ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
L (XVI bez cyt., XVIII), SWil, SW, SJP (w ramach hasła Przytłumiać)

Nienotowany w słownikach:
SStp, SXVI, Kn, T

Najwcześniejsze poświadczenie: 1681

Formy gramatyczne

bezokolicznik

przytłumić

czas przeszły

lp	m	3. os.	przytłumił
	ż	3. os.	przytłumiła
lm	mos	3. os.	przytłumili

czas zaprzeszły

3. os.

był przytłumił

czas przyszły prosty

3. os.

przytłumi

tryb rozkazujący

2. os.

przytłum

Znaczenia

1. »osłabić, przydusić, przygasić, zgasić, nie dopuścić do rozwoju czegoś; osłabnąć, utracić siłę, intensywność«

Rekcja: co

– Woyná Turecka przytłumi się, záwoiowánia Moskiewskie vstąpią, dumá Kozácka z-tęchnie, domowe rożności, porownáią się. MłodzKaz I, 1.
– Słynął potym Iwonia z Goraia Sędzia Chełmski za czasow Kazimierza Wielkiego, ktory w poselstwie od tegoż Krola do Tatar wysłany, tlącą się y zaymuiącą woynę, pożądanym przytłumił pokoiem [...]. NiesKor II 253-254.
– Do Xiążęcia Pruskiego z Ianem Kostką Woiewodą Sendomirskim w legacyi iezdził, wszystko szcześliwie sprawił: tam heretycy w post gdy na ochydę wiary do postnych potraw, mięso y nabiały przymięszali, Hozyusz dowiedziawszy się o tym, samym tylko chlebem żył: powrociwszy z tey legacyi w Elblągu kościoł farny od heretykow zprofanowany odebrał, w Krolewcu rebellią wszczynaiącą się, powagą y rostropnością swoią przytłumił. NiesKor II 377.
– Druga [mowa] także w Senacie na Seymie Warszawskim miana, w ktorey sprawę czyni swoiey funkcyi Kommissarskiey z Miastem Gdańskim, w tey się pokazuie, iak wiele ten przezacny Infułat pracował, żeby był domową woynę przytłumił. NiesKor II 484.
– Ten to Iędrzey (luboć go Wapowski in fragmentis Hist: Mikołaiem zowie, á ztąd dał okazyą Okolskiemu, że dwoch Kościeleckich Podskarbich Koronnych liczy, iednego Iędrzeia, drugiego Mikołaia, ale ieden tylko był Iędrzey, iako z nadgrobku iego, przywileiow, Deciusza, Bielskiego fol. 516 Stryikow: lib: 23 cap: 5 poznać) po Szydłowieckim wziął Podskarbstwo Koronne, y Zupy Krakowskie w administracyą, ktore gdy trefunkowym ogniem, czy też złością czyiąś zapalone, tak się rozgorzały, że ich ciężko było ugasić, gdyż wiele bardzo ludzi ratuiących, to nieznosny fetor, to gruby dym podusił, tak że się nikt więcey odważyć niechciał, on z Bethmanem Raycą Krakowskim w owę płomienistą Etnę nie bez oczywistego niebespieczeństwa, ale dla miłości dobra pospolitego, zpuściwszy się, szczęśliwie pożar wszystek przytłumił; też same potym Zupy pierwszy prawie z Zupnikow w lepszy porządek wprawił. NiesKor II 639.
– Czwartá prawda: iż rzeczy słuchowi podległe áby swoy ogłos sprawiały, tych kondycyi y okoliczności potrzebuia. Pierwszey: áby rzecz przez kollizyą y uderzenie iedney o drugą ogłos wydałá, byłá do brzmienia sposobna, ktorego brzmienia przytłumienie, y ogłos tłumi. Dla tego czy szklenica, czy dzwonek choć uderzony, nie wydáie głosu, gdy brzmienie ich ręką się przytłumi. BystrzInfCosm E3.
~ EFFACER, (Obscurir.) Obscurare, o, as, avi, atum.) act. acc. [...] *L'éclat et la grandeur de son courage essaci entierement celuy des autres. Aliorum virtus obscuratur, ou obruitur splendore illius virtutis & magnitudine [...] ZGLUZOWAC záćmić, przyćmić przytępić przytłumić. *Wielkość męstwa y sława imienia iego gasi y záciera y tłumi wszystkie inszych pochwały. DanKolaDyk I, 492.
– Zá pánowania tákże Kazoum Cesarzá, znowu Wiará Swięta Roku 651 po cáłym Państwie opowiadána, Kościoły murowáne, cześć owemu Olo człekowi dawána, y tytuł Biskupa Magnae Legis. Tę Wiarę Roku 699. Bonzyusze Chinscy przytłumili. ChmielAteny II 613.
– [...] Przytłum płomienia, nieopalay piora, Gdyć práwdę rzecze, coś zá kreatura [do ognia]. DrużZbiór 346.

Przenośnie

Nie bedą mieli tey pociechy, ktorą sobie nieuważną imprezą wzbudzeni obiecuią, nie [u]dadzą się zle ufundowane machiny, same przytłumić mogą ruiny, słaby ten budynku ich fundament, darmo się uzbráiaią, áby zátłumili wolność.DanOstSwada V, 3-4

2. »wziąć górę nad kimś lub nad czymś, pokonać, zwyciężyć kogoś lub coś«

Rekcja: co

– [...] i ieżeli gdy nas co żywo dotknie, odezwą się naturalne nasźe [!] talenta, z ochotą do ratunku, ale coż potym, kiedy ie zaraz zły zwycźay [1] przytłumi; iedne słowo, nie bywało tego nigdy, praevalet nad tym, coby mogło bydź naylepszego. LeszczStGłos 59.
– Doználi tego Moskwa, gdy Astráchańskie y Kazánańskie, Kałmuckie Ordy in propriis sedibus przytłumili, z Hołdownikow ich stali się Panámi. ChmielAteny II 717.
– Mowićże o inszych dobrodzieystwach łaskawego na Polaków Boga, to zaiste łatwiey wdzięcznym sercom do uwagi zostawić, niżeli wyliczyć, bo czyli to namienię Polskiego Narodu z przyrodzenia do dobrego skłonność, nad insze do pobożności łatwość, y to jest szczegulnym dobroci dziełem Stworcy naszego Boga, który z urodzeniem y macierzyńskim mlekiem rozdaje Polakom tę wrodzoną do wszystkiey cnoty przychylność, rzuca jeszcze w dziecinne serca ziarno świątobliwych chęci, które byle potym nie przytłumiła nieprawość, wyrastaią za czasem w cnot rozliczne kwiaty, y przynoszą wspaniałych dzieł owoce. MajTrwałość 33-34.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

odmiana złożona

lp	M.	ż	przytłumiona
	B.	ż	przytłumioną
lm	M.	nmos	przytłumione

Najwcześniejsze poświadczenie:

1688

Znaczenia

1. »osłabiony, przyduszony, przygaszony, zgaszony; taki, któremu uniemożliwiono rozwój«

– Bo ieśli zá pomocą BOGA łáskáwego Dostąpimy po śmieci [!] Dobrodzieystwá tego, To iest, ábysmy spolną z Bogiem Przyiaźń mieli, Ile się godzi ludziom, będziemy wiedzieli Wszytkie w Nim te Sekretá, ktore pod zasłoną Terasz iak Morpheuszem myśl ćmią przytłumioną. DamKuligKról 53.
– Niechay nadane od niego fawory Albo Vrzędy, serc waszych nie kruszą Cokolwiek on dał, dał Oyczyste zbiory Ktore wakować według Praw nie muszą, Znaycie Oyczyznę, znaycie Senatory Niech Was wolności przytłumione wzruszą Vwazcie co Nas do tego przywiodło Oyczystych swobod tak nie waząc podło. ChrośKon 14.
– Lecz miłość, choc ubostwem srogim przytłumiona, Żyje w nim jako iskra w popiół zagrzebiona, Acz poprzestał ofertow, wstydząc się swej nędzy, Bo tam nic w ład nie idzie, gdzie niemasz pieniędzy. TrembWierszeWir II 262.
– W Chełmińskim Klasztorze Panien Zakonu Benedyktyńskiego, prawie na ow czas zpustoszałym, Magdalenę Mortęską Xienią postanowiwszy, wzbudził przytłumioną chwałę Boską, y reformacyi tego Klasztoru był obrońcą na potym zawsze serdecznym [biskup chełmiński]. NiesKor II 660.
– Wiarę znowu przytłumioną chciał S. FRANCISZEK XAWERY rożniecić, y iuż tam dążył, ale ná Insule Sanciana port życia swego ználazł, portum votorum non attingendo. ChmielAteny II 614.
– Kupiwszy tedy [wójtostwo] mińskie i przerewidowawszy wszystkie przywileja miejskie, które za mocniejszych przeszłych starostów, Tyszkiewiczów, Ogińskich, Zawiszów i książąt Radziwiłłów, były przytłumione, zaczął je stawiać na nogi i pozwał na asesorią, jeszcze za Sapiehy kanclerza, Iwanowskiego. MatDiar I, 333.

2. »pokonany, zwyciężony«

– [...] gdyby był Szwed pod Pułtawą w r. p. 1709 nie przegrał batalii i mocą prawie Boską nie był przytłumiony, pewnieby było mało kościołów zostało katolikom, lecz po téj porażce Szweda umilkli jego komisarze. OtwFDziejeCzech 124.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

PRZYTŁUMIĆ

*PRZYTŁUMIONY