ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI, Kn, T, L (XVII-XVIII), SWil, SW (smarować, szmarować), SJP smarować

Nienotowany w słownikach:
SStp

Formy gramatyczne

bezokolicznik

smarować

czas teraźniejszy

lp	2. os.	smarujesz
	3. os.	smaruje
lm	3. os.	smarują

czas przeszły

lp	m	3. os.	smarował
	ż	3. os.	smarowała \|\| szmarowała
lm	mos	3. os.	smarowali

tryb rozkazujący

2. os.

smaruj

imiesłów współczesny

smarując

nieosobowy czas przeszły

smarowano

Znaczenia

1. »pokrywać cienką warstwą czegoś, często tłuszczem, nacierać; natłuścić«

Rekcja: koło czego ‖ około czego; komu; kogo, co; czym ‖ w czym ‖ po czym

– A iż ledwie nie wszytkie lekárstwá przez smárowánie sie odpráwuią/ tedy to regułá generálna/ ktorey chybiáć nie trzebá/ ze kiedy psá smáruiesz/ wszytki á wszytki mieyscá/ násmárowáć trzebá alias wszytká złość w niesmárowáne mieyscá wstąpi/ y ábo vschnie on cżłonek/ ábo twárdą puchliną y guzem niezlecżonym nábieży. OstrorMyśl1618 21.
– Furman we złym ráźie odrzeka się swego stanu/ á przyiáchawszy ná nocleg znowu woz smáruie. RysProv B3.
– Smáruię co/ v. Námázuię. Smáruię wóz/ Perungo axes vehiculorum axyngia [...]. Kn 1029.
– Roschodnikową mascią przydawszy oleum Electri albo salui [...] smarowac kolo uszu Albo zaieczym sadlem z Rozaną mascią. GrodzMisc 75b.
– A między niemi najbarziej płakała Ciotka jej własna, iż rycząc łzy lała Jako bóbr z oczu — a porwawszy onę Rękami swemi usta jej zamknione Łyżką co prędzej srebrną rozdzierała I serdecznemi wódkami ją lała Pulsy maczając już i orbetanem, Już alkiermesem i drogiem balsamem Nozdrze i inne członki smarowała, Aby niebodze jaką pomoc dała. BorzNaw 153.
– Iam sobie pił na Fantazyią y czeladzi swoiey dawać kazałęm a potym z piianemi ich Pacholarzami Cuda robili w nos im papier zapalali, wąsy im roznemi rzeczami smarowali. PasPam 229v.
– Byle — rzekę — dla cudzych swoich nie zabaczał; Jako ów, co już całą świecę w łoju maczał, Chcąc żeby mięższa była: i łój z niej otopił, Długo trzymając, i knot tak się wody opił, Że choć go potem łojem, choć smarował woskiem, Nie mógszy świecą, został do woru powrózkiem. PotFrasz2Kuk II 466.
– Te w garczkach dłubią i oliwę świżą W ciągłej od nosa galarecie liżą Albo łyżkami brzuch polawszy nagi Po głowach sobie smarują szparagi. MałpaCzłow 204.
– Winá kwáterkę, kostek ktore się znáyduią pod uszomá w prosięcey głowce, ñro 30. warz to społem áż Wino wywre, smáruy tym w uszách, y około nich CompMed 52.
– Tegoz bol mi wpadł w kulsze lewą Szmarowała mię Zona y Scierała Serwetami Ciepłemi. SapADiar 114.
– [...] wydaie z siebie iedno drzewo fruktyfikuiące owoc okrągły czerwony, ktory iák się dostoi iest czarny, z niego oliwę robią dobrą do iedzenia y do lámp, zowie się u Maurow Vers á u Sycyliánow Steinca, białegłowy smáruią sobie tą oliwą włosy żeby rosły y kolor miały pięknieyszy, tá wyspá koni nie zywi tylko bydło, náleży do Sycylii. ŁubŚwiat 613.
– Jeźli nas pomyślności smaruie balsamem, Brykamy, nieczuięmy ciężaru pod tramem, W niepamięć poszło, żeśmy niedawno skrzypieli, Bez smarowidła osi wytarte ciągneli. DrużZbiór 127.
– Postylioni brali tryngieltu po 3 zł, ci, co smarowali powozy — za jedno posmarowanie tynfa 1, zgoła nicht dla króla nogą ani ręką nie ruszył bez dobrej natychmiast zapłaty. KitPam 116.
– Ceremonia Ofiar Amerykańskich tyrańska przez Carnificés non Pontificès czyniona, ktora dzieie się zabiciem człeka: ktorego niby preparuiąc do Ofiáry, po całym prowadzą Mieście, lub mieyscu publicznym; potym Kapłani kamieniem ostrym przerznąwszy piersi, serce wyimuią, krwią ciepłą usta smaruią Bozkow, krew ku Słońcu rzucaią [...]. ChmielAteny1755 I 23.
– Smaruię. 1) schmieren, einschmieren. 2) einselben. 3) schmieren, Geld geben. 1) froter avec une motiére onctueuse; graisser, engraisser. 2) oindre. 3) graisser la pâte, gagner par présents. § 1) smarować woz, drzwi, aby nie skrzypiały. 2) nasmarować ranę maśćią. 3) nasmarował mu ręce. smarować chleb masłem. [...]. T III 2084.
– Duszę wysuszywszy, kredą mokrą smaruią, i powtórnie suszą, iako się powiedziało, przeto gdy kreda wyschnie, podług drugiego modelu, gliny chudszey mniey lepkiey, tak grubo na kredę kładą, iak grube maią bydź boki garka. Drugą ziemię suszą i kredą smaruią tak, iak pierwszą. CourtBuchuOsińNauka 170.
– Płocz gardło octem z wodką, lub wygotowaniem z ziela głowienkowego z trochą chałunu ugotowanego, to wziąwszy na łyżeczkę, trochę utartego chałunu podstaw pod koniec ięzyczka, aby się tego proszku dotknął; albo: rozrobiwszy proszku chałunowego z trochą miodu praśnego, smaruy piorkiem dwa, lub naywięcey trzy razy na dzień ięzyczek; [...]. PerzLekarz 165.
– Proszę — gdy nas poświęcano, Wszak nie dziegciem smarowano. MelScholBar II 759.

Związki frazeologiczne

smarować ręce (sz. zm.):

– Faxint superi, żeby się nigdy te sądy nie wracały, które zgubą fortun ludzkich były, a grzechu niektórych nabawiały, gdy sobie ręce cudzém smarowali. OtwFDziejeCzech 310.
– GRAISSER [...] ON DIT proverbialement et populairement, Graisser la parte d'un Juge, (Luy donner de l'argent pour le corrompre.) [...] PRZYSŁOWIEM prostym mowią smarować ręce sędziemu Korupcyą go uymować sobie. DanKolaDyk II, 96.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

(wariant I):
– Kto smáruie/ iedźie. RysProv C4v.
(wariant II):
– Nawoż co go tylko moźe bydż iáko nawięcey wywieść ná pole: bo kto smáruie ten iedżie, iáko sobie zbuduiesz ták też mieszkáć będźiesz, przeto koło Gospodárstwá stáránia, pracey, y pilnośći záżyć potrzebá. HaurEk 7.
(wariant III):
– Wszelkiego bydłá nawoz, z Obor, z Oẃczárnie, z Stáien, y chlewow wyprzątáć, y ná pole wywoźić, á zwłaszczá ná Ięczmienisku, na wschodżie tego Mieśiącá, tákże ná płonne Role, y ná inne zbozá, ná lárzynny zaśiew by iák naywięcey pokłádáć, bo kto smáruie ten iedźie: po zwieźieniu, z skup rozrzućić záraz po Roli. HaurEk 98.
(wariant IV):
– Co záś dedykuiesz/ że w Láćinskim Zoná zowie się Uxor ab ungendo, to iest od smárowánia. To bárdzo dobrze y słusznie. Gdysz iáko ten (zwyczáyna przypowieść) kto smáruie iedźie; ták ten co Zonę bierze/ iákoby násmárował/ wszytkie spráwy swoie. GorzWol 55.
(wariant V):
– Sądy teráznieyszego wieku, nie sądy ále Osiecka spráwa, gdźie czyli żyd, czyli Kátolik, ten prędzy wygra, ktory więcey da: kto smaruie to iedźie. SerZapł F2.
(wariant VI):
– Smaruię. [...] kto smaruie ten iedźie. wer schmiert der fäbrt. quand l'argent marche, tout va bien; la savonnete adoucit le poil. T III 2084-2085.

2. »oczerniać, kłamać na czyjś temat«

Rekcja: co; czym

~ CHwáłá Bogu miły P. Plebanie/ że wzdy Hiszpanowi drogę toruiących Iezuitow czynićie choć; to arcyfalsz á nie Antychrystowi/ iáko niekiedy Dominikanow/ y Fránćiszkánow czynili Mistrzowie Páryscy/ pászkwilusámi one smáruiąc wszędy po świećie/ o cżym S. Thomasz swiádcży c. 24. & 25. SzemGrat 46.

3. »bić, uderzać kogoś«

– To też wádźi/ gdy kijem smáruią po grzbiećie/ A coż czynić muśi/ wżdy co ćierpieć ná świećie. NowSow C2.
– Żona jego z dziewczęty srogim robi płaczem, Jedne szczepą a drugie smaruje korbaczem, Patrz, dyable, kiedy się tu gościowi dostanie. PotFraszBrück I 144.
~ FROTTER, (Battre.) Verberare, [...]. SMAROWAĆ bić ołoić. DanKolaDyk II, 67.

Użycia metajęzykowe

- Spadkjem Nazywającym rządzą te słowa: bawję sję czym, brakuję, brzydzę sję, cjeszę sję, gardzę, kupczę, kjeruję, napełnjam, napuszczam, opjekuję sję, pogardzam, pokrywam, przyodzjewam, smaruję, ucjążam, władam, władnę, żyję czym etc, np. bawję sję gospodarstwem, polowanjem, naukami, etc. SzylarPoczątki 108

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

smarująca

Najwcześniejsze poświadczenie:

1785

Znaczenia

»pokrywający cienką warstwą czegoś, często tłuszczem, nacierający; natłuszczający«

– Kreyda ma być miętka w dotykaniu, pisząca i palce smaruiąca, bez gliny i innych przymieszków, á osobliwie żył czerwonych albo żółtych żeby sobie niemiała, gdyby zaś kreyda dobra, miała w sobie takie żyłki, to trzeba ich iak naylepiey wydłubywać, i dopiro używać. TorzRoz 236.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Formy gramatyczne

lp	M.	m		smarowany
		ż		smarowana
	D.	m		smarowanego
		ż		smarowanej
	B.	m	nżyw	smarowany
	N.	n		smarowanym
	Ms.	m		smarowanym
lm	M.	nmos		smarowane
	D.			smarowanych
	B.	nmos		smarowane
	Ms.			smarowanych

Najwcześniejsze poświadczenie:

1612

Znaczenia

»pokrywany cienką warstwą czegoś, często tłuszczem, nacierany; natłuszczany«

– Niechay mi też urobi parę nowych trzewikow z smárowánego rzemienia. VolcDial 67v.
– A iż ledwie nie wszytkie lekárstwá przez smárowánie sie odpráwuią/ tedy to regułá generálna/ ktorey chybiáć nie trzebá/ ze kiedy psá smáruiesz/ wszytki á wszytki mieyscá/ násmárowáć trzebá alias wszytká złość w niesmárowáne mieyscá wstąpi/ y ábo vschnie on cżłonek/ ábo twárdą puchliną y guzem niezlecżonym nábieży. OstrorMyśl1618 21.
– Mówił on, że się rozerwie na sztuki. Kazałem tedy włożyć czop subtelny, nasmarowany łojem, a przebić w gębie i wpuścić go pod wodę aż do połowicy C i zapalić w zapale D, a nic się jej nie stało, ale kiedy by kto pomknął czopu z przędziwem smarowanym łojem aż do kule, żeby jedno woda wlała się w duszę, pewnie by się rozerwało w sztuki na środku C. AquaPrax 204.
– Smárowány/ idem Násmárowány/ v. Námázány. Kn 1029.
– Chociaj szyję ukopcił w awernowych hutach, Choć do niej w smarowanych dziegciem wyszedł butach, Chociajże dymem śmierdział i obrzydłą siarką, Wolała Plutonową być niżli wieńczarką. ZimSRoks 20.
– Wejże jak po jakim ledzie Po smarowanym stole, przetomci mu jedzie Kostka, jako ją złoży. To łżesz, chybaby to Sam umiesz szalbierować, bodaj cię zabito! MorszZWierszeWir I 452.
– Kosztu trzebá, idźie woz smárowány prędzy, Wszystko skrzypi temu, co żałuie pieniędzy. BarPotArg1697 102.
– Zaś z słodkim mlekiem dyszel dobrze nadziewany, Z chrzanem nogi stołowe i zedlik pisany. Dwa pasztety francuskie: w jednym będzie dana Grammatyka brzozowym sokiem smarowana, Cyceronowa w drugim broda z rozynkami, Ciepło, a posypana z wierzchu migdałami. ZbierDrużWir I 23.
– Ból uszu leczy onym [sokiem] smarowanych. KniażFol 168.
– Gdy są iuż obmyte, dwoch ludzi kręcą ie w ręku, biorąc po dwie skory razem, iako i przed tym, wytrzepuią wzdłoż na stole, á żeby były iedne po drugich smarowane, kładą ie zaś fladrem do gory. LalMałachJSpos 26.
– Skorupę rozerznąwszy, części iey od gliny chudey i kredą smarowaney, łatwo odłączaią się. CourtBuchuOsińNauka 171.
– Wywioty. Pomniy na kwas, zatwardzenie, i inne wzwyż wzmiankowane – ieżeli z słabości żołądka proszek Cynamonowy z ulipkiem rumbarbarowym – powierzchownie przyłoż płateczek dryakwią smarowany, ieżeli będą pochodzić ze swądu ogniowego, wyniosłszy na świże powietrze, smaroy czoło rożanym, lub winnym mocnym octem. PerzNauka 134.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

SMAROWAĆ

*SMARUJĄCY

SMAROWANY