ na co ‖ przez co ‖ za co

– I uczynił to chętnie królewic: wsiadł na peotę Priulego, syna nieboszczyka księcia weneckiego, która najszumniejsza była, a nas drudzy rozebrali na swoje peoty, i takeśmy kilka razy przez on kurs przemknęli. PacOb 161.
– Jeśli się mu [Gustawowi] na Birżach, na Derpcie powiedzie, tedy jego intencya iest jedno wojsko morzem pod Połongę do Żmudzi przemknąć, i tam szańc potężny założyć [...]. RadziwKSprawy 510.
– O się nie lękliwego/ smutnego dla żony Zeydźie chłop duży Nessus brodzcá doświádczony/ Ták rzekąc: ia Alcido ná stronę ią tobie Przemknę drugą; ty pławem sam pomyśl o sobie. OvŻebrMet 220[210].
– Przypadł na to Władysław, barzo tylko prosi, Niechaj się to przed czasem Turków nie donosi. Którzy za Dniestr przemknąwszy wielkie działa cztery, Strzelali do kozackiej tak długo kwatery, Póki ich także Lermunt z swojej nie namacał, A tak Turczyn tąż drogą, którą wyszedł, wracał, Zabiwszy z kilką ludzi pułkownika Jacka. PotWoj1924 209.
– Ieżeli Węgielmusowi ná ktorey stácyi zástąpi Kompás D, przemkniey go ná insze mieysce po linii MS. SolGeom II 103.
~ Przemykam co, v. m. F. przemknę. 1) durchschieben. [...] 1) faire passer par; pousser par. [...] T III 1679.

2. »przecisnąć, wejść w ciasne miejsce«

Rekcja: co ‖ przez co; czym

~ [...] skoro się tá błonká z mięśiskiem nárosłym pokaże/ żelazkiem subtelnym kończástym zákrzywionym ná kształt kruczká/ od sámey źrzenice/ podeymi/ y przekłowszy wyćiągni onę dobrze/ ábo ieslibyś się bał o obráżenie oká/ tedy zárázem z igłą długą nitkę dużą przez tę błonkę przemkni spuśćiwszy precz z onego to kruczká. DorHip II Miij.
~ Jeźli się ten sposobnie nada, powiększyć puchlinę, biiąc w żyłę, otworzyć skorę, a za pomocą igły krzywey przemknąć nitkę woskowaną u gory i dołu puchliny, związać mocno żyłę w tych dwoch mieyscach, potym podnieść puchlinę, ciąwszy między dwoie wiązania: opatrzyć ranę terpentyną, miodem, i gorzałką wespoł zbitą. BucPietAp 127.

a) »przebić«

Rekcja: przez co ‖ w co; czym

– Apollo [...] z titonem się potykał, y przez garło proscie strzałą z Cięciwy przemknął w ostatnie wnętrzności Gdzie nietykane nity serca są w iednosci. DrobOpow 215.

3. »przymknąć, nie do końca zamknąć«

Rekcja: co; komu

– Rzekł: y chutnie Gorgonę w tę stronę powroćił/ W ktorą się był zálękły Perseus obroćił. Zkąd chcącemu wzrok przemknąć/ szyiá okámiáłá/ Wilgotność we źrzenicách iák kámień stwárdźiáłá. OvŻebrMet 112.

4. »spowodować biegunkę«

Rekcja: kogo

– Wewnątrz trzebá mu dáć pić rzeczy słodzące/ iáko wodę mocną z miodem/ á trawę źieloną/ ábo śiáno pokropione tąż wodą dáwáć ieść/ á nie co inszego/ áż go przemknie. DorHip II Oiij.
– Scżenięćiu zápiecżenie vcżyni wydymánie/ ná ktore trzebá zaraz dáć serwatki sie opić ćiepło/ że go przemknie y rozrzedźi gnoy w nim gęsty/ á potym przemorzyć y karmić niegęsto. OstrorMyśl1618 25.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

lp	M.	n			przemknione
lm	M.	nmos			przemknione

Najwcześniejsze poświadczenie:

1651-1700

Znaczenia

»przebity; ciasno wciśnięty«

– Maią trzy miecze gołe Iabłko wzkroz[!] przemknione Zielenieiące maiąc gdzie pole czerwone iest włoszek DrobOpow 221.
– Dwa miesiące do Siebie rogami zwrocone Mieczem Butharynowskim na wylot przemknione. DrobOpow 229.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Odsyłacze

Patrz: przemykać, *PRZEMKNĄĆ SIĘ.

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

PRZEMKNĄĆ

*PRZEMKNIONY