ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp (spr.), SXVI, Kn, T, L (XVIII), SWil, SW, SJP

Formy gramatyczne

bezokolicznik

przystawać

czas teraźniejszy

lp	1. os.	przystaję
		przystawam
	2. os.	przystajesz
	3. os.	przystaje
		przystawa
lm	1. os.	przystajemy
	2. os.	przystajecie
	3. os.	przystają

czas przeszły

lp	m	3. os.	przystawał
	ż	3. os.	przystawała
	n	3. os.	przystawało
lm	mos	3. os.	przystawali
	nmos	3. os.	przystawały

imiesłów współczesny

					przystając
					przystawając

Znaczenia

1. »przyłączać się do kogoś lub czegoś«

Rekcja: do kogo, czego; (za kogo)

– Syn ná przeciwko mátce świádczy/ syn rodziczkę opuszcza/ syn sie mátki wyrzeká/ á ty obcy do niey przystáiesz zá syná/ zá mátkę cudzoziemkę przyznawasz/ y wszystkich iey błędow y nierządu vczestnikiem sie staiesz. SmotLam 75-75v.
– Rzekł mu [młodzieńcowi] dyabeł: Przewrotniscie wy Chrześcianie/ bo kiedy mnie potrzebuiecie/ do mnie przychodzicie: á kiedy sie wászey woli dogodzi záraz odemnie odstępuiecie/ y do Chrystusá przystáiecie [...]. ZwierPrzykład 224.
– Przystáię do kogo/ Descendo in partes alicuius [...]. Kn 889.
– [...] gdy grzeszę wiecznie się ciebie Bogá wyrzekam/ wiecznie się czynię niegodnym/ i do godności niesposobnym/ ná ziednánie i złączeni się z tobą/ i ty wzaiem/ wiecznie mię odrzucasz od siebie/ i wieczne ná mię przeklęstwo kłádziesz: dla tego ia grzech wszelki przeklinam/ i od niego się odrażam/ á do ciebie prawdziwego i iedynego szczęściá mego przystawam. DrużbDroga 22.
– O Pánie i coześ nam ludziom od ciebie stworzonym/ ábo złego vczynił/ ábo niesłusznego roskazał? ze z tákim oporem do ciebie przystáiemy [...]. DrużbDroga 74.
– Gdy uczniowie Páńscy do Páná Iezusa przystawáli, byli nędzni [...] po prostu łatáli siatki. MłodzKaz III, 136.
– Co robią złodzieie, źe psy na nich nieszczekaią? Zywemu psu czarnemu wyłupiwszy oko, noszą przy sobie, tedy psy nie tylko na nich nieszczekaią, ale do nich przystaią, ato czynią czuiąc podobno wiatrem oko owe. ChmielAteny III 515.

Przenośnie

Lwa Niedzwiedzia Pannę to musięmy In Signis Zodiaci w kathalog Liczemy Do ktorych komitywy y Miesiąc przystaie.PasPam 271v

a) »stawać się czyimś stronnikiem, opowiadać się za kimś«

Rekcja: do kogo, czego

– Hospodarow także winami pieniężnymi obłożył, że Ludzi swoich w grozie trzymali, a do Rakocego pod ten czas przystawać pozwalali. HistBun 49.
– Na wiosnę ruszyly się wcześnie wojska moskiewskie z konsystencyi; nabrali z Polski niezliczoną rzecz młodzi z sobą, chłopców, parobków, a to mieli z rozkazu cara, żeby było napełnić w Moskwie ludem na to miejsce, co przez tę wojnę wyginęło Moskwy. Jednych zimą do Moskwy odsyłali, drugich z sobą brali na wychodzie; szło co żywo do nich, jedni z swywoli, drudzy z głodu i biedy, nie mając się gdzie pożywić, sami do Moskwy przystawali. OtwFDziejeCzech 183.

b) »stawać się wyznawcą jakiejś religii«

Rekcja: do kogo, czego || na co

– Iest w Rzymie/ á bezmáłá y po wszytkiey Włoskiey Ziemi tá vstáwá/ iż Zydowie powinni pod winą ná káżdy Sábbát w káżdym mieście/ do náznáczonego kościołá Kátolickiego schodzić się/ y tám kázánia słucháć/ z ktorego słuchánia wielki pożytek duszny odnoszą/ dla tego/ iż ich do wiáry świętey wiele przystawa. CzyżAlf 33.
– Ja obietnice takie z przysięgą oddaję Chrystusowi, co dzisiaj do niego przystaję, Iż szable nie odpaszę od boku mojego, Póki śmierci nie zemszczę ojca zabitego. ArKochOrlCz III 126.
– Kiedy iuż kto w doskonalszym wieku Wiárę Máhometáńską przyimuie/ wodzą go ná koniu po pewnych vlicách/ dawszy mu Rohátynę w rękę/ ktora powinien trzymáć grotem ku sercu /dáiac znáć przez to/ że ie sobie dał prędzey przebić/ ániżeliby miał odstąpić wiáry/ ná ktorą przystáie. RicWielJMon 190.
– Duch Boży oczywiście mowi: iż w ostateczne dni wielu odstąpi wiary, przystaiąc do ducha błędow, y nauki biesowskiey. BystrzInfCosm H3.

2. »najmować się do pracy, wstępować na służbę«

Rekcja: do kogo, czego; za co || bezok.

– Ná to bowiem [sługa] do Páná przystawa/ áby mu służył y posłuszen był roskazániu iego. StarPopr 92.
– Przystáię do iákiégo páná służyć/ robić [...] Przymuię v kogo służbę. Addico me alicui [...] Rządzę się v kogo. Kn 889.
– Ia tedy Dziecię kocháne záraz do ciebie w stáyni przystawam/ nożki cáłuię/ ná znak tego żem iuż twoy sługa. HinPlęsy 473.
~ Powaznieyszy zas Sługa kiedy przystaie iuz się z nim nieiednamy do God ale do tego czasu o którym przystaie. PasPam 223.
– W Miástach zaś choćby ich było iáko náywięcey znáydą w osmym lub w dziewiątym Roku życia sposob, przez obránie iákiey professyi, do iákiey każdy chłopiec chęć ma y ochotę, iedni do krámow, drudzy do rzemięsła, ktorych iest variorum generum et specierum numerus innumerus, drudzy też zá prostych żołnierzow przystaią [...]. GarczAnat 119.

3. »zgadzać się na coś«

Rekcja: na co

~ Przystaię na co/ Eo in sentantiam alicuius [...]. Kn 889.
– Látwa vmárłego decisia: bo quitacet consentire videtur. Vmilk y ten cny młodzian: toc ieśli milczy ná to przystáwa. WojszOr 303.
– Z kąd to iest iż wszyscy záraz przystáięmy y zezwaląmy ná niektore prawdy? TylkRoz 304.
– Papież tedy rzecz dobrze wyrozumiawszy/ Krolá przynaglał do mieszkánia z Máryą; i Biskupom przykazał áby go do tego wiedli/ ale Krol ná to nie przystawał/ i o synu Iákubie niechciał nic wiedzieć. KwiatDzieje 28.
~ Swieże w sercu áffekty żony zábraniáią By ná moment oddalić, kiedy iednák dáią Takie Niebá wyroki: rad nie rad przystawa [Pluton] Y dopiero prawdziwą Cererę uznawa Mátka. ClaudUstHist 48-49.

4. »stykać się z jakąś powierzchnią, przylegać do czegoś«

Rekcja: do czego

– Przystáié co do ściany/ Adhaereo alicui, vel ad aliquid: adhaeresco [...]. Kn 889.
– Zowią się Anguły zetknienia; dla tego, iż liniia WS, w ángule WSN, przeciągniona zá S, przystawáiąc do krzywey NS, á nie przecináiąc iey, może ánguł záwrzeć. SolGeom I 15.
– Z lipowego álbo osikowego miękkiego drewná miey tárcice/ ktorećby wzdłuż i wszerz ná szpáler wystárczyły. Te zcheblowane i wyrownáne po bokách/ żeby do siebie przystáwáły/ przy ściánie postawiwszy /ná nichze choćby po drábinie/ naresuiesz to co chcesz mieć ná szpálerze Lántszáwt/ drzewá/ wody/ skáły zwierzętá/ etc. SekrWyj 81-82.
– [...] złoż álbo spoy cáłe náprzykład ciáło [figurę z wosku]/ nożykiem gorącym zerznąwszy ile trzebá aby część do części iáko powinno przystáwáłá. SekrWyj 150.
– [...] vtykay noż ták wziemi, áby rękoieść nożá przystawáłá do wierzchu miáry, á ostrza sámego nie zostawáło więcey nád ziemią tylko iáko gruba miárá będzie. SolGeom II 13.
– Ná wále P, iest koło R, máiące dyámetru łokci pięć bez ćwierci. To koło R, iest vmknione od centrum kręgu, żeby przystáwáło do cewow V. SolArch 96.
– Przystaię, przystawam […] 4) dicht an etwas stehen. […] toucher, étre contigu, étre tout proche, se toucher, se joigner. […] szafa nie przystaie do ściany. T III 1783.
~ Gdy magister węglarski postrzeże, że warstwa ziemi nie dobrze przystaie w niektorych mieyscach, nakłada zaraz w te mieysca ziemi, i włazi na piec bez drabinki, dla ubicia iey i złączenia z drwami. DuhMałachJSpos 23.

5. »rozpoczynać się, pojawiać się«

– Noc przystawa: sen ciáło strudzone zachodzi. OvŻebrMet 180.
– Dzień przystawa: y zatym z pierwszym brzazgiem słońcá/ Idą w drogę Witezy [...]. OvŻebrMet 220.
– Wtey zwłaszczá máteryey ieżeli vpor zwyczáiny/ y nie rozsądny przystáie/ nieomylnie Seym strácicie/ bez ktorego R. P. w insze odmienić się postánowienie musi. OpalŁRoz H4v.

6. »powiększać się, rosnąć«

– Dąb mi ná oczy/ z tyląż gáłęzią przychodzi Toż robaczkow po rozgách/ drzewo iákby drgáło/ Y ziárnonosnem woyskiem/ po polu strzeláło. To rość/ á co raz więtsze zdáło się przystawáć: Pochwili wzgorę się bráć/ y iák pręty stawáć. OvŻebrMet 180.
– [Odyseusz zdejmuje czar z towarzyszy zamienionych w świnie] Tedy nas lepszym sokiem zioł nie znánych chluśnie/ Y po głowách palcatem obroconym muśnie; Pierwszym ná wszem przeciwne przymawiáiąc słowá. Tych im śpieszniey nápiewa/ tym ochotniey głowá Száncuie się ku gorze: linią się szczeciny/ Z nog rozdwoionych/ giną wszytkie rospádliny. Dawne przystáią plecá/ rámioná z bárkámi. OvŻebrMet 356-357.
– Nie baczysz że y ten rod co się woskiem grodzi/ Sześćkątnym pszczoł widomych nie spełná się rodzi? Powoli im przystáią skrzydełká/ y nogi. OvŻebrMet 386.

7. »o owocach: dojrzewać«

– Tu złote pomarańcze, tu cytryny wiszą, Tu się gruszki tysiąca rodzajów kołyszą, Aż pigwy, aż agresty, co przystają wcześnie, Znajdziesz śliwki, orzechy, porzeczki i trześnie. PotFrasz4Kuk I 379.
– Prędko spadną porzeczki, bo przystają wcześnie; Prędko z drzewa jabłuszko skoroźrywe leci [...]. PotFrasz4Kuk I 404.

8. »zbliżać coś do czegoś«

Rekcja: co; ku czemu

– [Altea] to twarz kczemuś iákby srogiemu przystawa: To się záś zda/ rzekłbys sam/ iákby się kaiáłá. OvŻebrMet 203.

9. »zbliżać się do czegoś«

– Przystáią/ y odstáią nawy wolne sobie. OvŻebrMet 340.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

lp	M.	m	przystający
		ż	przystająca
	B.	ż	przystającą
lm	C.		przystawającym

Najwcześniejsze poświadczenie:

1627

Znaczenia

1. »opowiadający się za kimś«

– Rola przysięgi, którą Piechota wszystka nieprzyiacielska, do Woyska J. K. Mości przystaiąca, przed. J. M. P, Hetmanem uczyniła. KoniecSSud 246.

2. »stający się wyznawcą jakiejś religii«

– Wyrzekáć się też errorow/ á wyznánie Práwosławney wiáry czynić: To oboie poki między námi zgodá ona święta dawna nie będzie/ ták być musi/ gdyż y v Pánow Rzymian od nas do ich Kościołá przystáwáiącym/ iáko ty sam powiádasz/ toż czynić każą. MohLit 14.

3. »stykający się z czymś«

– Węgielnicá iest ánguł krzyżowy. Záczym ánguł do niey przystáiący, iest Krzyżowy: szczupleyszy, iest Ostry: szerszy, iest Rozwárty. SolGeom I 96.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

Najwcześniejsze poświadczenie:

1614

Znaczenia

»ta, która przyłącza się do jakiejś zbiorowości«

– Iáwny y záwołány sposob bywa/ gdy czárownice dniá pewnego do kupy sie gromádzą/ y szátáná w postáci ludzkiey widzą/ ktory gdy ich do dotrzymánia sobie wiáry/ obiecuiąc sczęśliwe ná świecie powodzenie/ y długi żywot/ vpomina: one czáronice [!] zálecáią mu nowiciatkę/ to iest/ nowo przystáiącą/ prosząc/ żeby ią w opiekę swą przyiął. SpInZąbMłot 39.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Odsyłacze

Patrz: PRZYSTAĆ I.

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

PRZYSTAWAĆ I

PRZYSTAJĄCY, *PRZYSTAWAJĄCY

*PRZYSTAJĄCA
rzecz

*PRZYSTAWAĆ II

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

PRZYSTAWAĆ I

PRZYSTAJĄCY, *PRZYSTAWAJĄCY

*PRZYSTAJĄCArzecz

*PRZYSTAWAĆ II

*PRZYSTAJĄCA
rzecz