Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

WYNALAZEK
rzecz
m
, *WYNALAZKA
rzecz
ż

W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Warianty fonetyczne: WYNALAZEK, *WYNALEZEK
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI (wynalazek, wynalezek), Kn (wynalazek), T, L (wynalazek, wynalezka; XVI-XVIII), SWil (wynalazek, wynalazka, wynaleska), SW (wynalazek, wynalazka, wynalezka), SJP (wynalazek)

Nienotowany w słownikach:
SStp

Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M. m   wynalazek
D. m   wynalazku
  wynalazka
B. m uż. nżyw.   wynalazek
ż   wynalazkę
N. m   wynalazkiem
Ms. m   wynalazku
liczba mnoga
M. m uż. nosob.   wynalazki
D. m   wynalazków ||   wynalezków
ż   wynalazek
C. m albo ż   wynalazkom
B. m albo ż uż. nosob.   wynalazki
N. m albo ż   wynalazkami
Ms. m albo ż   wynalazkami
Znaczenia
1. »coś nowego, wymyślonego; czynność wynalezienia«
  • A potym z niego wszyscy inszy poślednieyszy ten iego wynálazek wźiąwszy/ ieszcże lepiey y dowodniey go obiáśnili/ iáko to Gabriel Fallopius [...] SykstCiepl 100.
  • Wynalazék/ rzécz wynáléźiona. Inuentum [...]. Inuentiuncula [...]. Reperta pulchra [...]. Kn 1322.
  • Wiele jest Wojennych wynalazkow, ktoremi zrazeni bywają Naymocnieysi, y naystraszliwsi Nieprzyiaciele. DrelPoc 5.
  • Wynalazek, g. [wynalazk]a. Ersindung, erfundene Sache. invention, chose inventée. § natura iednak wszystkie dowćipu ludzkiego przechodźi wynalazki. T III 2702.
  • Zda mi śię że nie od rzeczy uczynię, gdy tę Medycką wynalazkę Alchymią Medycką nazwę, bo ktorzy te wynaleźli Arkana, tymże sposobem zniczego złoto robią, jako śię Alchymiśći chlubią że je zniczego uczynić umieją WolfTrakt 37.
  • A nayprzod wynalazek prochu, od którego cała woienna sztuka początek swoy wzięła, iest to Epoka, od którey zaniedbana będąc Gymnastyka, znaczna nastąpiła odmiana w wychowaniu młodych, którzy się niećwiczyli więcey, iako przed tym, aby byli prędkiemi w gonitwie, umocnili ciało swoie rożnemi igrzyskami, które na ten koniec ustanowione były. BallSpos 24.
  • Między wynalazkami tych wiekow, Drobnowidło arcy przednim Fizyki narzędziem nazwane bydź może, za wynalezieniem albowiem iego, nowy niewidzialnych przedtym rzeczy odkrył się widok. LisikFizyka 382.
  • Pewna rzecz iest, że przed wynalazkiem liter, był sposób inny pisania przez znaki Hieroglifikami nazwane, wszyscy iednakl zgadzaią sie na to, że Egipt co do tego wynalazku wyprzedził wszystkie Narody Ziemskie: a zatym Chiny. KonfucZachMyśli 12.
  • §. 128. Kto się tedy na doświadczeniach poślednieyszego rodzaiu zasadza, ten powinien w osobności cokolwiek wymienić i wszystkie zachodzące okoliczności iak naypilniey opisać: abyśmy o tym upewnieni bydź mogli, ieśli przy swoich experymentach i wynalazkach ostrożnie i przezornie się zachował; i w iakich by okolicznościach to doświadczenie się zdarzyło. GottPrawdy 107.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • nowy wynalazek (sz. zm.):
    • Jak wielka należy się wdzięczność takowym w społeczności Duszom, ktore niepsuiąc, usiłuią naprawić, ktore nowe wynalazki ku pożytkowi Ludzi tak umieią wprowadzać, aby niemi i sławy dawnych, i spokoyności teraźnieyszych w niczym nie naruszały. CzerwiakWywód 9 nlb.
    • Co ráz bardziéy doskonaląc się ta część Fizyki przyprowadzała i większé wydoskonalénié machin, tak dalece, że podziś dziéń dlá wielu nowych wynalázków mámy bardzo odmiénné machiny od dáwnych, apparat elektryczny znacznie powiększony i kosztowny. SchnElektr 30.
    • Nauki o rzeczach potykaiących zmysły, są wydoskonalone, to iest prawda, albo nieprawda, ia nie wiem; ale czyli wynalazki nowe Fizyki przyniosły iakie korzyści społeczeństwu? JezierKtoś 8.
    • Nayczęściey pozycya rodzącey bywa siedząc, lub leżąc: wynaleźli wprawdzie różne krzesła do rodzenia; [...] ieśli Krzesło niebędzie wygodne podług nowego wynalazku, że rodząca w nim leżeć niebędzie mogła, to przez długie siedzenie zmęczy się i z sił opadnie, pomimo tego, iż ieszcze w krześle siedząc ani nogami dobrze się oprzec, ani też bolom dopomagać nie może. MichNauka 57-58.
  • użyteczny wynalazek (sz. zm.):
    • Ieżeli bowiem nadgrody w Akademiach rozdawane Autorom wynalazkow użytecznych, rozkrzewiły Nauki, y namnożyły dobrych Książek, za cożby się spodziewać nie trzeba, iż ręka szczodrego Monarchy odpłacaiąca cnotę, liczbę dobrych spraw y chwalebnych rozmnoży? BeccarWagaPrzestęp 254.
    • Powtóre winni są starać śię o rozszerzenie powszechnego oświecenia w kraiu, a przeto nadgrody, pomoc, i opiekę naukom i użytecznym wynalazkom. SiarczGeog 80.
    • Te drzewka we dwa roki iedne od drugich poodrzynane, i poprzesadzane, zaludnią wnet ogród iakiego gospodarza, który z tego użytecznego wynalazku korzystać zechce. SposRozmn 60.
    • Przeszłego lata, oddał Pan Chappe swóy nowy od dawna upragniony, i iak się potrzeba było spodziewać, bardzo użyteczny wynalazek Konwencyi Narodowey. OpisTele 169.
2.  prawn.  »pomysł, zamysł, nowa myśl pozostająca w sferze idei, nieurzeczywistniona«
  • Odpowiedział: — „Moja nauka z pisma ś-go i prorockiego, a temu on nie wierzy; jego zaś z wymysłu i wynalazku ludzkiego, któréj mnie słuchać się nie godzi.” SaadiOtwSGul 161.
  • Prośiemy zbierz się/ á rzeczom sumnienia twego podstaw racye/ á ostátni że iuż dźień sprzyłáie przypada racz wiedźieć/ zá ktorem vmárli y nie vmárli/ zá przyśćiem Páná nászego Iezu Chrystusá z mocą wielką w chwale Oycá swego/ ktoremu áni śmierć/ ani grob wirwie zadnego/ áby się nie mieli sstáwić na Sądżie iego: ten są dźić będźie podług oney mowy/ ktorą nam mowił od Oycá swego nie według podobánia y wynálaskow ludzkich [...]. ZrzenNowiny Dv-D2.
  • Do tákich dźieł/ rozmyślánia potrzebá; w tych cudách miał być vmysł zábáwiony; tákie wynálazki miáły tkwiáć w głowiech ich. BirkOboz 58.
  • A ponieważ to sáme pieniądze dla ktorych się to wszytko dźieie/ nieporządną tákxą swą tego po większey częśći są przyczyną/ lubo to zyskiwánie ná nich wzorem iest wynaláskow oszukiwánia w Towarách y w kontráktách/ lubo też sáme te korzyśći ná pomienionych kupiách/ zwłaszczá/ suknách wyćiągánych/ co się dawniey do Korony/ niż ten około pieniędzy nierząd wprowádźiło; [...]. GrodDysk Gv.
  • Lwy bestye inne, áczci głodem zmorzone, nic przećie nie szkodziły, Ogien nie dręczył, áni palił, katowanie rozne, ktore tylko przewrotna złość w swoim mogłá skoncypowáć wynálázku, wolnych Pánskich czyniły Męczennikow, więzienia ręką Tyrańską zatárasowane, czuyną osadzone wartą, wolne niewinnym otwárzały wyścia [...]. WojszDom 22.
  • Nie máią zywczáiu w żadney spráwie rádźić/ áni odradzáć/ mowiąc/ że subtelność rozumu ludzkiego może ták dobrze vstroić kłamstwo/ że go od prawdy nie rozezna/ iáko też z drugiey strony prawdę ták obwinąć w obłudne wynalazki/ że się ták szpetną pokaże iáko kłamstwo: [...]. RicWielJMon 167.
  • Co po polsku ták brzmi: nákoniec pospolitey proby/ ktora żadnemi kánonámi Kościelnemi nie iest ztwierdzoná/ iáko to przez gorące ábo źimną wodę/ ábo przez żelażá rospalonego dotknienie/ y iákich że kolwiek tych podobnych wynalazek abo wymysłow ludzkich/ ani tobie drugim dáwáć/ áni od kogo innego takich rzeczy vpraszáć pozwolamy/ y owszem mocą y władzą Stolice Apostolskiey surow zákázuiemy. WisCzar 71.
  • 10. Sáme Wiedeńskie niech przyznáią mury Iákośim wcześnie pospieszył w odśieczy Swiątnice Páńskie; Páłáce, struktury Iáko nád sobą Twey doznáły pieczy Nuż Obleżeńcy; ktorych iuż tortury Nád wynálazek czekáły człowieczy Czegoć nie dádzą; coć słusznie należy Ze zá Twą Tarczą? w swey kwitną odźieży? ChrośTrąba B.
  • Tu iest mym zdániem naywiększy kunszt wynálezkow Boskich, tu naywiększa do miłośći iego serc nászych ponętá, tu wesela onego z czystym Oblubieńcem dusz nászych zásmákowánie naywdźięcznieysze. PiskorKaz 781.
  • Nie słuchał lud moy, głosu mego, záczym puśćiłem ich, według żądzy sercá ich: poydą według wynálazkow swoich. GłosWoł 37[57].
  • Cudowny to Pan w swoich wynalaskach. ŁosDźwięk 18.
  • Gdyby to tylko te nieszczęścia Koiandyanow były z złego rządzenia się Korsuta wynikaiące, powinniby byli być cierpliwemi, bo to złe chociaż uciążliwe było, iednak przemiiaiące, ale daleko większe i trwalsze było, nieustaiąca i niezmierna miłość, którą miał Ten Monarcha ku niepomiarkowanym wynalazkom dla wyniosłości y próżney chluby. WybKor 24.
  • Oni nie znaią, co to iest immaginacya, wynalazek, dowcip, wyobrażenie, y nawet nie maią słów w swoim ięzyku, któreby te rzeczy wyrażały. SwiftGul II 27.
3. »wyrok sędziego lub rozjemcy rozwiązujący konflikt, dekret, rezolucja, kompromis«
  • Y iesliby nádawnieyszego czásu vważenie przyszło/ znalázłoby sie/ że słusznie sobie Francyą przywłasczamy/ á ieśliby też wynalazek Senatu bydź miał in robore zachowan/ tedy to páństwo przy wolnośćiách zostać swych ma/ ktoremu to on po zwyćięstwie darował. CezWargFranc 31.
  • 21. Jeśliby samsiad samsiadowi zboże albo sianożęć popasał, tedy z rozkazania starościnego mają sie sobie pogodzić, winy na to nie kładąc; chyba żeby z uporu nie chciał jednać ten, ktory popasł samsiada, powinien dać na nas grzywnę, a jeśliby też ten, ktoremu popasiono, nie przestawał na wynalazku samsiedzkim, takowąż winę na nas podpada. OstrogIntrKutrz 94.
  • Do tegoz brat moy, pan Jendrzey, postąpił mnie z miłosci braterskiey za wynalazkiem przyiacielskim dla lepszey zgody y miłosci braterskieÿ za odmianę niwe Motuzowska y Hoholczyną, to iest niwę Ambrozeiowską, a drugą niwę Jarmolinę na Stupiszczach s czerczezami y przynaleznosciami wszelakiemi. KsOw 8.
  • Waruię tez to panu Lewkowskiemu y potomkom iego, jz jezeliby tenze pan Lewkowsky, co kosztem swoim na tey częsci ode mnie zastawnej przybudował, albo poddanego, jakiego osadził, podług wynalazku przyiacielskiego nagrodzic mam, y jezeliby co na tymze gruncie zasiał, tedy bez zadnej przeszkody ode mnie y ni od kogo ten zasiełek zdjąc ma. KsOw 53v.
  • Te złotych dwa już za wszystkie pretensyje kazało dać prawo, to jest za woły pożyczane. Względem konia i koła, o które sie Lewczak uskarżał, tym sie teraz według wynalazku prawa kontentować powinien. KsKlim 341.
  • [...] iako to iest wszystkym wiadomo, tęn młyn iest kupiony, tedy bez uszczerbku y szkody dziatek y matki, także y mianowanego teraznieyszego młynarza Iakuba lurczyka, ma mu bydz kosztow łozonych 60 zło., i na potym, iezeliby więcey łożył, iako się pokaże, nagroda za wynalaskięm prawnym teraznieyszym y IMci Pana Namiestnika approbowanym wynalaska zobopolnego y zgodnego prawnego. KsKasUl 441.
  • Lecz ci trzej, dobrawszy do siebie owych czterech z kościoła wygnanych, na ratuszu przed ziemstwem przysięgi wysłuchanych, obrali spomiędzy siebie marszałkiem Zboińskiego, kasztelana płockiego, deputata z ziemi dobrzyńskiej. I tak ten trybunał, zdesperowany w sposobie ordynaryjnym dotąd używanym, stanął nowym wynalazkiem. Nie musiało być w ustawie trybunału wyrażone miejsce do przysięgi w kościele, ale tylko zwyczajem wprowadzone, ponieważ o pomienione dorobienie czterech deputatów na ratuszu Familia żadnego rozruchu ani skargi nie uczyniła. KitPam 83.
  • [...] więc za żodł jego ma być wytrącono: á za winę y pokutę, nie ma być karany, tylko chlebem y wodą do czasu wedle okoliczności tey sprawy albo więc jesliby tego była potrzeba, wedle wynalazku sądu woyskowego ma być karany. ArtWoj 72.
  • Sposob doyśćia prawdziwey kwarty, zostawuię Wynalazkowi y decyzyey Stanow Rzpltey, bo ten podobno nie obeydzie śię bez prawnego obostrzenia. PoniatSList B2.
4. »warunek spełnienia czyichś żądań, zastrzeżenie, punkt ugody«
  • A to wszystko aby się ku spełnieniu in toto et in parte zahartowało rokoszowym wynalazkiem pod dalszymi postępki iuxta, praescriptum legum nostrarum. DyskRokCz II 434.
  • [...] więc chcąc sobie pokoy uczynić Marcin Kielar małżonkowie, wyliczył trzydzieści grzywien, y trzy, monety polskiey, rachując kazdą grzywnę, po groszy czterdzieści, y osm pracowietemu Kasper Puszowi małżonkom. z osobna zaś Stanisławowi Teychmanowi, ktory do tey roli, na ktorey Marcin Kielar dotychczas kmieciem zostaie, niejaką bliskość sobie rachuie, wyliczył z wynalazku y uznania prawa Wysockiego, dobrowolnie, rzetelnie, y oddał grzywien sześcdziesiąt na tę rolą Teychmanowską, ktorą obojął, Zbudowawszy swoim kosztem Marcin Kielar na teyze roli, budynek y mieszkanie. KsWysTech 15.
5. »zachowanie wynikające z podjęcia własnej decyzji, czyn, postępek«
  • A iż ten iest obycżay Iáśńie Wielmożny á mnie Miłośćiwy Pánie Woiewodá Poznáński; że wynálazki y prace swoie ludźie zwykli Pánóm wielkim przypisowáć: y mnie się niezdáłá rzecż słuszna, áby tá praca moiá nie miáłá bydź komu w obronę oddána. SykstCiepl 7 nlb.
  • Przez vstá záś trzebá było rozsądny lekárzu co dáć/ coby iuż zmárły płod wygnáło/ y ná to czásu áni śiły nie było/ gdyż pobożna mátroná mowę zamknąwszy/ iák świecá ná świtániu dogorzáłá/ spodkiem było nápárzywszy/ biegły w doświádczeniách lekárzu dobywáć/ y to iuż nie wczás było/ náwet y napewnieyszy w tym ráźie/ y dość rostropny wynálazek/ puł mieśięczne żywotá rozerznienie/ iákie się stáło po śmierći/ y to nie byłoby było z sławą/ gdyż smysły zácney chorey vstawáły. CiachPrzyp F3v.
  • 38 Y wylewáli krew niewinną/ krew synow swojich/ y corek swojich; ktore ofiárowali báłwanom rytym Chánáneyskim: ták/ że splugáwiona była źiemiá onym krwie rożlaniem. 39 Y zmázáli śię spráwámi swymi: á cudzołożyli wynalazkámi swymi. BG Ps 106, 38-39.
  • Pobożny ten wynálazek/ nie iednego z tych mizernych Chrześćian w wierze świętey zátrzymuie/ lubo go łágodne obietnice odwodzą/ niemogąc tego poiąć/ iáko się Krzyż Chrystusá Páná z bárwą Mahometową ma zgadzać. RicWielJMon 104.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Autorzy: ER
Data ostatniej modyfikacji: 05.09.2025