ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Słowniki notują

Formy gramatyczne

bezokolicznik

ugadzać

czas teraźniejszy

lp	1. os.	ugadzam
	3. os.	ugadza
lm	3. os.	ugadzają

czas przeszły

lp	m	3. os.	ugadzał
	ż	3. os.	ugadzała
lm	mos	3. os.	ugadzali
	nmos	3. os.	ugadzały

tryb rozkazujący

lp

2. os.

ugadzaj

imiesłów współczesny

ugadzając

Znaczenia

1. »uderzać czymś, trafiać czymś w kogoś, coś«

Rekcja: do czego; w kogo co

~ Moskwa tek re solute w padła do szeregow naszych Ześmysię tak wrącz z niemi sciąga li z koni, złukow też nam szkodzi li, co rzadka unich ale takim iednak sposobem, że ugadzali tam gdzie Zbroie niebyło, a do tego zblizu. MasDiar 85.
~ Skoczą do siebie. Naprzód szelsiny miały Robotę, ugadzając, gdzie był bok otwarty Od tarcze, ale pierwej pokruszone harty były u żelaz w twardych blachach połomione, Nim który z nich namniey miał ciało obrażone. SzymSiel 55.
~ Tráfiam do celu/ w-cel/ tráfić ptaká/ ugadzam. Contingo metam [...] Contingere aciem ferro: auem ab alto caelo deijcere [...] Tangere metam [..] Tangere aliquid [...]. Kn 1149.
– Ugadzam w-cel/ vide Tráfiam do celu. Kn 1182.
– Nie dáwno od ciebie Kambizesie Krolu/ strzały ná wylot w serce Syná Praexaspe názwánego vgadzáły. WojszOr 105-106.
– Do nieba [trafiała] strzała Ognista Modlitwa strzelista zarliwosc &c. A tak niemi do serca Bozego umierzał y ugadzał, zaczym o nim mowic muszę, Co kiedyś o strzale HerbOr 231-232.
– I jabymci wolała, żeby wszytkie strzały, Wszytkie miecze i kule we mnie ugadzały. MorszZWierszeWir I 507.
– Tkwi las grotowy po członkach Rycerza On widząc, ze juz dłuzey nie pozyie Wszytkie na swoich wyrzucone strzały Bierze wsię; zeby w nich nieugadzały. LucChrośPhar 90.
– Vtrąca członki, y ułomkiem tłucze Nań wszytkie tłumy biią y cięzary Weń ugadzaią, piechoty hayducze Przecię mu zaden nie dobiera miary I nikt nie zdoła, w odwadze y sztuce, Widzi fortuna nowe sobie pary Gdy całe woysko ziednym się potyka Grzmi tarcz od razow; Scaewy Pułkownika. LucChrośPhar 178.
– Krzyk, zgiełk powstanie y niezmierna wrzawa, Ci w burty, owi ugadzaią w sztaby, Kazdy Wodz swoim ochoty dodawa I nie mysli bydz zadną miarą słaby. ChrośKon 403.
– Tosz w się wzaiemnie Nawy ugadzaią Zadaiąc razy w burty, w sztaby, w boki, Tłuką spoienia, rudle odrywaią, Nie ieden z flisow w morze czyni skoki, Rownym impetem drudzy odbiiaią Rażąc się spolnie, y zwieraiąc, poki Za nastąpieniem duzszego posiłku Nie przyidzie słabszey łodzi ku nachyłku. ChrośKon 430.
~ Treffen ugodzić/ ich treffe ugodzam. KellGram 170.
– Ugadzam w cel, ich treffe das Ziel. BierSłowa 271.

Przenośnie

Nákoniec nie mniey rzemiesłnicy do koncá miástá ciągną/ y do celu tego áby było błogosłáwione y sczęśliwe miásto vgadzáią/ iáko y żołnierze/ ábo szláchtá: ále żołnierze są miesczánie w Rzeczypospolitey: tedyć y rzemiesłnicy máią bydź.PetrSPolit I 166
Ci ktorzy o ziołách/ y skutkách ich pisáli/ rożne ludziom o ty[m] zielu y soku iego rozumienia podáią/ ále iednák rzadcy w sam Cyl vgadzáią.SyrZiel 191

2. »spełniać, zaspokajać czyjeś potrzeby, wymagania, żądania; dopasowywać, dostosowywać coś do czegoś, łączyć coś z czymś«

Rekcja: komu czemu; kogo co

– Łáńcuszek ten w miąższe ogniwká á krotki bydź ma/ ktoremu pod pięciem w umiar ugadzáć tak iákoby zá uięciem wodzey Koniowi u brody práwie w rowku leżeć mogł. PienHip 11.
– A gdy się iuż w káżdym onym mieyscu dobrze zátrzymawáć da/ tedy potym do zátrzymánia ná tákiego ugadzay mieysce/ áby mu się z gorki zátrzymáć przyszło/ ktorego gdy zátrzymasz/ tedy ręką ták pociągni/ iákobyś go miał cofnąć ná zad/ á palcatem przez lewą łopátkę vderzysz tedy Końiż ku gorze zádem trudno cofnąć będzie mogł/ przodek podniesie/ zá czym podnoszenia w zátrzymaniu Koń náuczy się. PienHip 12.
– Ugadzam komu [...] Suauiter, leniter, blandè, molli brachio tracto aliquem [...] Fugio offensam, offensionem alicuius. Caue exhibeas illi vllam molestiam. Caue creare aliquod fastidium. Ugadzay mu. Kn 1182.
– Vgadzam komu. Suauiter, blandè tracto alique[m]. Inteykiu. SzyrDict 455.
~ Vgadzam Compono. SłowPolŁac 88.
– Notandum [z] strony owczarzów, ponieważ w załęczy i pakcie mlecznym z ujmą zamkową po części stały się kontrakty z temi owczarzami, od czasu ich, to jest od ś. Michała ma się starać p. administrator, aby jak z najlepszym pożytkiem potym owczarzów ugadzał. InwPuck 81.
– VGadzáiąc tákowym, ktorzy sie nie rádzi bawią rysowániem; podaię sposob w tey Náuce zrysowánia łatwiusińkiego wężownice Architektonickiey. SolGeom I 157.
– Slachta przecie niektóra ukraińska do dóbr swoich, nie mając się gdzie podzieć, jako mogąc w Ukrainę u Chmielnickiego ledwie się nie wpraszała i lubo dość cicho, skromnie i łaskawie z poddanymi postępowała i jako wrzodowi niemal ugadzała, bynajmniej jednak rozpusczonej nie wygodziła swywoli, bo niemal jednych tamże tegoż lata pozabijano, albo też z wielkiego strachu ówdzie, co mogli u swoich poddanych uprosić, to jedli. JemPam 69-70.
– W długości wozá niech Stelmách vgadza kołom wozowym przednim, áby w kierowániu wozá nie záchodziły ná koło Młynowe D. SolArch 91.
– Ugadzam komu, ich mache nach gefalen. BierSłowa 271.
– Ugadzam, v. m. F. ugodzę. 1) treffen mit einem Gewehr. 2) sich einem bequemen, einem willfahren, nachgeben, nachsehen. 3) vergleichen, vertragen, vereinigen. 1) tirer, donner au; tirer qu; toucher, ateindre d'un coup; assener sur qu. un coup. 2) s'acommoder, conniver, faire plaisir à qu; avoir de complaisance pour. 3) racommoder, reconcilier, remettre ensemble: apointer, vnider. § 1) ugodzić w cel, kogo śmiertelnym żelazem; w kogo śmiertelne żelazo ugodzić; ugodził go w serce. 2) ugadzay mu ile ci podobna. 3) ugodził niesnaski nasze. ugodzić się z kim. sich vergleichen, mit einem einen Vergleich, einen Vertrag treffen, machen. faire une transaction, pactiser, transiger, s'acommoder, se reconcilier avec qu. T III 2394.

3. »akceptować, przyjmować coś, godzić się na coś«

Rekcja: na co

– [...] Lepsze iest chwałaBogu niżeli dali Bog Tak kozdy ztych rozumie y na to Vgadza [...]. OpalKSat 54v.
– Zwolą Senatu, nie wszytko się zgadza Odpowie Anton; co się teraz dzieie, Zacżym y wtedy na to nie ugadza Strzymać istotnie te wasze nadzieie. ChrośKon 77.

4. »doprowadzać kogoś do pojednania, zakończenia sporu, zgody«

Rekcja: kogo

– Ugadzam niézgodnych/ vide. Iédnam. Kn 1182.

Znaczenia niepewne

:

~ Ugadzam, v. m. F. ugodzę. 1) treffen mit einem Gewehr. 2) sich einem bequemen, einem willfahren, nachgeben, nachsehen. 3) vergleichen, vertragen, vereinigen. 1) tirer, donner au; tirer qu; toucher, ateindre d'un coup; assener sur qu. un coup. 2) s'acommoder, conniver, faire plaisir à qu; avoir de complaisance pour. 3) racommoder, reconcilier, remettre ensemble: apointer, vnider. § 1) ugodzić w cel, kogo śmiertelnym żelazem; w kogo śmiertelne żelazo ugodzić; ugodził go w serce. 2) ugadzay mu ile ci podobna. 3) ugodził niesnaski nasze. ugodzić się z kim. sich vergleichen, mit einem einen Vergleich, einen Vertrag treffen, machen. faire une transaction, pactiser, transiger, s'acommoder, se reconcilier avec qu. T III 2394.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

lm

M.

mos

ugadzający

Najwcześniejsze poświadczenie:

Znaczenia

»spełniający, zaspokajający czyjeś wymagania, żądania«

– [...] nowi zakonnicy szczyrze Pánu Bogu ugadzáiący poczną się. KalCuda 298.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

UGADZAĆ

*UGADZAJĄCY