Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

WULKAN

rzecz.
m
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Warianty fonetyczne: WULKAN, WOLKAN
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI, L (XVIII), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp, Kn, T

Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   wulkan ||   wolkan
D.   wulkana
  wolkanu
C.   wulkanowi
B. uż. żyw.   wulkana
uż. nżyw.   wolkan
N.   wulkanem
Ms.   wolkanie ||   wulkanie
W.   wulkanie
liczba mnoga
M.   wulkany ||   wolkany
  wulkanowie
D.   wulkanów ||   wolkanów
  wolkan
C.   wulkanom ||   wolkanom
B. uż. nosob.   wulkany ||   wolkany
Etymologia
łac. Vulcanus
Znaczenia
1.  mit.  nazwa własna »rzymski bóg ognia«
  • – Bo Grekowie swą własną przyrodzoną mową/ Pospolićie Vulkaná HEPAESTVSEM zową Od ogniá: od ktorego od tych czásow iescze/ Ták miánuią ná Lemnie własnie ono mieysce. RoźOff C3v.
  • – Potem ją Merkuryusz chytry kowalowi, Chcąc ją Klorę ułowić, ukradł Wulkanowi [...]. ArKochOrlCz I 344.
  • – Potym śmiech wszystkich bogów, gdy Marsa sieciami Przyrzucił Wulkan, a sam połyskał rogami. SzymSiel 25.
  • – Krzyknie zátym Iupiter, mowiąc: ty Vulkánie Nie czyń piekielnych/ z krájow niebieskich/ odchłánie [...]. SzlichŻart 4 nlb.
  • – Ach widzę! niepoiętey, delikatney cery, Skład, oko, kibić, białość, twarz samey Wenery Bogini, co z Wulkanem kulawym w Małżeństwie, Niemogla tak być piękna [...] RadziwiłłowaFNiecnota C.
  • – [...] stary Bog Jowisz od wrzasku starych bab i od piskliwego głosu dziewcząt, mało nie ogłuszał musiał za tym Wulkana znieba zrzucić. PatrPol 13.
  • – P[ytanie]. Co powiadaią o Wulkanie? O[dpowiedź]. Ze Wenus nie była mu wierna, y Marsa kochała. FormZeb 137.
2.  przen.  zwykle w lm »siłacz zajmujący się obróbką metali; może o kowalu?«
  • – Rwie wojska nieprzyjaciół drugi, waży zdrowie, Blachy, choć je robili sami Wulkanowie, Kruszy najdoskonalszą szablą, nadstawuje Swych piersi we dnie, w nocy nie sypia, pracuje, Królestwa, prowincye posiada i bierze [...]. ArKochOrlCz III 280.
  • – Bolało go to barzo/ kiedy Cerberusowie Rakowscy/ Vulkanowie Wilenscy przećiwko vkrzyżowanemu Pánu y świętym obrazom iego/ przeklente ręce podnośili [...] BorkKomp C2v.
  • – Choćby Pyrrha skaliste w piersiach głazy śiała, Choćby usta kamienne statua związała Memnona głazem martwym, chociayby ze stali Wulkanowie ukute serce Polszcze dali Miękczeć od żali muśi, y w cale skruszone Zostać KsiężycLel Av.
3. »stożek wokół krateru, z którego wydobywają się z wnętrza ziemi: lawa, gazy, popioły«
  • – Są też [w Peru] y niektore Wulkany ábo okná piekielne/ ktore ogniem y zaduchem swym/ rożnych czásow tym tám ludźiom znáczne szkody zwykły czynić. TorRoz 2.
  • – Ale záś w roku 1581. wypádłá z drugiego Vulkaná dwie mili od támtey/ ábo trochę dáley/ iedná rzeká ognista ták wielka/ iż zdáło się/ że miáłá wszystko w niwecz obroćić. Drugiego záś dniá/ wyszło ztámtąd ták wiele popiołu/ iż nápełnił onę dolinę/ y práwie przykrył miásto. BotŁęczRel I 290.
  • – Miedzy wielą Vulkanow ktorych widźieć ná wierzchu onych gor/ iest tám ieden bárzo dźiwny/ gdyż wyrzuca podczás ták wiele popiołu/ iż pokrywa ná 200. mil źiemie w około; á płomień ták wielki wydáie/ iż go widáć więcey niż ná 300. mil/ y táki grzmot czyni/ iż mu w tym niezrownáią grzmienia niebieskie. BotŁęczRel I 314.
  • – FLAMBOYER, V neut. (Jetter des flammes.) Flámmas emittere, ou fundere, ou vibrare. Flammasvolvere, ou eructare. act. WYBUCHAC płomieniem wypadać. (On ne le dit gueres au ptopre, que des Volcans ou des grands incendies.) Co się mowi właśnie chyba o Wolkanie álbo gorach ognistych, lub też wielkim pożarze. DanKolaDyk II, 36.
  • – Co są Wolkany? Są gory ogień wybuchaiące, iakie są: Wezuwiusz przy Neapolu, Etna abo Gibel w Sycylii, Kekla w Islandyi etc. WyrwGeog 12.
  • – Wulkan iest gora płomienie y materye gorące czasami wyrzucaiąca, iakie są w naszym lądzie: Wezuwiusz, Etna, Hekla, etc. SiekKraj 228.
  • – Myśl rymopisa buia po gór wierzchołkach, po nabrzerzach wolkan, po morzach, po polach batalii, lub w pośrodku ruin; a nigdy bardziey roskosznieyszą nie bawi się myślą, iako po doznanych wzruszeniach wielkich, które go trudzą. ThomZdanie 100.
  • – Te dwie małe wsie są położone blisko rzeki, ktorey wody płyną ku sławnym dwom Wulkanom czyli ognistym górom, to iest Pakayskiey ku Wschodowi, y drugim nazwanym Woda Gwatymalska ku Zachodowi. FloresLek 17.
  • – Taka mięszanina wydaie, co do małości, w pewnym czasie widok sztucznego trzęsienia Ziemi, i także Wolkanu. TrzcińOpis 38.
  • – Jak tylko te sposoby przeciwko Trzęsieniom ziemi i Wolkanom, wnidą w używanie, te fenomena nie powinny mieć więcey mieysca a tak miasto zostanie zachowane, nie będzie Trzęsienia ziemi i Wolkan będzie spokojny. TrzcińOpis 65.
  • – W okolicy Wolkanow, ktore dla tego też są przyczynami Trzęsienia ziemi, że są niezmiernemi zbiorami ognia elektrycznego, i zewsząd go do siebie ściągaią; możnaby używać śrzodkow przeciwko Wolkanom i Trzęsieniom ziemi od Xiędza Bertholona podanych. TrzcińOpis 66.
  • – Góry lodowate i ogniste, czyli Wulkany, między osobliwościami przyrodzenia liczyć trzeba. SiarczGeog 63.
  • – Nie wchodząc w tym mieyscu w wyłuszczenie przyczyn Fizycznie, przydać tylko tę uwagę można, iż znayduiąc na wielu mieyscach żuzle Wulkaniczne, wnosić należy, iż i tam niegdyś Wulkany były. SiarczGeog 64.
  • – Wulkany wybuchaią ogień, płomienie pełne dymu, popiół, kamienie, żuzle, a to przez otwór w wierzchołkach ich będący, z których lawa rozlewaiąc się daleko, niemałych szkód staie się przyczyną. Gdy zaś dobycie się nowych wulkanów pospolicie trzęsienia ziemi poprzedzać zwykły, wypada ognie podziemne uznać za sprawce tych straszliwych w naturze zdarzeń. SiarczGeog 64.
  • – W nocy z dnia 15 na 16. Czerwca w Neapolu dał się naprzód słyszeć ogromny huk nakształt ciągłey kanonady. Pokazał się w ogniu Wezuwiusz. Potem straszliwy Wulkan nie z wierzchołka góry, jak dawniey, lecz z pośrzodka samego od lewey strony zrobiwszy sobie ogromny otwór na 1 ½ mili Włoskiey obwodu, z taką gwałtownością wybuchał; że cały Neapol i jego okolice zatrzęsły się, jakby z fundamentow wyruszone zostały. GazNarWil 1794 28 5 nlb.
  • – A ieżeli Burnet, Ray, Moro nie upatrowali w górach iak tylko same przywary, ułamy bez kształtu, ruiny bez porządku, płod ażardu utworzony przez wzruszenie ziemi, lub przez Wolkany [...]. JaśkiewDyser 1.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Podhasła

WULKAN
rzecz
m

Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
D.   Wulkana
Najwcześniejsze poświadczenie:
1695
Znaczenia
»imię męskie«
  • – Wysłał też i do Dálmátow/ i do Dioklow/ i Serbow swe Posły Oćiec święty/ chcąc ie z Rzymskim Kośćiołem ziednoczyć ieszcze w odszczepienstwie zostáiące. Co się mu poszczęśćioło/ iáko się pokázuie z listu Wulkáná Krola Serbow/ i od duchowieństwá támtecznego/ w ktorym się z posłuszeństwem odzywáią ku Innocentemu i Kośćiołowi Rzymskiemu. KwiatDzieje 6.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 18.06.2024
Autorzy: DA
Data ostatniej modyfikacji: 18.06.2024