ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp (zmywający), SXVI, Kn, T, L (XVII-XVIII), SWil, SW, SJP

Formy gramatyczne

bezokolicznik

zmywać

czas teraźniejszy

lp	1. os.	zmywam
	2. os.	zmywasz
	3. os.	zmywa
lm	3. os.	zmywają

czas przeszły

lp		m	3. os.		zmywał
		ż	3. os.		zmywała

tryb rozkazujący

lp			2. os.		zmywaj
lm			2. os.		zmywajmy

imiesłów współczesny

zmywając

Znaczenia

1. »odczyszczać z brudu przy użyciu wody lub innego płynu albo roztworu wody ze środkami myjącymi, np. z mydłem lub z →ługiem«

Rekcja: co; czym || w czym

– Wprawdźie mogą się niektore rzeczy sprawowáć przy odmawiániu Godźin/ ktore áttencyey y nabożeństwá potrzebnego nie przerywáią/ iáko bráć ná się suknią/ głowę czosáć/ ręce zmywáć/ świece ábo lámpy zapáláć/ przechadzáć się/ ábo co innego podobnego czynić/ przy czym może się myśl y serce przy powinnym nabożeństwie zostáwáć. LairReg 73[81].
– Mazurowie naszy Po jaglanej kaszy Słone wąsy mają, Piwem je zmywają. WychWieś 15.
~ Zmywam/ vide Vmywam. Kn 1439.
– [Osanna] Nocy po wielkiey częśći trawiłá ná nabożeństwie y dyscyplinách/ [...] y po śmierći náleźiono iey Celle krwią skropioną/ od dyscyplin srogich/ ktoremi się sposobiłá do Krucyfixá/ przed oczy swe wystáwionego/ y lubo często zmymáłá krew tę/ iednák od częstych dyscyplin były śćiány znáczno krwáwe. OkolNiebo 93.
– Ledwo ogląda/ potym rozchwycą wnet słudzy/ Albo chłopiętá/ ziadszy zá łeb chodzą drudzy: Nuż odźwierni co czynią gdy misy zmywaią/ Iák roskoszne polewki w rynsztok wylewáią: Iák wiele kosztowáły z swemi zápráwámi/ Więcey niżli sámá rzecz; płyną rinsztokámi/ W kuchni pełno po źiemi pieprzu y száfranu/ Iákoż to ma bydź sporo tákowemu Pánu? JeżEk E2.
– Biorą skory wypráwne/ bićiem i nogami gniotą/ żeby zwolniáły/ zmiękczały/ wodą zmywáią ná iedney stronie/ i nożem duzym szerokim/ rozgárnywáią/ i oskrobuią. SekrWyj 220.
~ Zmywam, ich wasche ab BierSłowa 377.
~ Zmywam, v. m. F. zmyję. 1) abwaschen, abscheuren. 2) auscheuren, den Kopfwaschen. 1) laver, écurer, nettéïer. 2) laver la tête à qu. § 1) zmyy stoł, talerze. 2) zmył za to go dobrze. T III 3019.
– Nieczystość, którą dzieci po urodzeniu na głowie maią, trzeba tyle razy, ile razy potrzeba wyciągać będzie, wodą z mydłem ostróżnie zmywać, poniewaź ta nieczystość nayczęściey bywa okazyą do krost, które dzieci na głowie i na twarzy miewaią. WeichRada 64.

Związki frazeologiczne

łzami zmywać:

– Anioł: Ktosz taki kiedy niewidany Widok widział w Bogu rany Podzmy z bliska oglądaymy Krew Swiętą łzami zmywaymy. KodKon 158.
– A Pan/ áby pokazał/ że ustępuie z mocą swoią y wielmożnośćią/ ktorą miał karáć grzeszniki ná świećie/ dopuszcza łzámi zmywáć potężne y strászne imię swoie [...]. StarKaz 238.
– Tak to za Purpuratow excessa Państwo całe pokutować, y przynaymniey łzami własnemi Pánow swoich zmywać zmazy muszą, niby to iednego Fundatora Krolestw wina y kara, na liczne całych Narodow rozćiągały się plemie. SapJChodAAnnot 64.
– Iak krolewna mowiła, Leander y Beliza grozną twarzą y oczyma zastraszeni, stracili smiałość do perswazyey, bo w tych fatalnych momentach miłość y wdzięk odstąpiły od piękney Menalippy, zostawiwszy na to mieysce złość y zawziętość, y pokazała się tym dwom osobom tak srogą, ze ulęknione, obawiały się wstrętu czynic Iey woli. Leander z rozkazania Iey, rozebrał oziębłe ciało z zbroi, a Beliza z krolewney długie y zawadzaiące suknie, y włozyła krutsze Alcymeda, y krwią po wielu mieyscach skropione; potym krolewna z pomocą Leandra kładąc na siebie zbroią, krew z niey łzami obfitemi zmywała z serdecznym wzdychaniem. HistAlk 47.

Przenośnie

Te prośby chcąc mieć święte/ w Tybr ná słońca wschodźie Głowę nurzasz dwá/ trzykroć/ y sny zmywasz w wodźie.PersiusSłonWiersz 6
Z prostoty/ popisze się wąglámi/ Dźiećiná; Az przed Matką/ Dźiećiny máłey/ wielka winá Láie gromi: á podczas/ nie trzymáiąc długu/ Brzozowym zmywá sokiem/ pstroćiny bez ługu.ŁączZwier D2

2. »w religiach: symbolicznie oczyszczać przez polanie wodą«

Rekcja: co

– Jakożby wierzyć trzeba pewnie, Jak woda zmywa grzechy święcona powszednie, Tak gorzałka wypędza to, co człeka suszy, A nie tylko pomaga ciału, ale duszy. WodGorzBad 22.
– To iest/ A modlitwę przeczytawszy dáię mu wodę święconą/ y zmywa mu twarz y ręce.) Widźisz fałszerzy że nie krzśći/ ále go wodą zmywa? A żeby vmywánie twarzy y rąk zá Krzest poczytano było? y to bez należney formy/ nie dowiedźiesz. MohLit 14.

a) przen. »w religii chrześcijańskiej: oczyszczać z win, grzechów«

Rekcja: z czego; co; czym

– Bo gdy obrzędy dawne zachowuje i Abramowym znakiem Cię piątnuje, zrzyna okrutnie skorupą zostrzoną skóreczkę z ciałka świeżuchno zrodzoną; i tak, nie znając i namniejszej złości, tylko dla starcia ludzkich przewrotności, w raniuchnym wieku krew z siebie wyléwasz, swą niewinnością nasze winy zmywasz. GrochWirydarz 55.
– Ty z swojey Krwie Dostoynośći/ zmywasz Swiátá Złośći: Tyś w Niebo Bramą nędznemu Potómstwu Rayskiemu. KancPol 110.
– A przeto ći, ktorzy w świátłośći chodżą, jáko on w świátłośći jest, poznawáją krew, ktora od grzechow oczyśćia, y wszelką niespráwiedliwość zmywa. KrispDroga 11.
– Opłakany Enona stan wemnie sprawuie Zal, y smutek, niemogąc być który ulżonym Zabiciem niewinnego, woli, żądze złożyć Zemsźczenia się, niż zá miast krwie winney Damona, Niewinną Bogow błagać, y występek zmywać. ChodźWzór 31.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

grzech zmywać:

– GEnezus przy chrzćie swoim znowu Anyołá widźi/ ktory mu kśięgę grzechámi iego popisáną/ w ten czás kiedy ná niego wodę leią y chrzczą go/ pokázuie/ y one wszytkie grżechy z xięgi zmywa. TragGen A3v.
– Kto miał zwyczay płáczliwemi/ Grzechy zmywać kroplámi; Krople teraz prześwietnemi/ Bydź obaczy perłami. RaderBrudOst G6.
– Gdy kto zaś chce się Turkom w czym iako podobać Siła z niemi nie mowić, wiary nie probować. Owszem im się pokazać, miękim w swey naturze, Litościwym, pobożnym, wesołym w posturze, Y ten pełni uczynek pobożny, kto taki Puszcza z klatek zawarte, wolno swoie ptaki, Niemniey y ten uczynek, zda się miłosierny Według ich sentymentow, takiey prawowierny Jest, kto na pokarmienie psow, chleba kupuie Tym uczynkiem grech[!] zmywa, siebie tak ratuie. RelChron 111.
– Sen drugi Nábuchodonozorowi o drzewie podćiętym, sam Dániel wyłożił, że go miáno wygnáć z krolestwa ná wielką nędzę, przetoż upomina go, áby iáłmużnámi swe grzechy zmywał. BW 4.

3. »w medycynie: przecierać lub moczyć za pomocą czegoś nasączonego leczniczym roztworem«

Rekcja: co; czym

– Strupy nie ták się szerzą iáko párchy/ przeto też mniey są záráźliwe y łácnieysze do leczenia. Te másłem świeżym niepłokánym námázuy áby odmiękły/ warzże Rzepik w ocćie/ á tym one strupy zmyway: ábo dębnice wźiąwszy od Gárbárzá/ ábo też czerwoney fárby skorney/ warz z octem á przemyway. DorHip II Pij.
– Tymże ná noc twarz pomázuy/ á poránu záś zmyway wodką z skorek malonowych/ y z fiołkow paloną. PedSleszTajem 43.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

lm

M.

nmos

zmywane

Najwcześniejsze poświadczenie:

Znaczenia

przen. »w religii chrześcijańskiej: oczyszczany z win, grzechów«

– Miesza Biskup wodę z popiołem, z solą y winem, ná dowod, że iáko wodá znáczy grzechy, ták te, to iest grzechy popiołem pokuty S., solą umartwienia, y winem miłośći Boskiey w Kośćiele Bożym zmywane bywaią. NewOzd 308.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Odsyłacze

Patrz: *OBMYWANY, *OMYWANY, *PRZEMYWANY, *WYMYWANY.

Odsyłacze

Patrz: MYĆ, *MYWAĆ SIĘ, OBMYWAĆ, *ODMYWAĆ, OMYWAĆ, PODMYWAĆ, POMYWAĆ, PRZEMYWAĆ, UMYWAĆ, WYMYWAĆ.

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

ZMYWAĆ

*ZMYWANY