ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp, Kn, T, L, SWil, SW

Formy gramatyczne

bezokolicznik

zmyć się

czas przeszły

lp	ż	1. os.	zmyłach się
lm	mos	3. os.	zmyli się
	nmos	3. os.	zmyły się

czas przyszły prosty

lp	2. os.	zmyjesz się
	3. os.	zmyje się
lm	2. os.	zmyjecie się
	3. os.	zmyją się

tryb rozkazujący

2. os.

zmyjcie się

imiesłów uprzedni

zmywszy się

Znaczenia

1. w funkcji zwrotnej »oczyścić się z brudu przy użyciu wody lub roztworu wody ze środkiem myjącym, np. mydłem lub →ługiem«

Rekcja: czym ‖ w czym

~ Nie rad (rádá) tám idę/ boję się/ bych się nie záráźił (záráźiłá.) [...] A wieszże co/ pocżekay jeszcże áż zá tydźień tedy się zmyjesz zemną. Poślemy sobie po Láźiebniká álbo Bálwierzá. VolcDial 88v.
– Dniá czwartego w łaźni się zmyć/ á potym się do zobopolnego złączeniá z małżonkiem ziść [...]. SyrZiel 858.
– Powoli z towarzystwem Gryfon postępował I wszytkiemu się i tam i sam przypatrował, Kiedy beł od jednego na drodze wściągniony I żeby zsiadł do jego pałacu, proszony; I według tamtych krajów zwyczajnej ludzkości Wszytkie swe ofiarował dostatki dla gości, Wprzód jem, aby się zmyli w jego łaźni, radził, Potem je u bogatej wieczerzy posadził. ArKochOrlCz II 7.
– Zwyczáy Turecki, z drogi przyiáchawszy w łáźni zmyć się napierwey. TwarSLeg 75.
– Przy takich wodách máją tám niektorzy małe sádzaweczki ábo Skrzynie urobione/ do ktorych czasu potrzeby wody oney gorący nápuszczáją/ á gdy śię trochę przestudźi/ w niey śię myią/ á zmywszy znowu ją záś precz wypuszczáją. VetIsland 30.
– Lesnich mrowek na trzech gniazdach wziać [...] y wespoł w kotle warzyc y zmyc się w nich moze trzy razy [...]. GrodzMisc 113.
– [...] Niech wszytkiego będzie dziś dostatkiem wszędzie. Tuwalniej z wodą rychło, aleć lepsze piwo, Tą się zmyć, owym się spić, tak bywa jak żywo. MorszHSumBar I 255.
– Lis y Kozieł. PAn Kapitan Lis szedł śmiele Z Kozłem, iak dwa przyiaciele; [...]. Gdy im się raz pić zachciało, W studnią im się spuścić zdało, W ktorey gdy się dosyć zmyli, Y do woli się napili, Lis zdradziecko kozła bada Jakaż teraz Kumie rada? FontJJakubWBajki 97.
~ 17. Rzekłá tedy dźiéwkóm: Przy nieśćiemi[!] oleyku y mydlá[!], á drzwi u sádu zámknićie, ábych sie zmyłá: 18. Y uczyniły ták iáko byłá kazáłá: y zámknęły drzwi u sádu, y wyszły tyłem, áby przyniosły co byłá roskazáłá. BW 13, 17-18.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– SĄSIAD BOGATY Z UBOGIM „Jam nie począł, a tyś już schował do stodoły.” A ten: „Panie, prędko się, mówią, zmyje goły.” PotFrasz1Kuk II 106.

Przenośnie

MIĘTUSY I to ryby, z wielkimi głowami miętusy, Czarne, właśnie jakoby piekielne pokusy, A oni się od chłopa z kosza wyrywają, Aby je kto do łaźnie prowadził, wołają. Poczkajcież: suknią zdjąwszy, w panwi się zmyjecie, Ja was zarazem zetrę, jak z łaźniej wyńdziecie.PrzetObBar I 397-398

2. przen. w funkcji zwrotnej »w religiach: symbolicznie oczyścić się z win«

~ Oćiec bowiem bez przestánku wołáiąc wzywa/ Podźćie do mnie náśláduyćie mię: cżyńcie wolą moię/ zmyićie się y ocżyśććie się/ odymićie złość od dusz wászych/ y bądźćie śẃięći/ iáko ia święty iestem/ á znaydźiećie pokoy/ dostąpićie błogosławieństwá/ odnieśiećie Koronę żywotá. SmotLam 8.

3. »zostać oczyszczonym z brudu przy użyciu wody lub roztworu wody ze środkiem myjącym, np. mydłem lub →ługiem«

~ Koń gdźieby spárszywiał, warz Piołyn w ostrym y iárkim ługu, tym párchy szkápie wymyway, áżby się zmyły, potym dwá łoty Siárki á łot Gryszpanu Hiszpáńskiego wźiąć, z stárym sádłem co napilniey zmieszáć, y tym ná słońcu, dwakroć káżdego dniá náćieráć po wymyćiu [...]. SyrZiel 347.
~ Y by z gruntu wolen był/ od złotey przywáry/ Bież/ rzekł/ do przyległego kráiu Sárdom sławnym/ A idź brzeżnym pochodem/ wodom w oczy spłáwnym̃/ Aż się źrzodłá dochrapasz/ gdźie naymężniey bije: Tám wráźisz głowę/ ták grzech/ y ćiáło się zmyie. OvŻebrMet 272[262].

4. »zostać polanym jakąś cieczą«

~ Nie iest áni czołá Od niey beśpiecznieyszego/ áni źywszych oczu/ Ono iáko w obfitym przebiia wárkoczu Płeć niebieska/ y mleko z Liliowey szyie/ Płynie szczero: Iáki ząb gdy we krwi się zmyie. TwarSPas 12.

Związki frazeologiczne

potokiem krwi się zmyć:

– Ták spolne ognie/ ktore w nas gorzáły/ Przez czás nieluby będą vstawáły? Niechay gdźie iadę w środ śmierći nieżyię. Niech się wprzod hoinem krwie potokiem zmyie[!]/ Ieżeli kiedy y tám ćię zápomnię/ Albo twey chęći serdeczney niewspomnię. GawDworz 74.

w krwi się własnej zmyć:

– Coż? lubo Caezar pomyslniey się biie Nie jeden mu plac; á wątpliwy został Zeby fortuna nie skrzywiła szyie Tak wiele bitew, y prac w swiećie dostał Wsżędzie, y nie raz, w krwi się własney zmyie Aby zwyćięzył, y kazdemu sprostał Przez tyle wojen, nie pewnych sukcessow Dopinać przyidzie swych mu interessow. LucChrośPhar 116.

5. »zostać usuniętym, startym przy użyciu wody lub roztworu wody ze środkiem myjącym (zwykle o brudzie)«

~ To rostworzywszy wodą/ w ktorey wrzały trociny bryzeliey/ pod tą fárbą niechay ták przez trzy dni/ dniá czwartego zmiy wodą ćiepłą/ bo tylko zbytek się zmyie/ ostátek iuż trudno ziąć choćby chćiał. PedSleszTajem 3.
~ Dwoy pożytek z kąpánia brud się zmyie z ćiáłá/ Y pożogá się zgáśi ktorąś ty potniáłá. ChełHGwar C3.
~ CO kolwiek ziemia ma szpetnego w sobie/ To strászne piekło sporządziło tobie: Ktorzy na ziemi żyiąc obiegáli Szpetnego/ ci się piekła warowáli/ Szpetny grzech/ włásnie niby iáka lárwá/ Szpeci kożdego iest czartowska bárwa/ Prędzey się błoto niżeli grzech zmyie/ Czárt w grzechu iáko świniá w błocie tyie. BaranLut 356[359].

Związki frazeologiczne

zmyć się krwią:

– Tę broń, ktorey dotrzymać nie mogłem y rázem Oddaięć w lepsze ręce pomstę swą z żelazem. Idź! y niedáy po Swiecie krzywdzie moiey chodzić! Tylko krwią, ten się może raz zmyć y nádgrodzić; Umrzey, álbo go zabii! CorMorszACyd 119.

6. przen. »o winach: zostać symbolicznie usuniętym«

~ Y by z gruntu wolen był/ od złotey przywáry/ Bież/ rzekł/ do przyległego kráiu Sárdom sławnym/ A idź brzeżnym pochodem/ wodom w oczy spłáwnym̃/ Aż się źrzodłá dochrapasz/ gdźie naymężniey bije: Tám wráźisz głowę/ ták grzech/ y ćiáło się zmyie. OvŻebrMet 272[262].
~ Za tą pokorę niech go Pán wyniesie/ Po Thronie na Thron gorny na Niebiesie; Kto się poniży będzie podwiszszony Pán rzekł: Monárcha że był nachylony Do nog/ niech będzie podwyszszon na Niebie/ Ze pokornego naśladował Ciebie: Co kolwiek żądasz v Gornego Pána/ Pokora twoia niech będzie przybrána/ Niecháysię twoie wszytkie zmyią zmázy/ Niech żádney nie ma Pán do cię vrázy/ Iáko naydłuższe pędź Monárcho láta/ Tryumphy sobie z obrotnego świáta/ Niecháy twoy Orzeł záwsze w gorę leci/ Błogosławione niech twe będą Dzieci/ Od wszech postrzáłow niech zachowan będzie/ Po ziemnym państwie niech na gornym siędzie. BaranLut 341.
~ CO kolwiek ziemia ma szpetnego w sobie/ To strászne piekło sporządziło tobie: Ktorzy na ziemi żyiąc obiegáli Szpetnego/ ci się piekła warowáli/ Szpetny grzech/ włásnie niby iáka lárwá/ Szpeci kożdego iest czartowska bárwa/ Prędzey się błoto niżeli grzech zmyie/ Czárt w grzechu iáko świniá w błocie tyie. BaranLut 356[359].

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Odsyłacze

Patrz: *ZMYWAĆ SIĘ, MYĆ SIĘ.

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

ZMYĆ SIĘ