Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

STRACH

rzecz.
m
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp, SXVI (korpus), Kn, T, L (XVI-XIX), SWil, SW, SJP

Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   strach
D.   strachu
  stracha
C.   strachowi
B. uż. nżyw.   strach
N.   strachem
Ms.   strachu
W.   strachu
liczba mnoga
M. uż. nosob.   strachy
D.   strachów
C.   strachom
B. uż. nosob.   strachy
N.   strachami
  strachy
Ms.   strachach
Znaczenia
1. »uczucie doznawane w sytuacji zagrożenia«
  • – [...] skoczyliśmy go ratować, dopieroż i do nas, niebył w Stolicy wzmianę taki strach na nas iako tam [...]. MasDiar 118.
  • – [Grzesznicy w piekle] bládymi będą dla głodu/ wyschli dla prágnienia: strászeni będą vstáwicznie stráchámi onemi piekielnemi/ frásunkámi vstáwicznemi vbodzeni/ pełni kłopotow. BirkNiedz 5.
  • – Imię zbáwienne Iezus, iest básztą niezwyciężoną, przeciwko stráchom śmierci. StarKaz II, 392.
  • – Ale że przy skonániu nawiększa turbácyia ná człowieká przychodzi/ dlatego wczás się uzbráiáć trzebá przeciwko stráchowi śmierci/ y przeciwko pokusom Czártowskim. StarKaz 588.
  • – W owym Tumulcie u mostu sami się Zabiiali, ten tego ten tez tego uprzedzaiąc a ty [tu] z tyłu koszą. Strzelają po prostu zły strach. PasPam 266.
  • – Lecz nim do tych przyszłych stráchow [po śmierci] przyidzie/ y ná tym świecie ná ukaránie powszedniego grzechu Bog przepuszczá choroby/ stráty/ prześladowania/ ognie pogromy y inne biedy ná ciáło przypadaiące. BujnDroga 48.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • od strachu coś robić:
    • – [Koń] od strachu y bolu oslep leciał gdzie go nogi niosły [...]. PasPam 177.
  • pod strachem coś robić:
    • – Kupa jedna nie wytrwała i zawołała: "Vivat!" pod strachem, na co widziałem, że krzywo patrzano. SobJListy 522.
  • strach we śnie:
    • – strach we śnie; strachy nocne. das Auffahren, Schrecken im Schlaf. l'epouvante nocturne; le soursaut en dormant. T III 2176.
  • strachy nocne I (sz. zm.):
    • – [...] stráchy nocne/ stráchánia się w-nocy. Kn 1072.
    • – Cnotá tego kámieniá [chryzolitu], według Rueusa, y Kardana, że duszność z piersi ruguie, y wszelką odetchnienia cięszkość, Nocne odpędza stráchy, według Piotra Berkoryuszá, złych Duchow odpędza y máláncholie [...]. ChmielAteny1755 I 551.
  • strach blady (sz. zm.):
    • – Mnie/ nád wszeláką miárę/ strách ogárnął blády/ Pátrząc ná twarz/ y ręce/ morderstwa niesyte. OvOtwWPrzem 564.
    • – Smutnie przeto zawywszy swoie hałła hałła Skoro ci ieszcze do nich wysypą się gradem Naprzod im czoła Strachem, podchodziły bladem Potym kiedy Chodkiewicz wsiędzie na ich roie Ze łby im ostrą szablą zdeymuie zawoie [...]. PotWoj 103.
    • – Lepiej wstydzić niż się bać; a cóż, kiedy przyjdzie Wraz na kogo blady strach przy czerwonym wstydzie? PotMorKuk III 117.
  • zdjęty strachem (sz. zm.):
    • – Stojąc raz baran sobie na domu pod dachem, Ujźrzał wilka na dole, a nie będąc strachem Zdjęty, - bo wiedział, że mu nic tam nie mógł zaszkodzić [...] Puścił się wnet na wilka słowy niecudnemi [...]. VerdBłażSet 19.
    • – Chrościel umyka chyłkiem zdięty strachem, Boiąc się zdrady pod słomianym dáchem [na ściernisku]. DrużZbiór 314.
  • ujęty strachem:
    • – A jako Etna tak olbrzyma dusi, Że z lekka w górę rzygać musi, Tak ja, ujęty strachem i baczeniem, Niewytrzymanym jęczę pod milczeniem. MorszAUtwKuk 238.
  • przejęty strachem:
    • – Powiedają ci, ktorzy doznali zapachem, Że tchorz większym przejęty, bardziej śmierdzi, strachem. PotFraszBrück II 400.
  • ogarniony strachem (sz. zm.):
    • – [Kobieta uważana za zmarłą] Ludziom się dziwuie. Ktorzy na ten Czas Kiedy poczynało Switac, z Oyczami nawiedzali Ciało [...] Tych ona widząc Strachem ogarnionych Pocznie do Księzy mowic przełozonych. OblJasGór 158-159.
    • – [Szlachta w krakowskiem stawiająca opór Sasom] niewiedzieli jeżeli insze województwa będą téy rezolucyi po przeszłorocznéy konfuzyi, a w wojsku kwarcianém nulla spes, ponieważ hetman częścią uwiązł w imprezach królewskich, a śmiałości cale nie miał ogarniony strachem. OtwFDziejeCzech 228.
  • objęty strachem:
    • – A ludzie większym obięci strachem/ rady sobie dodać nie mogąc/ wyschli/ bládzi [...] iáko nocne mary/ struchlali [...] w opuściáłe zwierzęce iámy/ y ciemne gęstwiny kryć się y kopáć poczną. BujnDroga 137.
  • strachem przerażony:
    • – [...] Osieł jákiś okropny do Kosciołá wszedł/ á náprzeciwko Kazálnicy stanąwszy y szyję wyciągnąwszy ták strászno záwrzasnął/ że się wszyscy/ ile ci/ co spáli/ ocucili/ y bárzo polekáli/ á stráchem przeráżeni będąc z Kościołá uciekáć jęli [...]. GdacPrzyd 59.
  • strachem strwożony (sz. zm.):
    • – Ták/ kiedy ono Woysko niezbozne srożáło/ Chcąc by zámordowániem Cesárskim/ zniszczáło Imię Rzymskie/ okrutnym stráchem był strwożony Z nagłey klęski/ wszytek lud/ y świát przestrászony. OvOtwWPrzem 15.
    • – [...] Szlachta broniła się poteżnie poty, poki aż Kożacy Harmat nie sprowadzili, z których iak dla Oblężonych szturmować mocnie poczęli; tak zaraz strwożona nie małym strachem Szlachta o pokoju traktować z Kozakami zaczęła [...]. HistBun 3.
  • nakarmić kogoś strachu:
    • – Strászny ten Lew/ straż Rzymską nákarmił tákiego stráchu/ ktory się im śmierci rownał. BirkNiedz 15.
  • nabawić kogoś strachem || nabawić kogoś strachu (sz. zm.):
    • – Ziemia przez wiatry od gruntu się wzruszy I miasta swoim trzęsieniem pokruszy, Wzburzy się morze niecierpliwe łodzi I częste strachu nabawią powodzi. MorszAUtwKuk 156.
    • – [...] Nowina przyszła, ze Duńczyk Holsacyą splondrowawszy, Szweda pobił na Morzu cztery mu Harmatne wziowszy Okręty. Co uważaiąc Król, żeby się ieszcze kiedy nie poprawił, y nas znowu strachem nie nabawił, kazał iść znowu do Pomorza Czarneckiemu, y Wojewodzie Podlaskiemu z Woyskiem [...]. HistBun 48.
  • strach komuś mnożyć:
    • – Chciey pogánom w zwycięztwách fortunnych strách mnożyć. JurkLut B2.
  • strachu komuś przydawać:
    • – Gubernium krwawego Marsa gdy nastaie Siła to Ludziom Trwogi y Strachu przydaie. PasPam 272.
  • nabawiać kogoś strachu:
    • – Wilká szkodliwego (ktory zwykł wypleniáć trzody rożnego bydłá, y drob folwárczny) wygubia nie tylko Myśliwczá trąbá, ále y owe vcieszne wyzłow y Ogárow głosy, (ktoremi się kázdy Myśliwiec cieszy) wilká przenikáią y nábawiáią stráchu. HaurEk 82-83.
  • nabrać się strachu (sz. zm.):
    • – [...] łotr musiał zaniechać przedsięwzięcia swego; I strachu się sam nabrał, choć był samowtóry, Gdy Piotr zawołał: rata! rata! bieżąc z góry [...]. GrochWiersze 234.
    • – Kto łysy, moja rada, nie bawić się żupą. Jakby też kto wyłaził z szyby na wierzch d... Widząc go jedna pani, nabrała się strachu. PotFraszBrück II 417.
  • najeść się strachów || najeść się strachu:
    • – [Król] tych ktorzy przyczyną tych Buntow byli, iako Leznickiego z Roty P. Zaboklickiego dał obiesić a Rudzinski się strachu naiadł: bo trochę niebył tam gdzie y drugi, iuz go było y nakryto. MasDiar 13.
    • – Kto nie iest poddány Bogu/ ládá nędzá ktora przylátuie [...] nápastwi się nád nim/ náie się stráchow y boiaźni bez miáry [...]. BirkNiedz 76.
  • strachu się nabierać:
    • – Jako oni Ferberowie, Klefelt i drudzy hersztowie, Po różnych zamkach siadali, I strachu się nabierali. GrochWiersze 91.
  • najadać się strachów:
    • – Nagrobek Osmanowi. [...] niechay się teraz náiádá stráchow prawdziwych dowoley/ ktory cieniámi wielbłądow strásznych wielu strászył/ pod Chocimem nie dawno. BirkOboz 39.
  • być w strachu (sz. zm.):
    • – Padła na Szląsk, Czechy, okrutna mania [reformacja], Ale w większym strachu była Frankonia, Nuż pot ogrojcowy puściła Hassya, Padła jak w ogrojcu na wznak Alzacya, i Biponcya. DembPrzew 4.
    • – W tych dniách było zgromádzenie Tureckie blisko Agryey. Powiát Tokáyski był zrázu w wielkim stráchu/ ále w lepszym teraz zostawa bespieczeństwie. MerkPol 140.
  • strach komuś przynieść:
    • – Bolesław całą zimę w Kiiowie strawiwszy A potym się pod Przemysl obozem ruszywszy Strach Rusnakom przyniesie [...]. DrobOpow 138.
  • strach komuś uczynić:
    • – A oná bitwá, ktorąś ty iáko mężny Kápitan, pod Możáyskiem z nieprzyiácielem zwiodł: o iáką tobie sławę wielką, iáko strách wielki Moskwie vczyniłá. BirkOboz 50-51.
  • zadać komuś strach:
    • – [...] zádałeś mi WM. wielki Strách, (nábáwiłes mię Wászeć wielkiego Stráchu;) [...]. ErnHand 204.
  • strach komuś wzbudzać:
    • – Záś Moskwę Stephanowie sczęśni zwyciężáią/ Znowu Włádysłáwowie Turkom strách wzbudzáią. JurkWan D.
  • strachu nabroić:
    • – [...] raky odkryte zmisy się po stole rozlezą y smiechu y strachu nabroją. GrodzMisc 121.
  • strachu narobić:
    • – [...] posłowie [Elearów] tegoż dnia poniedziałkowego przyjechali, oświadczając dobrą wolę swoję spokojnego przejścia, a prosząc o wolne przez Odrę na most opolski przepuszczenie. Gdzie przyjechawszy, a wszystkę tam szlachtę zgromadzoną znalazłszy, jakiegoby tam strachu śmiesznościami przeplecionego narobili, rzecz trudna wypowiedzieć, ale piękna wspomnieć. DembPrzew 558.
  • pada na kogoś strach:
    • – Obéymuié mię strách / pada ná mię strách. Perfundit me horror. Kn 560.
  • strach kogoś oblatuje:
    • – Już też i nikt nie żegluje, każdego strach oblatuje. StanTrans 95.
  • strach kogoś ogarnął:
    • – Strach nas ogarnął mniey ubránych w męstwo, Patrząc od Woyska, na Niebespieczenstwo [...]. OblJasGór 94.
  • strach kogoś objął:
    • – [...] gdyć iuż dadzą znać/ że zegarek docieká/ że Doktorowie odstąpili/ że śmierć przededrzwiámi. O iáki cię strach ná tę nowinę obeymie? BujnDroga 125.
  • strach kogoś opanował:
    • – Strach opanował wszystkich, mężowie chodzili Bez rozumu, bez rady, jakoby się spili. GrochWiersze 138.
  • strach kogoś przejął:
    • – Wszystkich strach przejął. Jak bydło rycząc albo jak wilk wyje Na wiatr ku górze wyciągnąwszy szyje, Tak my z drapieżnym zwierzem się równając Prawie wyjemy - na pół umierając. BorzNaw 138.
  • strach kogoś obleciał:
    • – Kiedy przed Mácoszyną uciekáią zrzędą Brát z Siostrą złotey wełny Báráná osiędą, Atámántowie, Fryxus, y Hellená dzieci, Ale skoro w puł morzá, strách dziewczę obleci. PotPocz 95.
  • strach kogoś ujął:
    • – Bromę w Herbie twym, ciebie: zbroyne widząc w Bromie, Stánąłem wielkim cudem zádumány, bo mię Y strach uiął, przyznam się, z kąd ták nagła Woyná? Miecz w ręku, w ktorych dotąd, krowa byłá doyna? PotPocz 123.
Związki frazeologiczne

  • ktoś w strach:
    • »ktoś się przestraszył«
    • – Kommisarze wstrach iak im dali znac, warta że pełne Miasto woyska. PasPam 98.
  • aże strach:
    • »bardzo, ogromnie, strasznie«
    • – Inni tez co byli dobrzy Zołnierze z niewiescieli porospiiałosię to aze strach. PasPam 187.
  • strach wielkooki:
    • »strach, który wyolbrzymia niebezpieczeństwo«
    • – Zwierzętom knieje wszystkie się zalały, Z których uchodzą na wysokie skały; I tych mieszkańców leśnych wziął w swe troki, Strach wielkooki. GrochWiersze 215.
  • strach z wielkimi oczami:
    • »strach, który wyolbrzymia niebezpieczeństwo«
    • – Na to parzchnął od śmiechu, y strach go z wielkiemi oczyma odleciał. KonSRoz 74.
  • ledwie od strachu nie umierać:
    • »bardzo się bać«
    • – Wyszli tedy drzwiami zyzby. Iemu zadney nieczyniąc Wiolęncyiey ow ledwie od Strachu Nieumiera. PasPam 77.
  • mrzeć od strachu:
    • »bardzo się bać«
    • – Márli drudzy od strachu: zwątpiwszy o zdrowiu. Kiedy szalony wicher, ná to się rozgrzesza, Ruszywszy morze z gruntu, ziemię z wodą miesza. PotPocz 93.
  • ze strachu umierać:
    • »bardzo się bać«
    • – Ten [Adolf] ze strachu umierał, Wniesiony [przez Zefira] między gęstych chmur Bałwány. DrużZbiór 237.
  • od strachu napoły umierać:
    • »bardzo się bać«
    • – Wszyscy się boią/ wszyscy od strachu nápoły vmieráią/ á on [Chrystus] nieustrászonym sercem odpoczywa. BirkNiedz 118.
  • w pół obumrzeć od strachu:
    • »bardzo się przestraszyć«
    • – Ztał sie zal na Sercu y okropność patrząc na owego rozsiekanca ci zas co się poczuwali bydz Malkontentami w puł obumarli od Strachu. PasPam 244.
  • od strachu napoły pomrzeć:
    • »bardzo się przestraszyć«
    • – Niektórzy dziurawili ściany kilofami, Insi, przebiwszy zwierzchnie młotami sklepienie, Spuszczali na gęsty lud orclowe kamienie; Aż niektórzy od strachu napoły pomarli. ZimBSiel 155-156.
  • z strachu omdlewać:
    • »bardzo się bać«
    • – Jestem iák topień morski/ co go wiátr powiewa/ A on z stráchu y z szkody/ miżerny omdlewa. KochProżnLir 81.
  • strach komuś w oczy puścić:
    • »przestraszyć kogoś«
    • – [...] pod zasłoną wprawienia w rezę rządu domowego, uczyniwszy, co się z kim zda i strach wszystkim dopiero w oczy puściwszy, extremae servitutis iugum na karki nasze snadniej było włożyć. AktaPozn I/1 338.
  • strach komuś w serce puścić:
    • »przestraszyć kogoś«
    • – Idziesz ná smierć? toć Sáncty ták strászny y mężny? Zeć strách w serce y w oczy puścił niedołężny? CorMorszACyd 179.
  • puścić przed sobą strach:
    • – [Dowódcy szwedzkich wojsk] chcąc przed Sobą puscic strach niiaki List Sadowskiego slą do Oycow taki: Ze Duklas z nięmi idzie w tę tu Stronę Maiąc z Armatą Woysko zgromadzone [...]. OblJasGór 172.
  • z serca komuś wybijać strach:
    • »sprawiać, że ktoś się przestaje bać«
    • – On [ojciec Augustyn Kordecki] swym kápłanęm czásu wątpliwego Z serca wybiiał strách boiazliwego [...]. OblJasGór 17.
  • ze strachu komuś włosy na głowie wstały:
    • »ktoś się przestraszył«
    • – Nie beł żaden tak duży ani beł tak śmiały, Coby mu z strachu włosy na głowie nie wstały, Najsławniejsze gdy słyszał imię Rynaldowe [...]. ArKochOrlCz II 442.
  • strach komuś zjeżył włosy na łbie:
    • »ktoś się przestraszył«
    • – W bojaźni utopiony sam sztyrnik ubogi, A włosy mu strach zjeżył na łbie skrzydłonogi. ArKochOrlCz III 230.
  • strach komuś w oczy poszedł:
    • »ktoś się przestraszył«
    • – Wielki by i tej rozbieżały rozpuście strach w oczy poszedł, kiedyby się obyczaj nalazł, jakoby sądy spraw kryminalnych sporzej odprawować się mogły [...]. AktaPozn I/1 405.
  • od strachu włosy komuś wstają || od strachu włosy na kimś wstają:
    • »ktoś się boi«
    • – [...] prawiła takie rzeczy ktore się tu nie wyrazają ze słuchającym włosy wstawały od strachu. HistŚwież 508.
    • – [...] od strachu włosy na mnie wstają [...]. T III 2176.
  • strach chwyta kogoś za boki:
    • »ktoś się boi«
    • – Nákoniec wszyscy vciekli wzawody A strách ie gonił/ y chwytał zá boki. TasKochGoff 336.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • (wariant I):
    – V stráchá wielkie oczy. RysProv 79.
  • (wariant II):
    – Ale iák mowią, Strach ma wielkie oczy, Większą rzecz widzi, niźli w sobie sama [...]. DrużZbiór 215.
  • – Wszytko się nágrodzić może/ tylko strách nic. RysProv 85.
  • – Strách pod czás gorszy niż sámá rzécz. KnAd 1355.
Przenośnie
  • O, sny okrutne! teraz się jawicie, Teraz obłudy do mnie przychodzicie! Ty pierwsza, coś mię grzebieniem czesała - Strachem cię zowię - teraześ wleciała Sroga na moję utrapioną głowę [...] Śmiejesz się ze mnie, Strachu niecnotliwy! Śmiejesz się teraz, a jam ledwo żywy!BorzNaw 139-140
2. »niebezpieczeństwo; to, co budzi lęk«
  • – Stąńciesz Polki iák niegdy Spártánki stánęły W strách woienny/ á száty przesławne rozięły [...]. JurkWan C3.
  • – Strachy iedne przewyższaią siłę ludzką/ iż się ich vstrzedz nie może żaden: iako iest błyskawica/ drżenie ziemie/ powodz: te są rzeczy straszne/ y boi się ich każdy człowiek rozumny. PetrSEt 237.
  • – [...] vbodzy chłopi do lásow vchodzą/ álbo się po błotách kryią przed stráchem zołnierskim [...]. FredKon 85.
  • – [...] Rzeczpospolitá chętniey woyny ták offensiuè iáko y defensiuè podnosić będzie/ y iniuras vlciscetur kiedy ten strách domowy [grabieże ludności cywilnej przez żołnierzy] vstánie/ ktory strásznieyszy iey záwsze bywał/ y iest/ niżeli naypotężnieyszy nieprzyiaciel. FredKon 90.
  • – [...] poszedłęm do Regimentarza a opowiedziawszy za iego pytaniem wczoraiszą biedę y dwa Strachy to iest od Szwedow y od wody. Rzecze Woiewoda. iuz to prawda że to terminy były niedobre ale tez Panie Bracie masz Waszec nad Całe Woysko bo W. Woiuiesz po Morzu, a Woysko na lądzie. PasPam 67.
  • – Strzesz Boze Potrwozyc Woysko y krola dla naszych Zartow y twoia Szyia była by wstrachu. PasPam 238.
  • – [...] zmarł Samuel Łascz strażnik koronny, „strach tatarski” [...]. JemPam 58-59.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • być komuś strachem (sz. zm.):
    • – A nawięcey ktorzy potym chcą Rzecząpospolitą rządzić/ máją się náuczyć nie dosypiáć/ nie spáć wiele: Tácy bowiem gdy nie śpią stráchem są w oczách złych ludzi, nieprzyjaciołom y sąsiádom swoim [...]. PetrSPolit II 354.
    • – [O śmierci Jana Zamoyskiego] Został na placu hetman, co hetmany gonił, Upadł, co niezliczone wojska nieraz gromił; Zwalczon, co strachem był walecznym Janczarom, I kondycye dawał jakie chciał Tatarom [...]. GrochWiersze 147.
    • – Paná zastępow sámego poświęcajcie; á on niech będzie bojáźnią wászą/ y on stráchem wászym. BG Iz 8, 13.
    • – Drogá Pańska jest mocą szczeremu: ále stráchem tym/ ktorzy broją złości. BG Prz 10, 29.
    • – O wężu/ nieznáiomy pierwszemu wiekowi/ Okrutnymeś stráchem był nowemu ludowi [...]. OvOtwWPrzem 26.
    • – [Wiara chrześcijańska] Głupim mądrością, pewnym iest choremu zdrowiem; Szátánom wielkim stráchem [...]. DamKuligKról 34.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Podhasła

STRACHY

Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Najwcześniejsze poświadczenie:
1601-1616
Znaczenia
1. »niesamowite zdarzenia lub przywidzenia wywołujące lęk«
  • – Tam powiadają na tych miescach o strachach, jako się częstokroć jakieś phantasma przejeżdżającym w nocy, czarci w różnych osobach pokazują i strach niektórym czynią [...]. GawarDzien 29.
  • – W Pomorskiey ziemi od kilká czásow pokázuią się po lasách y po wsiách/ osobliwie w stodołach/ stráchy częste y rożne między inszemi widuią támeczni obywátele podczas woyska wielkie iakby były w ciągnieniu/ z Armatą/ y z Taborámi wielkiemi. MerkPol 153-154.
  • – Zdechłá, y trup iey ták się wśmiardł, áż záraz ią precz z domu wynieść musiano, tłukłá się potym po domie, z pościeli wyrzucáłá, cegłámi i dáchówką rzucáłá, ták że ad duo millia passuum, ná poł mile niemal polskie látáły, á gdy te stráchy się w domu działy, psi okoliczni wyli [...]. MłodzKaz II, 6.
  • – Strachy rozne w Domu od Swieta Swietego Mikołaia az do Gromnic bywały benedikuiąc Kapłani y Exorczyzmy Kładąc, a nic nie pomagało. KomonDziej 178.
  • – [...] Woiewoda Trocki, gdy do niego przyiachał kapłan w poselstwie dał mu gospodę na zamku: nie dały spokoynego odpoczynku strachy po zamku grassuiące [...]. NiesKor II 85.
  • – HYMERA się mowi niewłaśnie o prożnych imaginacyach ktoremi kto sobie zaprząta myśl; strachy y widowiska ktore kto przed sobą wystawuie przeciwko nim walcząc. DanKolaDyk I, 304.
  • – Konstáns Cesarz heretyk Monothelitá/ zabił brátá swego Theodozyusza Dyákoná: pokázował mu się długo przez sen/ y nie dał mu spáć [...] Nie mogł tákiey czci wytrwáć długo Constans, vciekł tedy do Sycyliey/ do miástá Syrákuzy: ále i tam też z stráchy/ tenże Theodozyus w oczách mu stawał przez sen/ y strászył brátoboycę. BirkRus 14.
Związki frazeologiczne

  • strachy nocne II:
    • »straszydła pojawiające się w nocy«
    • – Obroná Boża/ iego prawda y słowo z káżdey strony cię otoczy/ abyś siłą iego mogł się oprzeć rodzáiom wszelakich pokus [...] y ktore znagła przypadaią/ y odchodzą tákże iáko stráchy nocne/ y strzały przelátuiące [...]. BirkNiedz 212.
    • – Strachy nocne/ pokusy ná iákiem miéscu [...] Lemures nocturni [...] Stráchy cierpieć [...]. Kn 1072.
    • – strachy nocne. Nacht-Gespenster. fantomes nocturnes, lutins, spectres; les esprits & malins qui courent la nuit. T III 2176.
2. »pogróżki, straszenie czymś«
  • – [...] co nas udano, jakobyśmy gwałtem na majętności ślacheckie następować i one pustoszyć mieli [...] jawnie się pokazało, że szkody, co by za jeden grosz stała, nikomu się nie uczyniło. Nie strachy pewnie żadne, ani oglądania się na jakie przeciwne nam zamysły, ale samo uważenie powinności i miłości braterskiej et studium sanctae iustitiae od wszytkich krzywd i szkód, a osobliwie w majątnościach ślacheckich, czynienia nas hamuje i zawciąga [...]. AktaPozn I/1 366.
  • – [Poseł Weweli] Miał list od Husseima na Sylistrze Baszy, Ktory skoro Koronny przeczyta Podczaszy. Tesz Strachy, Tesz ratie, tesz rady do Zgody. Ktore od Wołoskiego były Woiewody [...]. PotWoj 39.
  • – [...] odpor dáć skrytym y roznemi Smákami przypráwnym namo[wom], niewierzáć w rzeczy Szczyrym, z Sercá pochodzącym przes[trog]om, nievstąpić Stráchom y pogrozkom, [...] to jest na wszytkie niebespieczęństwa naywiększe męstwo [...]. OblJasGór 1.
  • – Posłowie protestationem przed Bogiem, Matka iego Swiętemi że tak pilne i skłonne krola Im[ości] starania niebiorą u Panow Mozkiewskich skutku, zaczym ten Bogu odpowie zaczyiey przyczyny będzie się lała krew Chrzescianska, na co Moskwa, straszycie, nas takiemi swemi mowami. Responsum nie strachy to ale prawda [...]. CzartListy 103.
Związki frazeologiczne

  • strachy na Lachy:
    • »czcze pogróżki«
    • – [Herod] począł się furyiowáć: Náiáchaliście mię tu, w Páństwo moie wtargnęliście, noga was tu nie uydzie. Krolowie poználi że to stráchy ná Láchy, ále nie ná nich. MłodzKaz IV, 429.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 21.02.2013

STRACH

w funkcji predykatywnej
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
Najwcześniejsze poświadczenie:
1605
Znaczenia
»jest strasznie«
  • – Ale Bóg będąc strożem wszelkiey niewinności/ Spráwił serce Moskiewskie do spráwiedliwości/ Gotuiąc dziwne sczęście Pułnocnym mieszkáńcom/ Przyięli iuż Dymitrá strách wszytkiem Poháńcom [...]. JurkHymDym A4.
  • – Strách powiedzieć iák Lechá ná Páńskiey winnicy Suszyli Odsczepieńcy/ piekli heretycy [...]. JurkLut A4.
  • – Widzę moc desperatow o sobie zwątpili/ Strách mię by mi się wszyscy w Wiśle nie topili [...]. JurkPos A2.
  • – Strách mię by mi się gorzey Krzyształowe zbroie/ W czerwony prąd/ y w krwáwe nie zmieniły znoie/ A co cięższa by mi smrod złych psow Bissurmáńskich/ Brzegow w swych nie oszpecił obrzydách pogáńskich. JurkWan A3.
  • – Dla tey miedzy stadłem zgody/ potężność bywa wielka/ y nieprzyiaciołom strách. PetrSEk 24.
  • – Strach jest rodzić, a któraż w tej dobie nie zbladła? Która z siły i zwykłej barwiczki nie spadła? SzymSiel 62.
  • – W śrzod niebá [droga] iest naywyższa/ ktorą mnie sámego Jecháć/ częstokroć gdy z ták mieyscá wysokiego Poyźrzę ná ziemię/ ábo ná morze/ strách bywa: I wielce trwoży serce me boiaźń lękliwa. OvOtwWPrzem 51.
  • – Strach ci tam y Synowi do Rodzica przystąpić zmarłego/ á znim o dziedzictwo y maiętności diszkurować. Strach nieprzystępny y słudze do Pána/ o zapłátę y iurgielt prosić. Strách y dłużnikowi przyść po dług/ y oń się domágać. WojszOr 186-187.
  • – Ták się zapalili gniewem/ ieden przeciwko drugiemu aż mię strach powiadáć. PolPar 95.
  • – Dialog z Wenerą [...] "Więc spróbuj szczęścia, wleź tam oknem w nocy." "Strach mię od straży kijowej niemocy." MorszAUtwKuk 64.
  • – Mróz mi, choć nagiej, nie strach, a kiedy kosmaty Przywdzieję kożuch, wtenczas na mię nie naciera [zagadka o zbożu]. MorszAUtwKuk 193.
  • – Takie rzeczy mówią publice o p. pośle, że strach i wstyd słuchać i czytać. SobJListy 261.
  • – [...] Pryncipała na Hak wyciągniono y zawieszono pod Orawskim Zamkiem na ktore Szubienice az Strach było y okropa poyrzec. KomonDziej 183.
  • – [Nieprzyjaciel] z niemáłemi swemi, y Pomocnikow swych in interiora Regni nástępował Woyski, nie Prussy, áni Inflanty ále coś więcey (ná co strach pomyślić) nadzieią osięgaiąc, y kresem chciwości swey kłádąc, ále raczyłá dobrotliwa Ręka Boska złożyć nas ták niebespiecznemu rázowi. DanOstSwada I, 33.
  • – [...] á gdy rán nie záleczono, robacy się w nich zálęgli z wielkim smrodem, y tákim głowy opuchnieniem, iż strách był nań pátrzáć [...] [do spr.]. TylkStrom 31.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 18.04.2012
Odsyłacze
Patrz: WSTRACH.
Autorzy: RB
Data ostatniej modyfikacji: 18.04.2012