Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

WRĄB

rzecz.
m
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Warianty fonetyczne: WRĄB, WRĘB
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp (wrąb, wręba), SXVI (wrąb), Kn (wręb), T (wrąb), L (wrąb; XVI-XVIII), SWil (wrąb), SW (wrąb, wręb), SJP (wrąb)

Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   wręb
  wrąb
D.   wrębu
B. uż. nżyw.   wrąb
N.   wrębem
liczba mnoga
M. uż. nosob.   wręby
D.   wrębów
B. uż. nosob.   wręby
N.   wrębami
Ms.   wrębach
Znaczenia
1. »nacięcie, wcięcie, kąt, uskok«
  • Bacząc czárt swe pośmiewisko/ roskazał żeby go śiekierámi (ktorych ná ten czás mośiężnych używáli) w trzaski poszczepili: ále pierwey śiekiery się pádáły/ niżeli krzyż náruszył/ y ták ćięszkim y wielkim rąbániem/ nie było znáć y iednego wrębu y szkody namnieyszey. TorRoz 30.
  • Albo iáko kiedy kto obaczy/ ze się mu bárzo cháłupá w iáką stronę pochyliłá/ ze z drugiey strony z wrębow y węgłow swoich śćiáná mu dáleko wyszłá/ toć on pewnie podporámi potęznemi náwodźić znowu cháłupę kaze ćieślom/ áby ią w swych wrębách/ y wegłách vstánowili/ y kleszcámi dobrze viąć kaze/ zeby potym z mieyscá swego nie vstępowáłá? GawathKal B2v.
  • Na ktorym [znaku] Liszka biała otworzoney gęby Miała widok wsciągniona na czworakie wręby. DrobOpow rkp. 103.
  • Hornowski herbu Korczak [...] z tą iednak odmianą, że mnieyszy wręb na gorze iest, większe na spodzie, a nad niemi kładą podkowę. NiesKor II 372.
  • Trzeći Syn od drugiego Brata idący, przydaie w tárczy klámerkę o trzech wrębach lub ząbkach tykaiącą się z brzegiem wierzchnim tárczy wewnątrz. KolaTrakt F3v.
  • Wrąb, g. wrębu. Einschnitt, Kerbe. coche, entaille, cran, entaillure qu'on fait dans du bois pour y arrêter quelque chose. § wrąb u strzały, u łuku; wręby u kusze do ćięćiwy [...]. wrąb w piorku pisarskim. Spalte in der Schreibfeder. fente de la plume à écrire. [...] wrąb wosku. Wachs-Scheibe. mesure, pain de cire; rond de cire en forme de jatte. wrąb mały. Wrąbka. Strich, Streiff, Einschnitt. raïe, incision. T III 2617.
  • O głowicy Doryckiey. [...] Troywrąbom dzielącym się na wręby oznacza się na szerokość Modul 1. iak Tab: VIII. [...] Składa się z dziesięciu członków, które są: Przepaska formuiąca razem głowicę troywrąba, essownik odwrócony, listewka, zębak z małemi wrębami, okapnik z drugim essownikiem, listwa i żłobek z listewką. VigPorząd 19-20.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • windowy wrąb:
    • Windowe wręby/ ábo zawiásy/ gdzié biéguny chodzą. Chelonium [...]. Kn 1262.
    • Wrąb [...] windowe wręby. T III 2617.
a)  przen.  »podstawowy element jakiejś idei, zrąb«
  • Nie życz sobie tak niepowietowaney szkody y statniey zguby ale raczey według nádanego rozumu się rządząc/ patrz skądeś iest: gdźie idźiesz do kąd zmierzasz: co za początek twoy: co za koniec: co za kres pracy/ drog/ zabaw y pożyćia twego: iakobyś składniey; y według náleżytey miary/ swe sprawy prostuiąc/ á na stałym grunćie swe wręby zakładaiąc/ y ná tym świećie tę miał poćiechę/ y sławę/ że człowiekiem będąc/ iak człowiek żyiesz; y ná przyszłym da Bog nalazł/ czego się chwyćić/ czego trzymać/ gdźie się schronić/ gdźie żyć ná wieki. BujnDroga 4.
  • Ale gdyby takowa Zwierzchność, tylko się podług woli swoiey rządziła, a nie podług praw, ktoreby były opisane, y każdemu Obywatelowi znaiome, tedy wnet otworzyłaby się brama tyrannii, ktora ustawicznie krąży około wrębow polityczney wolności. BeccarWagaPrzestęp 206.
2. »wycinka drzew; miejsce wycinki drzew; prawo do wycinki drzew«
  • 1-mo. Jmp. Mankiewicz z Londów Białoborskich według przywileju na lat 40 od JWJMX Kretkowskiego biskupa chełmińskiego a[nno]. 1729, które włóki i morgi ma w nim nadane z wolnym szynkiem piwa i wódki, rybitwą, wrębem do upału; płaci na ś. Marcin kanonu zł. 6. InwChełm 53.
  • Wrąb [...] wrąb w leśie cudzym. freyer Holz-Schlag im fremden Walde. afoüage, m. droit d'usage dans une fôret; le droit qu'on a de couper le bois. § wrąb mu w leśie na budynki na opal pozwolono. T III 2617.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • wolny wrąb (sz. zm.):
    • TO ZA TO, DARMO NIC KONTRAKT O WOLNY WRĄB SZLACHCICA Z STAROSTĄ PotFrasz2Kuk II 463.
    • Bór należący do Tylic, wolny w nim wrąb na opał i do budowania dworowi i na reparacją gburów, barci co się nad to znajdzie, należy pożytek dworowi. InwChełm 165.
    • Wrąb wolny oddaje się jmp. regentowi na borach i lasach górzyńskich na sam opał i do budynku i spólny żer na dębinach. InwKal II 39.
    • WOLNY WRĄB. To mieysce w lesie, w ktorym pozwala się wycinać drzewa. Urzędnicy maiący dozor nad wodami i nad lasami, pilnuią takich mieyść. Dzieli się ordynaryinie las na mieysca takie pozwolone, i na inne w ktorych są potrzebne do budowli drzewa. Kupcy ktorzy sobie zakupili wolny wrąb w cząstce iakiey lasu, powinni wycinać drzewa w czasie sobie wyznaczonym. DuhMałachJSpos 43.
Przenośnie
  • Tu OSOLINSKICH Imię herbownym toporem Wrąb sobie wolny czyni do ligi, y torem Powagi Senatorskiey wieczny honor daie Wręce, a przy odsieczy wolnośći tym staie Mocniey w związku prześwietnym, czyli to w Senacie, Czyli sławnych w woiennym Bellony bułacie Daniełowiczow Strzała Orlemi piorami Spieszy wzłote podwoie, gdzie sufit gwiazdami Herbownemi iaśnieieKsiężycLel C4
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Podhasła

WRĘBY
rzecz
nmos
blp

Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
liczba mnoga
M.   Wręby
D.   Wrębów
N.   Wrębami
Najwcześniejsze poświadczenie:
Znaczenia
»Korczak, polski herb szlachecki, trzy srebrne równoległe belki w czerwonym polu, stopniowo zwężające się ku dołowi«
  • NA HERB WRĘBOW. GDy komu lós fortuny/ ábo ráczey cnoty/ Zá pobożnych spraw dáie godny żółd roboty. Nie záraz go ná stopień ostátni wysádza/ Pierwey ná niższe/ potym ná wyssze wprowádza. Własny to iest wizerunk żywotá twoiego Cny Janie po wszytkie dni mieszkánia ludzkiego: Po stopniách ná godnośći zwykłá wchodźić cnotá/ Trzy Wręby w Herbie/ były twe do niebá wrotá. BiałozTreny C.
  • Korczak [...] Herb Węgierski ktory polaczy proscy zowią 3 wreby. HerbOr 555.
  • DERMONT herbu Korczak, atoli z tą odmiáną, że pod Wrębámi, (ktore od dołu mnieysze, á coraz do gory większe bydź powinny) kłádą prosto herb Abdank, á ná hełmie trzy piora strusie: Tak go opisuie Koiał in Ms. bo nasi Pisarze o nich milczą. NiesKor II 37.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Odsyłacze
Patrz: Korczak, HERB.
Data ostatniej modyfikacji: 02.07.2025
Autorzy: PK , ER
Data ostatniej modyfikacji: 02.07.2025