ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp, SXVI, T, L (XVI-XVIII), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
Kn

Formy gramatyczne

bezokolicznik

zmyć

czas przeszły

lp	m	2. os.	zmyłeś
		3. os.	zmył
	ż	3. os.	zmyła
lm	mos	3. os.	zmyli
	nmos	3. os.	zmyły

czas przyszły prosty

lp	1. os.	zmyję
	2. os.	zmyjesz
	3. os.	zmyje
lm	3. os.	zmyją

tryb rozkazujący

lp			2. os.		zmyj
lm			2. os.		zmyjcie

imiesłów uprzedni

zmywszy

nieosobowy czas przeszły

zmyto

Znaczenia

1. »odczyścić z zanieczyszczeń przy użyciu wody lub innego płynu albo roztworu wody ze środkami myjącymi, np. z mydłem lub z ługiem«

Rekcja: z czego; co; w czym

– Zmyyże mi głowę/ owo sám ług y mydło. Omyyże mię wszędy/ już ja wylázę/ już ja mam dosyć. VolcDial 91.
– Rozumie, iż go dekret oczyści, wydany Na gościa, aby każdy, co tu będzie mijał, W rzece ginął i z strachem wody z niej upijał, Z strachem, którego i sam ucześnikiem bywa, Z niebezpieczeństwem zdrowia kiedy przez nię pływa; Bo tak wierzył, iż to zmyć woda z czasem miała, Co po pijanu prędka ręka udziałała. ArKochOrlCz II 392.
– Száfranu zgołá wszytkim niepotrzebá/ bo go vżywáć nie vmieią: więcey go kuchárki z pułmiskow w kuchni zmyią w iednym kwártale/ niżgo zá cáły rok wypotrzebuie Włoska źiemiá do potraw. StarPopr 125.
– Budowne Moschy, y sprosne Meczety Przemieniayćie się w świętne Bázyliki Wesołe hymny; zbáwienne mutety Spiewayćie; depcąc swe báłwochwalniki Do pierworodney iuż przyszedszy mety W Rzymskich fontánách zmyićie swe fábryki, Zprofánowáne od Pagan Ołtarze Zákurzćie wonne dźiś thuribularze. ChrośTrąba Dv.
– Czegóż jeszcze dziadowie czekamy ostydli, Gdzie, cośmy siwieć mieli, starość nas namydli, I wprzód niż z komedyjej świeckiej zejść pozwoli, Obłysiwszy, jako mnie, do grobu wygoli; Skąd żeby wziąwszy, słuszna przyczyna bojaźni, Do balwierza i gorszej nie kazano łaźni, Bo trzeba zmyć, czym się kto na ziemi ubruka. PotFrasz5Kuk III 358.
– Zmywam, v. m. F. zmyję. 1) abwaschen, abscheuren. [...] 1) laver, écurer, nettéïer. [...] § 1) zmyy stoł, talerze. [...]. T III 3019.

Związki frazeologiczne

zmyć kogo bez ługu:

– Gdyby się wszyscy bráli zá krzywdę innych: koniecżnie nie sporoby tym było/ co to rádźi krzywdzą. Ale dźiś opák cżynią: gdy kogo zmyią bez ługu: to się z niego drudzy śmieią. BudnyBPow 47.
– SIadł Poetá z Poetą/ mowią z sobą wierszem/ Prędko się zrozumieli przy kieliszku pierwszym: Więc obádwá weseli/ obá rádźi sobie/ Ten się Sowiźrzałowey dźiwuie osobie: A Sowiźrzał mu mowi do Wászmośći piię/ Nie spełniszli/ wnetże ćię tu bez ługu zmyię. FraszNow G4.
– Zmyto go bez ługu. RysProv K3v.

zmyć kogo bez mydła:

– Moim tedy zwyczajem lecę jako z proce Nie wiedząc, że ta łaźnia na moje owoce. Wnet je zmyją bez mydła! KorczWiz 30.

2. przen. »oczyścić, usunąć; pokonać«

Rekcja: z czego; co; czym ‖ w czym

– Dotkniy się tey śiwizny, wolney od sromoty, Pocałuy ten policzek, y obacz tę skronią, Z ktorey wieczną zniewagę, zmyłeś swoią bronią. CorMorszACyd 159.
– Wtem elektorów wojska też przybyły, Aby Turczyna spólną ręką zmyły W Dunaju, który był ulubił sobie. BoczPióroBar II 156.
– Zem ćię bezwstydnie ná niewinne łoże Wpuśćiłá; gdzieś mi wźiął Pánieństwa roże; Zem się złączyłá iednym ćiáłem z tobą, Smiertelną tego nie zmyię żałobą. OvChrośRoz 16.
– Atoli wiernieyśi Krolom y Oyczyznie tychże Familij Sukcessorowie, chwalebnie od Przodkow odrodźiwszy się, zaćiągnioną originalną zmazę, wyćiśnionym pod ćiężarem szyszakow z czoła potem, y otrzymanych Ran potokiem zmyli [...]. SapJChodAAnnot 73.
– O! bracie moy!... będziecież... twardsze serca mieli niż on? śmierć, ktorą mi te zmartwienia przyspieszą, zmyie skazę, ktorą oczerniłam całą familią BeaumEug 111.
– Móy Ociec poznawszy Go rzecze: Jako? Ty to Zdrayco? - Ah! bez ochyby, krew Twoia zmyć powinna obelgę, którąś Domowi moiemu uczynił, lecz wprzód nim z Ciebie sprawiedliwą uczynię sobie zemstę, odday mi Hultaiu Corkę! MaucHist 62.
~ Niepoprawne zródło .

3. przen. »w religiach: symbolicznie oczyścić z win«

Rekcja: co; czym

– Panie, jako zszedł, by nie popadł licha, Zmyj duszę kroplą łask z swego kielicha. GawHelBar II 123.
– Więc niż do kościołá Zemną wnidziesz/ y swięte przestąpisz te progi/ Według pierwey zwyczáiu otrzesz z prochu nogi/ Y ciáło swe omyiesz w bliskiey tey fontánie/ Zebyś wiedząc w iákim iuż zostáwáć masz stanie/ Y kontrákcie z Bogámi/ wszytkie przeszłe zmyłá Swe nałogi/ y nád śnieg ozdobnieyszą byłá. TwarSPas 114.
– Gdy bez rachunku codźiennie grzeszemy, Niechże choć kroplą zmyje nasze winy Jezus zraniony: twey żebrzem przyczyny. BakaRzeczy D4.

4. »w medycynie: przetrzeć lub zmoczyć za pomocą czegoś nasączonego leczniczym roztworem«

Rekcja: co; czym

– Weźmi Wáynsztynowego oleyku ćiepłego ile chcesz/ maczayże w nim grzebień ołowiany/ ábo gębkę morską/ czesz włosy/ ábo poćieray na słońcu pierwey głowę zmywszy. PedSleszTajem 7.
– A ieśli ostrem winem chorą głowę zmyiesz/ Przewarzonem y ćiepłem/ bol z niey wszytek zbijesz. OlszSzkoła D3v.

5. przen. »ograbić, skrzywdzić; ukarać«

Rekcja: kogo ‖ z czego; co

– U nurków dotąd pełna brudu była Wiara, więc sobie słusznie poświęciła Na ministrostwo balwierza niezłego, Zmyje z pieniędzy i z brudu starego. PaszkMrTrybKontr 251.
– Ládáiáká to łáznia gdźie y z zdrowiá kogo zmyią. WojszOr 246.
– 8. Turbácye práwne ná Zołnierzá/ kiedy muśi pod Regestrem ná Trybunale śiedźieć/ y trawić się/ á ieszcze go tam náostátek zmyią/ y vsługi Oyczyzny częstokroć omieszka/ ábo też ná niewiadomym Bánnicyą kto vgoni/ to kłopot/ znosząc ią/ bywa y to/ że niewinny zá winnego często płáćić muśi. FredKon 87.
– A Senatorá świeckiego záraz y posłami sobie przychylnemi, poszczwać może, y de famoso libello obroćiwszy liberum sensum w paszkwil, (iáko to iuż nieraz czyniono) pozwy mu każe dáć, y w Trybunále acriter, y potężnie zmyć; nákoniec rożnemi sposobami ruynować nieprzestánie. RadzKwest 84-85.
– Zmywam, [...] 2) auscheuren, den Kopfwaschen. [...] 2) laver la tête à qu. § [...] 2) zmył za to go dobrze. T III 3019.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

lp	M.	m		zmyty
		ż		zmyta
	B.	m	nżyw	zmyty
		n		zmyte
	N.	m		zmytym
		ż		zmytą
lm	M.	mos		zmyci
		nmos		zmyte
	B.	nmos		zmyte

Najwcześniejsze poświadczenie:

Znaczenia

1. »odczyszczony z zanieczyszczeń«

– Oleykámi boskiemi zmyte namázáła Máć ćiáło/ y zmieszáną ámbrozyą z drogiem Nęktárem vst potárszy/ sprawiła go Bogiem; A tego rzesza Rzymska Indigetem zowie/ Y zdáła mu ofiáry/ Cerkwie pogotowie. OvŻebrMet 366[356].
– Ale po cóż też o ten obraz proszę, Kiedy cię żywcem w sercu swoim noszę, Nie malowaną (mogłabyś być zmytą), Lecz wykowaną twardo i wyrytą. MorszAUtwKuk 13.
– Ta zaś z inszej miary, Iż widząc twarz i ręce zmyte, takiej wiary Była, że gdy się tamten chciał utrzeć fartuchem, Ona mniemała, że jej miał macać pod brzuchem. TrembWierszeWir II 296.
– LAVE', m. LAVE'E, f. part. adj. Lotus. Lautus. Ablutus. Elutus. Lavatus, a, um. Cic. Umyty, umyta, zmyty, pomyty, wyprany. DanKolaDyk II, 191.

Związki frazeologiczne

iść jako zmyty || pójść jakby zmyty || pójść jako zmyty:

– Idzie tedy iáko zmyty od Pisárzow skárbowych, iże nie ma nic w trzośie [...]. BirkOboz 5 nlb.
– A w tym Szátan iáko zmyty/ Poszedł zwyczáynymi Tryty/ Aniołow ćmy przystąpili/ Pánu iák winni służyli. ModlNaboż 35.
– 13 Ledwie drugi raz ujźrzy kij pies bity, chociaż on kręty ogon dźwiga w górę, wnet go schowawszy, idzie jako zmyty; nie dziwować się, chodzi mu o skórę. PotMuzaKarp 16.
– Ojczystą Muzą śpiewać tu zamyślam o tym. Niechaj się starożytność, jako chce, sędziwa Z grubego zapomnienia dźwigając dobywa, Niechaj sobie pochlebną wróżką obiecuje, Że swym nowym widokiem świat ukontentuje. Ja rozumiem, że każda pójdzie jakby zmyta, Gdy polskiej starożytność tu stanie odkryta. SkorKotLechBar II 505.
– Tylko co uyzrzy kij pies iuż raz bity, Zámruczáwszy náń ná stronę ućieká, Y ogon tuląc poydźie iáko zmyty, Ażeby mogł bydz beśpiecznym zdáleká, Ták z Seráskierem Hán pátrząc iák wryty, Nie náćierá dźiś áni też wyćieká, Iák by im Woysko Polskie rowne było, Gdy ná iednego sto się ich liczyło. JabłSWUprow Nv.

ruszać jak zmyci:

– XII. Ktorzy od Xanthow strzałami okryci, Pociskow zadnych nie maiąc y łuku; Ledwie z tey mogą umknąć gradobici, Gdzie Sarpedonow Zbor stoi na bruku; A towarzystwo chudzięta iak zmyci, Słysząc bydz Miasto w srogim zgiełku huku, Wszytkich sposobow z swym ruszaią Brutem, Iakby za wzwodem widzieć się okutem. ChrośKon 217.

2. przen. »usunięty, wyrzucony«

– Rozmowę tedy między sobą złodźieystwo mieszáiąc/ y Bogá Chrześćiáńskiego bluźniąc doświadczyć mocy iego zá nic ią sobie poczytáiąc w Naświętszym Sákrámenćie zámyślali/ do tąd práwie asz ieden z nich zápałem Szátáńskim pobudzony/ nożęm w pierwszą Hostyą Naświętszego Sákrámentu vderzył: Z ktorey gdy się obfićie krew przenaświętsza wybiiáłá/ tak onego łotrá niezboznego twarz wszystkę záláłá/ że iey opánowánie żadnym obyczáiem y sztuką zmyte áni zátárte bydz mogło. ZaremWywód A3v.

a) przen. »w religiach: symbolicznie oczyszczony z win«

– A ták uzbroionemu kazał Papież wszytkie mieyscá y Groby Swiętych cudámi sławne obchodźić; ták długo, áżby zá przyczyną ktorego Swiętego do Páná Bogá one się łáńcuszki same ná nim potrzáskáły, á kśiążká bez náruszenia pieczęći otworzona, y zmyta od grzechow iego zostáłá. JabłońDrzewo 25[45].
– By łez ták wiele, iák ná niebie śiłá Gwiazd iest pozornych, ktorych nie pámięta Zaden wiek liczby, z mego wysączyłá Wzroku pokutá moiá przedśiewźięta, Albo rzek w pław swoy, z mych zrzenic spuśćiłá; Nie będźie iednák moiá złość przeklęta Zmyta; y owszem sam Ocean cáły Ná omyćie mych grzechow będźie máły. LangHaberPost 94.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

grzech zmyty:

– Ieden świátowy gruby żołdák zá rzecz niepodobną aliter facere non possum zá grzech nie zmyty sobie poczyta; á my bysmy iáko drobną iágodkę połykali? BujnDroga 433.
– Na ostatek, iak Iordan na doł do morza pustego albo martwego płynął, tak też grzechy wodą Chrztu świętego zmyte, w morze zapamiętania wiecznego wrzucone bywaią, i tam zostać muszą, gdyby tylko ochrzczeni onych ztamtąd swowolnie nazad nie brali. LangHaberPost 94.

3. »pokonany, pobity«

– Juz Węgrzy w pęćiech dyszą/ nie spi Niemcze y ty/ Wołosza iuż odpadła/ byś też nie był zmyty/ Streż się mężny Polaku [...]. PaszkMrDzieje 38[39].
– Wielka záiste vtrátá/ á vtratá niewrotnym lotem pośćigniona/ rowną vćiechą áni nágrodzona/ áni rekuperowána być nie może. Lecz y tá mądrość nie zmytym wiecznie ná czele kożdego z nas zostáłá nápisána chárákterem. WojszOr 150.
– Národ pod słodkim dwoch Ostátnich Augustow Pánowániem szesćdziesiąt kilku lat pokoiem szczęśliwy y kwitnący, co ten Národ ták nędznie rozrywa, ták zawile mięsza, ták okrutnie niszczy? naycnotliwsi Obywatele, podłym Buntownikow pokryci Jmieniem, wyższą silnieyszey Ręki pogięci mocą, prześladowani, w włásney krwi zmyci rozsypani, częstokroć álbo w sąsiedzkich gránicách tułácze, álbo godni ulitowánia, y obciążeni kaydanámi niewolnicy. PacBohuszManifest 2 nlb.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Odsyłacze

Patrz: MYTY, OMYTY, OBMYTY, ODMYTY, POMYTY, PRZEMYTY, UMYTY.

Odsyłacze

Patrz: ZMYWAĆ.

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

ZMYĆ

ZMYTY