Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

*WYNIOSŁY

przym.
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp, SXVI, Kn, T, L (XVI-XVIII), SWil, SW, SJP

Formy gramatyczne
stopień równy
lp M. m   wyniosły
ż   wyniosła
n   wyniosłe
D. m   wyniosłego
ż   wyniosłej
n   wyniosłego
B. m nżyw   wyniosły
żyw   wyniosłego
ż   wyniosłę
n   wyniosłe
N. m   wyniosłem
ż   wyniosłą
n   wyniosłym
Ms. m   wyniosłem
ż   wyniosłej
n   wyniosłym
W. m   wyniosły
n   wyniosłe
lm M. mos   wyniośli
nmos   wyniosłe
D.   wyniosłych
C.   wyniosłym
B. mos   wyniosłych
N.   wyniosłymi
  wyniosłemi
Ms.   wyniosłych
stopień wyższy
lm M. nmos   wynioślejsze
stopień najwyższy
lm B. nmos   najwynioślejsze
N.   najwynioślejszemi
Znaczenia
1. »wielki, wysoki«
  • Koń kárku wyniosłego/ dużym w przedźie/ trwáłym/ y do skokow sposobnym/ ále nieco przytępszym bywa/ y do biegu długiego niepochopnym. DorHip I Biv.
  • Naprzod dno było nieiáko płáskátsze/ niżeli v nászych/ dla tego/ áby ná brodách y mieliźnie/ po odeszćiu náwałnośći/ mnieyszą miáły trudność/ czoło też bárzo wyniosłe/ iáko y tył wszytek/ burzliwośćiom y szturmom gwoli/ máterya dąb/ z tey miáry/ áby ná wszelki niepokoy y gwałt morski/ trwalsze y bespiecznieysze były. CezWargFranc 62.
  • Wysoki/ wyniosły w-zgórę. [...] v. Obrzymski[!]. Kn 1334.
  • Próżno Polacy miasta murujemy, Próżno i zamki do zamków łączemy, Jeśli w kościołach pustki, a wyniosłe Świątnic fabryki chwastami zarosłe. TwarSRytTur 151.
  • Tak niebo trzaska, gdy straszne powodzi Z gradem spadają a piorun ugodzi W zamek wyniosły lub w dąb zastarzały Lub w morskie skały. MorszZWierszeWir I 343.
  • Miasto koni łabęcie z wyniosłymi karki Zaprzężone ciągną woz pierzchliwymi barki. TrembWierszeWir II 252.
  • Zawaliły smutne rudera bramy, okropnym ułożeniem ozdobne padły kamienice, zaległy fosy potężne mury i beluardy, opadły wyniosłe wieże i kolumny, w groby swoje powłaziły święte i kosztowne bazyliki, zdezertowali obywatele, zbankretowali kupcy, sprośnym kołtunem jako chwastem zarośli mieszczanie z magistratów, wieczyste półgranacia i zwyczajne oblazły sobole. MałpaCzłow 198.
  • Wyniosły. 1) erhaben, erhöret. 2) hochtrabend, ehrgeitzig, ehrgeitzig, stolz. 1) élevé, éminent, avancé. 2) fig. haut. ambitieux. § 1) kark wyniosły; wieża wyniosła; dęto wyniosła tarcza. 2) słow wyniosłych zażywać; wyniosły umysł, człowiek. wyniosłe czoło. hohe Stirne. un front relevé, large. T III 2703.
  • Zbytnia wilgoć gruntom czarno gliniastym iest szkodliwa; dla tego też tego gatunku grunta, gdy są wyniosleysze, z mnieyszym uprawić się mogą kosztem, lecz ciężko o nie na przywyższych mieyscach, á niższe tego rodzaiu grunta w Polszcze obszerne formuią pola. RieuleGosp 116.
  • Rzekłby/ że Iáśnie Oświecone Xiążę nie był ieden z owych/ o ktorych Dawid ś. twierdźi/ że są tanquam puluis, quem proijcit ventus á faciae terrae : kiedy go potężny ámbitiey wicher/ ktory choć naywyniośleysze doskonáłośći Cedry/ czásem wywraca/ iáko wywroćił y pierwszego Anyołá/ y pierwszego człowieká/ nie tylko obálić/ ale y ruszyć nie mogł. KochAWiz C2v.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • wyniosłe drzewo (sz. zm.):
    • Czy nie dla tego? że żywot ludzki iest drzewen iednym/ ná tę y ná owę stronę chwieiącym się/ á zátym gdy się wiatr z potęgą swą przywienie/ álić y sám drzewá wyniosłego fundament/ y to/ co ná fundamenćie stáło/ z gruntu wywráca y wyniszcza. WojszOr 127.
    • ychże wiosek Bakałarz złożył piosnki na pochwałę Belizy i Hrabiego, ią do wyniosłego drzewa więzu, iego bluszczowemu przywrównywaiąc zielu. MarmWęgPow 104.
    • Pokrzywy iuz zupełnie wyrosłe, a zatym do pożywienia czworonogich źwierząt niezdatne, są okryte gąsiennicami, wyniosłym drzewom, ktorych inne źwierzęta dosiągnąć niepotrafią, mądrość Stworcy narzuciła tym więcey do wyżywienia gąsiennic. SandHist 71.
2.  przen.  »podniosły, dumny«
  • Zá wászą łáską piesni nie słycháne/ SARMATE wźięły z PEGAZV zesłáne/ Pierwszy REY wdárł sie w lás cney KALIOPY. Gdźie Polskie stopy Przedtym nie były/ zá nim wyniosłego Dowćipu/ wźiąwszy Dawidá śiwego/ IAN KOCHANOWSKI mąż nieśćigłey cnoty/ Przyniosł Rzym złoty. WitkWol Av.
  • Lat dwie bez trzech mieśięcy Achilles też zacny/ A Pan wielki Monárchá Krol nász we wszem bácżny/ Smolensk ten w oblężeniu/ y w cżułośći swey miał/ Ktory mu iuż Bog nász sam/ do ręku ták podał: Iák się iuż zápálałá rána ślicżna zorzá/ Bog záś dniu występowáć każał z mgłego morzá/ O krwáwy Mars kiedy iuż wszykách tych wyniosłych Złośnych pocżął szwánkowáć/ á but ich podniosłych Europá świádkiem/ że Bog dáley nie mogł ćierpieć/ Yuż bo hárde ich myśli przez swe racżył zetrzeć. OzimSzturm Aiijv.
  • Słyszał, iż na tych górach, najwynioślejszemi Co sięgały obłoków wierzchami swojemi, Iż raj dziwnie rozkoszny, raj niewychwalony, Gdzie od Boga beł z Ewą Adam wprowadzony. ArKochOrlCz III 56.
  • Tobie ja nie tylko wystawiam i szacuję tak wyniosły herb W. M. M. M. Pana, ale dla pamięci jest narysowany we wnętrznościach serca mego. AquaPrax 41.
  • A bsolonów[!] grobowiec, egipskie kolosy, D ziwy[!] świata pnące się pod same niebiosy – R uinę[!] jedne wzięły, drugie otrzymują I wyniosłej się dumie często przypatrują A rchitektonów[!] zmyślnych, pospołu gdy z nimi, N a[!] obłokach się wsparszy, leżą zaś na ziemi; [...]. WieszczArchGur 70.
  • Lubo zaś wyniosłe myśli, bardzo zdobią, y wypiękniaią Dzieła Krasomowskie, iednak oszczędnie zażywać ich potrzeba, a długie Przedziały, między niemi czynić; bo by się ieszcze bardziey niż Allegorye uprzykrzyły, przez natężenie umysłu słuchaiących, w sciganiu, y doyzrżeniu, ich wysokości, y wyniosłości. RzewWKras 200.
  • Są Myśli, ktore Greccy y Łacińscy Krasomowcy, Wyniosłemi zowią. Te myśli niby orlim lotem, wysoko się wzbiiaią a w słuchaczu miłe zadziwienie sprawuią. Składaią się te Myśli, z samych naypięknieyszych, y naywydatnieyszych własności rżeczy, o ktorych się mowi. RzewWKras 200.
a)  ekspr.  »hardy, pyszny, wywyższający się «
  • Iáko dáleko lepsza condicia iest successorá/ ániżli sámego Kśiążęćiá przodká iego? O wszechmocny Boże/ iák wielka iest łáská y ćierpliwość twoiá/ że ták długo te ták wysoko wyniosłą butę y hárdość cierpisz? SmotLam 64.
  • Przez zbytki żon swych, y wyniosłe myśli, Niektorzy w ćięszki niedostátek przyszli. ZłoteJarzmo 23.
  • Proszę niechćiey mi Wmść mieć zá źłe, tá odpowiedz y gożbá byłá pełna pychy, pełna nádętośći wyniosłey, ćierpliwośći záżywáć we wszystkim záwsze iest to cel ozdobny vważnego postęku. AndPiekBoh 117.
  • Proszę niechćiey mi Wmść mieć zá źłe, tá odpowiedz y gożbá byłá pełna pychy, pełna nádętośći wyniosłey, ćierpliwośći záżywáć we wszystkim záwsze iest to cel ozdobny vważnego postęku. MatDiar 215.
  • Na tenczas nie masz takiey podłości, na ktorąby się nie odważyli, ażeby mogli przyść do skutku swoich zamysłow. Lecz skoro swego dopną, natychmiast staią się hardzi, krnąbrni, wyniośli, y pogardzaiący wszystkiemi. CasaZdziebGalateusz 12.
  • Przypadek tych awanturnikow, sprawił podziwienie, a szczęście ich zrodziło powszechną emulacyą, y co tylko Grecya miała obywatelow niespokoynych y wyniosłych, ktorzyby udzielali swoiey niespokoyności y swoiey ambicyi własney Oyczyznie, odtąd iak zniesione było krolowanie, niemyśleli tylko o założeniu osad, a nowy interes, oddalenie się, y umysł niepodlegania, ktoren przynieśli z pierwszey Oyczyzny swoiey, wkrotce uczynił ich obcemi w ich miastach stołecznych. MabKamieńUwagi 13.
  • Karol piąty, gdy Kortezowi dał rangę Gubernatora kraiu, ustanowił Kommissarzow do wybierania i rządzenie intratami Królewskiemi, którzy zaraz opisali Korteza, iako wyniosłego tyrana, dążącego do independencyi przy tym kredycie, który ma w kraiu, i że przy tych bogactwach, które posiada, iest w stanie wykonać, co zamyśli. RobJezHist 405.
  • 29.Słyszelismy o pysze Moáb, pyszny iest bárzo: wysokość iego y hárdość, y pychę, y wyniosłé serce iego. BW Jr 48, 29.
  • Z obfitośći dostatkow Wielośći Honorow, Niezmiernemi Imionami, Y Tytułami y Pochwałámi Nádymasz się. A niewiesz, Iák to nádętośći własna rzecz iest, Być stłoczoną. Rzeczom wyniosłym upadáć, Pyszniącym się, być zdeptanymi. LubSŁapAdw 123.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • wyniosły humor:
    • Bywa czásem że powoli z stępuie z tego Kátáfálku pompy swoiey/ ná máły iáki/ y tym sámym spokoyny Vrząd/ zwłaszczá ieśli nie iest człowiek wyniosłego humoru/ od ktoregoby się pomsty spodźiewáć mogli ći/ co są przyczyną iego ruiny: álbo ieśli się też nie zda mieć dosyć do tego sposobnośći/ áni kredytu do sprowádzenia iákiey burze. RicWielJMon 57.
    • Przydáwáłoć się to czásem/ że niektorzy/ álbo z wyniosłego humoru swoiego/ álbo z fáłszywego o śiłách swoich rozumienia/ porywáli się ná oderwánie częśći iákiey Páństwá/ ále się to dobrze nienádáwało/ iákosmy doználi przed kilką lát w Hassan Adze Baszy Alepu. RicWielJMon 87.
    • Podobáło się wyniosłemu humorowi iego, że Biskup szukał u niego protekcyi: á zatym obiecał ochrnonie wspieráć powagą swoią interesá Duchowne. PotulHist 215.
  • wyniosły człowiek:
    • Ktoby z nim zrownał? nie urosł ná źiemi, On bowiem sam iest między żyiącemi, Co się nie boi i sił, i ięzyka, I wszelką okiem wysokość przenika, Znáiąc się, że iest w myślách przedsięwźiętych Krolem wyniosłych ludźi i nadętych. ChrośJob 168.
  • wyniosły kark:
    • Niech cząstkę tey srogośći zły narod obroći: Ná nas/ niech násze kárki wyniosłe okroći: Wszák skoro wycćierpiemy/ á zwyćięstwo sławne Odnieśiem/ máiąc twoie obietnice dawne/ Obleczem száty białe. RożAPam 46.
    • W lekkomyślnośći swoiey nierozumnych, I w gniewie rosprosz nadętych i dumnych, Łamiąc im harde, wyniosłe karki, I podśćiełaiąc ná podnożek barki. ChrośJob 159.
  • wyniosłe słowo:
    • Skoczy zaraz i mówi wyniosłemi słowy: „Teraz pełnić twą wolę, Rynaldziem, gotowy: Wiedz, iż Gniew imię moje; przybiegłem dla tego, Abym ciężkie jarzmo zdjął dziś z karku twojego”. ArKochOrlCz III 268.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Autorzy: WM
Data ostatniej modyfikacji: 05.05.2025