Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

SZYSZKA

rzecz.
ż
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp, SXVI, Kn, T, L (pod: szyszak; XVI-XVIII), SWil, SW, SJP

Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   szyszka
D.   szyszki
B.   szyszkę
N.   szyszką
liczba mnoga
M.   szyszki
  szyszkach
D.   szyszek
C.   szyszkom
B.   szyszki
N.   szyszkami
Znaczenia
1. »owoc drzew iglastych o podłużnym lub owalnym kształcie, złożony ze zdrewniałych łusek przykrywających nasiona«
  • – Gwiżdżotchniącym/ ktore Orthopneicos Grekowie zowią: tákże w miękkim iáiu dáiąc go trzećią część kwinty wypić z miodem/ z winem słodkim/ z kászą Ięczmienną przebiiáną/ z Grucą/ z szyszką wodki Izopowey/ z iuchą wárzonego Omanu/ álbo z iáką iną wodką/ Płucom przynależącą. SyrZiel 217.
  • – Są maliny do smaku, są róże do woni; Tylko ostrożnie siągać, bo to nie na stole; W ostatku też odpuścisz, choć cię i zakole. Te — usta i smakiem swym nasycają kiszki; Drugie albo nic, albo płonę rodzą szyszki. Jak się pięknie w orzeszku jądro zaskorupi! PotFrasz1Kuk II 14.
  • – Na miejscu dąb z żołędzi, sośnia rośnie z szyszki, Na miejscu miodem ule zakładają pczoły, Na miejscu mchem obrasta kamień, będzie goły, Jeśli go co dzień w prawo albo ruszasz w lewo, Ani się krzewi często przesadzane drzewo. PotFrasz1Kuk II 24.
  • – Wiadomość przychodzi, iż praesidiarii kamienieccy szczęściem niedawnym uwiedzeni w piątek przeszły podpadli pod Okop, chcąc bydła zarwać, ale miawszy o nich wiadomość, tak ich dobrze poczynionymi szyszkami przywitano, że dwudziestu Lipków i Turków żywcem wzięto, a nad trzydziestu zabito. SarPam 359.
  • – Znáć drzewo po owocu: Dąb po Zołędźi; Swierk, Iodłę, Choykę po Szyszkách; ták człowieká po potomstwie. DziewOwoc C.
  • – Proszek z iárzębiny suszoney, Bob wárzony w otćie, skorę dębową wárzyć w otćie y pić, Szyszki z Olszowego drzewá ná proch utárte, są skuteczne záżywáiąc ich. CompMed 222.
  • – CZWARTA EPOKA W tymże pasmie gór Langres widzieć często osobne górki: iedne stoią podobne do obciętey szyszki iako przy Montsaugeon, drugie są płasko okrągłego kształtu; takie znayduią się przy Montbard, Montreal; i wiele innych niemniey ciekawych leży przy początku rzeki Meuse ku Clermont i Montigni-le-roi, która wieś stoi na iednym z nich pagorku, stykaiącym sie ięzykiem wąskim z lądem stałym. BuffonStaszicEp 200.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • szyszka borowa (sz. zm.):
    • – Płácż że nieboże/ Ciernie nie roże Będziesz miáł w swiecie/ Ty y twe dziecie Będzie płakáło/ Wám nie nadáło/ Ze z rázu w Raiu Iák ptáka z gáiu Ták wás pędzono/ Vrwáno grono/ Szyszka borowa Iuż nie ták zdrowa/ Pokutuy záto/ Miłośne láto Pán ci daruie/ Grzesznych przymuie. BaranLut 389.
    • – NA ZŁE PIWO Ba, już bym ci pił na taką przynukę, Zjadszy wędzonej baraniny sztukę, Ale z borowych twoje piwo szyszek Gwałtem przez gardło nie chce leźć do kiszek. PotFrasz4Kuk I 213.
    • – Temu się dziwuj, że w tak płonej dziczy, Tak żwawie sąsiad z sąsiadem graniczy, Gdzie owies tylko a borowe szyszki Ledwie pożywić swoje mogą liszki; Czego nie słychać, kędy pleńsze żniwo, Bujniejsza rola, w Egipcie jak żywo. PotFrasz2Kuk II 477.
    • – Item kurzenia, álbo kádzenia ustáwiczne, lubo bo śiárką, lubo smołą, lubo oboie wraz zmieszawszy, lubo skorkámi Brzożowemi, Bursztynem, szyszkámi borowemi. PromMed 190.
  • szyszka jodłowa (sz. zm.):
    • – Warz Iodłowe szyszki w wodźie/ á komu się zeydźie nápuł z winem/ náparzay mieyscá/ ktorych się suchoty dźierżą: co vczyniwszy kilká kroć/ rosporz ná dwuch ábo trzech mieyscách skorę/ y odporz ią ná plecu/ żeby się nádęłá iáko tobołá. DorHip II O.
    • – Weś wierzchołkow lebiodki, liśćia Dębowego, Iáłowcu, wszystkiego po trzy gárśći, szyszek Iodłowych n[ume]ro 12. warz w wodźie, ostudźiwszy, mocz część náruszoną, otárszy smáruy tym. CompMed 125.
    • – Trzeba nabierać szyszek sosnowych albo iodłowych, te w kotle dużym gotować w wodzie, coraz mieszaiąc, ażeby się rozgotowały. DośwGosp 154.
  • szyszka drzewna:
    • – Szyszká drzéwna / Conus. [...] Nux pinea. [...] Strobilus. [...] Pityis. [...] Pitydia. Kn 1130.
    • – Szyszka. 1) Ein Tanilen oder Fichten = Zapfen. [...] 1) pomme de pin, de sapin. [...] 1. szyszka drzewna. T III 2286-2287.
  • szyszka sosnowa:
    • – Albo w garniec wina wpuścić 7 ziarn z szyszki sosnowey, zmieszać dobrze. ChmielAteny III 488.
    • – SMIESZEK ziele rośnie po nad Dnieprem, ktore zmieszane z winem y mirrą w napoiu, dziwne w człowieku sprawuie postaci, á nadewszystko taki śmiech w nim wzbudza, że go inaczey uspokoić nie można, tylko winem palmowym zmieszanym z szyszkami sosnowemi, pieprzem, y miodem. ŁadSHist 159.
    • – Trzeba nabierać szyszek sosnowych albo iodłowych, te w kotle dużym gotować w wodzie, coraz mieszaiąc, ażeby się rozgotowały. DośwGosp 154.
  • szyszka olszowa:
    • – IAgody Járzębiny, Bob w octćie wárzony, Migdały przypiekáne, gałká Muszkátowa przypieczoná, Szyszki olszowe, Tormentilla, wężownik, żywokost, etc. PromMed 49.
    • – Ná toż [...] w tym maczáiąc chustkę przykładay, wprzod kiszkę wpráwiwszy; tákże weś tarnek, szyszek Olszowych, liśćia Dębowego, Kurzego ziela, warz w wodźie Kowálskiey, maczay w tym chusty, przykładay záraz po wpráwieniu, á kiszkę potrząśni proszkiem z Tormentilli. CompMed 245.
  • szyszka brzozowa:
    • – Mniey używany jest tak nazwany Pieprz długi, Piper longum, który na podobnymże krzewiu, lecz w gęstych gronkach, nakształt szyszek brzozowych, rosnie. JundziłłBot 22.
2. »wrzód, zmiana chorobowa na skórze i w ciele«
  • – Sztuki mięsá w gárncu spaia/ y zrosłe czyni/ włożywszy miedzy nie. Bo tychże iest skutkow/ ktorych Zywokost. Szyszkom y złym krostom w kroku. Szyszki y Krosty złe w śiedzeniu/ Sok tego źiela goi/ często ie tym námázuiąc: álbo flájtuch z chusty w nim maczáiąc/ á ná te tám mieyscá przykłádáiąc. SyrZiel 249.
  • – Dworska choroba. Kiła, szyszki, dymienice, Z francuskiej przyszły granice, W zantuzie im nocleg dano, Strzedz się tych gości kazano, Nie mogł wytrwać Polak śmiały Aż mu się znać dobrze dały Przejął kiepskich obyczajow, Dostał po szyi liszajow. SzlichWierszeWir I 174.
  • – Przyjdzie poszukać doktora Poki nie pognije skora. Kasper ow z siennej ulice Dobrze goi dymienice. Rożyc ten ma pannę w domu, Prożno tam iść z francą komu; Ale Wilhelm, ten liszaje Salsą suszy, szyszki kraje. Jan Hini, co pod Murzyny, Przypędza do gęby śliny A Jan Wolski ciesze dłotkiem. Przybijając z gory młotkiem. Malcher goi pryszcze, piecze, Mięso rzeże, żyły siecze. SzlichWierszeWir I 175.
  • – Upiwszy się spi jak kłoda. Z pijanymi trudna zgoda. Leczy też nieźle i falsę, Szyszki, guzy; ba i salsę Podczas możniejszemu daje A w samym franca zostaje. SzlichWierszeWir I 176.
  • – Szyszká / guz w ćiélé bolący / Furunculus [...]. Clavus [...]. Clavus in collo bovis, in pede ovis. Kn 1130.
  • – Szyszká / w śiédzeniu wrzód. Ficus [...]. Ficatio [...]. Condyloma [...]. Therioma [...]. Kn 1130-1131.
  • – Zbył szumu z głowy, bolu z kości, brudu z ciała, Mieszkiem, gębą i zadkiem flegma wyleciała. Korzeń wyszedł jak z hartu, a szyszki na d...e Zginęły, choć ich było jak sękow w chałupie. TrembWierszeWir II 294.
  • – NAROSTKI w ciele, szyszki, skora otwardniala y w nagniotek twardy obrocona. DanKolaDyk 368.
  • – TUBEROSITE (Bosse ou tumeur qui vient a quelque partie du corps.) Congylus, conditi, mase. SZYSZKI krosty po ciele. DanKolaDyk 560.
  • – Szyszka. [...] 2) eine Feige = Warße im Hintern. [...] 2) fic, un froncle à la fesse. [...] szyszka, wrzód w śiedzeniu na kształt figi [...]. T III 2286-2287.
  • – Szyszka. [...] 3) Blutschwär in den fleischichten Theilen. [...] 3) froncle, m. clou, une tumeur impure dans les parties charnuës. [...] 3) szyszka, guz w ćiele bolący. T III 2286-2287.
3. »rzecz o małej wartości«
Związki frazeologiczne

  • przedać kogoś za borową szyszkę:
    • »sprzedać za niską cenę«
    • – Szyszka. [...] 4) Pappen-Stiel; ein Nichts, Kleinigkeit. [...] 4) zeft, bagatelle, un rien, un fétu. [...] 4) za szyszkę go maią; za borową przedał szyszkę. T III 2286-2287.
  • uczynić coś za borową szyszkę:
    • »zrobić coś za niewielkie wynagrodzenie«
    • – Wodę ten czerpa przétákiem / co béz kśiążék chce być jakiem. Zákuśił. Zásmákowało mu. Nié odpędźi go dźiéśiąćią kiiow. Zalecay ostrożnié káżdego / wiédząc człéká być odmiennego. Zálecánie zbytnie podéyrzáne. Zá lédá co dać / uczynić. Zá borową szyszkę. KnAd 1297-1298.
  • mieć kogoś za szyszkę:
    • »lekceważyć kogoś, gardzić kimś«
    • – Szyszka. [...] 4) Pappen-Stiel; ein Nichts, Kleinigkeit. [...] 4) zeft, bagatelle, un rien, un fétu. [...] 4) za szyszkę go maią; za borową przedał szyszkę. T III 2286-2287.
4. znaczenie rekonstruowane »element nakrycia głowy mający kształt szyszki«
  • – CZAPKA Suknio hiszpańskie, baran z Asitrachanu, szyta Z Wenet jedwabiem, skórką turecką podbita Czapka. Moda w niej z Wołoch; na czele przywoźne Szyszki nosisz z Francyjej. Masz na głowie rożne Z rożnych nacyj towary, ale, panie bracie, Cyrulikowi cło od ostatniego dacie! KorczFrasz 4.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Podhasła

SZYSZKA
rzecz
m
, SZYSZKO
rzecz
m

Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   Szyszko
  Szyszka
D.   Szyszki
C.   Szyszce
B. uż. żyw.   Szyszkę
Ms.   Szyszce
W.   Szyszko
Najwcześniejsze poświadczenie:
1606
Znaczenia
nazwa osobowa - nazwisko, przezwisko
  • – Azaż teraz nie każdy snadnie, by nawiększy prostak, obaczyć może, do czegoście wy, niewstydliwi wilcy, na sejmie pociągali wszyscy okrom mądrego, cnotliwego Tylickiego, ale Vitulus, Aries surdus, Martinus Szyszka inutilis nabarziej, ukazując, że niesłusznie na króla obronę włożono, ukazując zniesioną już onej konstytucyą. O niezbedny Szyszko, możesz znieść prawo o obronie królewskiej: naprzód prawo Boże zniesiesz. Zapomniałeś, niezbedny Szyszko, onych słów, które u Samuela w księgach I, w rozdziale 8, w. 20 stoją [...]. ReskryptSzlachCz II 65.
  • – P. Szyszka powiózł dziś tych Francuzów do grodu lwowskiego, co zabili ludzi jmp. referendarza, i tam będą siedzieć in carceribus. SarPam 263.
  • – Jeżeli tedy w.ks.m. chcesz one widzieć, każże napisać do mnie jmp. Szyszce, gdyż ja ultro posyłać ich nie chcę się ważyć. SarPam 289.
  • – Do jmp. Szyszki trzy razy pisałem o moje zasługi, który ma kwit mój za pierwszy kwartał; teraz nie wiem, dlaczego mnie mortyfikuje, ile kiedy zbawcy trzeba na Wielkanoc pro honore imienia wielkiego w.ks.m. dobrodzieja. SarPam 294.
  • – Z Rohotnéj do Mińska jechałem, tamem się cały tydzień bawił. Między inszemi memi obrotami, byłem téż na weselu miejskiem z jéj mością swoją: wesele było p. Szyszki z p. Derszkofówną; traktowano nas dobrze. ZawiszaPam 40.
  • – Ogińskiego Gorzdowskiego, Sapiehę Wołpińskiego, Zawiszę Similiskiego, Puzynę Tryskiego, Wołłowicza Feydańskiego, Starostow. Wołodkowicza Woyskiego Mińskiego, Szyszkę Lidzkiego, Orzeszkę Pińskiego, Stolnikow. KonstWarsz 401.
  • – Szyszka za kontraktem trzyma włókę 1, płaci fl.[orenów] 10. InwChełm 207.
  • – Z tym wszystkim, jako było w kombinacji warszawskiej dołożono, aby Abramowicz po przywróceniu do pisarstwa ziemskiego dwie niedzieli na tym urzędzie był, a potem kasztelanią brzeską po postąpieniu Chreptowicza na kasztelanią nowogródzką po Szyszce wakującą przyjął, tak dotrzymując kombinacji, a oraz sprzykrzywszy sobie pisarstwo ziemskie, na którym go ustawicznie abjudykacją straszono, po dwóch niedzielach przyjął kasztelanią brzeską. MatDiar 819.
  • – Stamtąd poszliśmy do wiejskich budynków, gdzie przyszliśmy: najprzód do pierwszej chałupy, w której mieszka Wojciech przezwiskiem Szyszka kontraktowy. InwKal II 55.
  • – Maci Szyszko ma syna jednego, córkę jednę. Chałupę ma reparacyi potrzebującą. InwKal II 202.
  • – JP. Szyszki Sędziego Ziemskiego stosownie do Opinii Deputacyi Besp: Publ: w zaskarżeniach przeciwko niemu uczynionych winnych nieznaydując, od podeyrzenia i dalszego zatrzymania wolnym natychmiast czyni. GazNarWil 1794 3 2 nlb.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 17.07.2024
Autorzy: MSB
Data ostatniej modyfikacji: 17.07.2024