ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Słowniki nie notują

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

	M.				prawda
	D.				prawdy
	C.				prawdzie
	B.				prawdę
	Ms.				prawdzie

Znaczenia

»to, co zgodne z rzeczywistością, prawdziwe, stan faktyczny; prawdziwa wypowiedź«

– [...] wydywać było na tamtym mieyscu po kilka nocy swiatłość iakoś iakoby swiece zapalone, prawdali nietwierdzę i bom sam nie widział ale słyszał od róznych. MasDiar 143.
– XYMENA A práwdasz to Elwiro? zkąd że masz te wieści? CorMorszACyd 162.
– Krolgo pyta [...] a czemu milczysz? bo przeciwko prawdzie niewięm co mowić. PasPam 73.
– Pamiętay Ze Waszec Ze w tey Wolskiego Relacyi połowy prawdy nie masz bo Ja Naturę Jego Znam Ze rad klimkiem Rzuci. PasPam 91.
– KROL zas za Portyrą Słuchaiąc [...] okrutnie się smiał mowiąc takiey Matki Syn Realista iakis prawdę im mowi. PasPam 140.
– Że by mi [...] zaszkodzić miała kalumnia y Słowa ktore przyprawdzie tu na tym mieyscu Intuli nie tuszę. PasPam 140v.
– Dla Prozby [...] nie przeformuie się prawda wnieprawdę. PasPam 145.
– Powiedziałem zrazu że potkałęm się z Chowanskiem dalismy mu pole znieslismy y zdobycz mąmy. A potym y prawdę powiedziałęm iako własnie było. PasPam 158v.
– Był tez to Człowiek in toga et sago y Senator zacny prawdę mówiący. PasPam 204v.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

to prawda, że (sz. zm.):

– Poszedłęm do Regimentarza a opowiedziawszy za iego pytaniem wczoraiszą biedę y dwa Strachy to iest od Szwedow y od wody. Rzecze Woiewoda. iuz to prawda że to terminy były niedobre ale tez Panie Bracie masz Waszec nad Całe Woysko bo W. Woiuiesz po Morzu, a Woysko na lądzie. PasPam 67.
– Odpowieda mi tedy tak Moy MSCi Panie Prawdac to ze tu u nas w tym kraiu Sług od God tylko przyimuią [...] Ale to ma się rozumieć opodleyszych tylko sługach. PasPam 223.
– Prawdá to wszytko zęm się ia modliła, Zem dyscypliny y Krzyze czyniła, Ale w prostocie, a nie z zadney złości Oddawałąm swe Bogu doległości [...]. OblJasGór 105.
– Jako to Wć moja dobrodziejko pomnisz, że mi moja zawsze ginie czapka? To prawda, że wszystek czas bez niej sypiam, bo mi zawsze ginie. SobJListy 211.

prawda jest, że:

– Te wioski co to trzyma prawda iest że to iest Aręnda ale ona ma Piniądze. PasPam 222.

prawda jest, iż:

– Wielcy Kniáziowie Moskiewscy/ práwdá iest/ iż rozszerzyli swe gránice/ ále nie przyczynili sobie sił. BotŁęczRel III 55.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Nie wszytko to prawdá/ co Xiądz ná kázániu powie. RysProv 54.

– Ták to prawdá/ iáko kiedy żywe kiełbásy po świecie latáły. RysProv 78.

– Ięzyk kiedy błądzi/ prawdę mowi. RysProv 30.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

ku prawdzie podobny:

– [...] kto chce drugiego do ludzi zle vdáć, potrzebá áby cos podobnego ku prawdzie nąn powiádał, iesli chce áby iemu wierzono bo inaczey nic nie sprawi. SzemGrat A2v.
– Podobny ku wiérzęniu/ ku práwdzié. [...] Verisimilis aut veri similis narratio. Simile vero videbatur. Verisimillimum mihi videtur [...]. Kn 743.
– Podobny [...] 3) rzecz podobna do wiary, (ku wierze) ku prawdzie. T III 1451.

do prawdy podobny (sz. zm.):

– Tym árgumentem/ Dyabeł wiełą bárdzo dobrych rzeczy/ ktore zá vnią PP. Akádemikow z Jezuitámi bydź mogą/ przeszkádza/ bo się zda tá rzecz do prawdy bárzo podobna. SzemGrat 345.
– Podobny do prawdy, wahrscheinlich. BierSłowa 144.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Ták to prawdá/ iáko kiedy żywe kiełbásy po świecie latáły. RysProv 78.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

Najwcześniejsze poświadczenie:

1654

Znaczenia

»jest zgodne z rzeczywistością«

– Prawda rzeczywista, że naród do lista Ludzki jest podobny, Bo jako list snadnie, tak i człowiek padnie Chociajże nadobny. ZimSRoks 123.
– Arcybiskup támtego Miástá [Bragi] nie był nigdy życzliwym tutecznemu Domowi Krolewskiemu [dynastii Braganza]/ y kilká rázy chciał rebellią podnieść: Prawdá że dawno ten Arcybiskup vmárł/ ále bez máłá záwsze nie zostáie ktorykolwiek tákowych burzliwych zamysłow/ Dziedzic. MerkPol 69-70.
– Práwda, żesmy przez ták długi czas w poprzysiężonym zostawáli Związku, co się po części nie ták z chęci iáko z musu stáć musiáło [...]. LubJMan 100.
– Prawda że to iest cięszka dyssocyacya [...] kiedy voto komprobowane rozrywaią się miłosci zwiąski, kiedy Ociec Syna, Syn Oyca Towarzysz Towarzysza odstępować musi naypoufalszego. PasPam 85.
– Prawda ze to ieszcze Posłow ztym nieposyłano, ale przez Hana Krymskiego iuz to poczęto było traktować. PasPam 246.
– Masz prawda z kąd brac pochob do wielkiey Dzielnosci przeglądaiąc się w Aktach Swey Starozynosci. PasPam 273.
– Co to iest Korrumpowáć Sędziow? iest to psowáć. Prawdá/ ze komu psowáć/ sobie napráwowáć. KochProżnEp 48.
– Co to iest, że u tego Máláchiaszá słowo było w ręku, izali nie iest dziedziná słowá ustá? [...] Prawdá żeć też czásem i ręce gadáią, kiedy się owo dway zmowią ná migi [...], ále tobym ráczey upátrzył, że u ludzi świátowych, słowá są wustách, u ludzi Swiętych w ręku [...]. MłodzKaz I, 291.
– Práwdać iż dostatecznie zá nas y zá grzechy nasze Chrystus Pan/ aż nad to dosyć uczynił/ y wypłácił; wszákże tego chce po nas/ abysmy ten okup zá nas odliczony/ sami na naszych ramionách zánieśli [...]. BujnDroga 98.
– Prawdá, że Woyná trudna, iáko oley z prásy Y trzebá chodzić co rok, z fortuną zá pásy, Ale wiesz, im co z większą cięmięgą przychodzi? Tym milsze, tym bárdziey czás, w sercu ludzkim słodzi. PotPocz 105.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

(wariant I):
~ Proszę o wzrok, y ucho skłonne od mey Svady Lichac, licha: co Prawda; to y nie grzech widzic, I sama: lecz się szkoda za vbostwo wstydzic. PotWoj 6.
(wariant II):
~ Jeśli wielbłąd do wody nie schyli się cudnej, Nim ją nogą pomąci, żeby tak paskudnej Swej postaci oboje nie widziało miny - Bojęć się podobieństwem naruszyć Krystyny. Lecz co prawda, to nie grzech: coż ci też, niebogo, Po tym zwierciedle, kupować tak drogo? PotFraszBrück II 392.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Formy gramatyczne

Najwcześniejsze poświadczenie:

1618

Znaczenia

1. zgodzenie się z tym, co zostało wcześniej powiedziane

– Ale mowią: Ze insze práwo ma być/ insze iednánie. Práwdá: ále przecię tym rowności iednánie trácić nie ma. StarPopr 89.
– Rzecze drugi/ trzebá zásłużonego dochodzić/ Prawdá: ále przewroć kártę coć rozum pokázuie. Nikt zá to zapłáty nie czeka/ gdy sam sobie dobrze czyni/ bo to sámo hoyną mu iest zapłátą. StarPopr 133.
– Rzeczesz wolny szláchcic od wszelákiego cłá y mytá. Prawdá/ ále ten co ná potrzebę domową kupuie [...]. StarPopr 139.
– Jozef. Ey nic mnie z łaski Bozey pa[n]no nie podkało Ale pą[n] Bog co się z nami będzie działo. Marya. Prawdać iuze pąn Bog wie bo wszytko sprawuie Ale mi przecie powiedz co się to frasuiesz [...]. KodKon 112.
– Rzeczecie: dawno Gotowie tácy/ czátuią/ plondruią/ łupią Prowincye/ Miástá/ Krolestwá/ [etc]. Prawdá; ále przecięKościołom dawáli pokoy. BirkNagr 49.
– ELVIRA Ale przecię w Rodryku kochasz, choć go winisz. XYMENA Práwda. CorMorszACyd 149.
– Mowię niedobrzes my uczynili [...] Iaki taki prawda, prawda. PasPam 238.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

to prawda:

– Sąsiad: Na to niemasz co mowić, tylko że hoc semel factum, nunqvam amplius futurum. Ziemianin: to Prawda, ale iak inimitabilis Przodkow naszych discretio. KonSRoz 38.

prawda jest:

– Ná dowody wyższey położone odpowiádam [...] Ná 2. Prawda iest/ pierwsze ma być stáránie o vmysle/ niźli o ciele. Jednák ták to stáránie o vmysle/ iáko y o ciele z przyrodzenia idzie/ to iest/ iáko przystoyność/ co/ kiedy/ ktorym śrzodkiem vkázuie. PetrSEk 46.
– Prawdać iest: ale moy kubek więtszy iest nisli wász. PolPar 39.

2. »pytanie, w którym zawarte jest oczekiwanie na zgodę odbiorcy, z tym, co zostało wcześniej powiedziane«

– To iako widzę (rzecze Miller zátym) zasadzacie nátym Aby Lidora była osadzona Za to, ze męza Kocha iako Zona Poniewasz iescze sámá instyguie Na ktorą miłość ktorá w niey pánuie. Słuszná rzecz, prawda? OblJasGór 100.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Formy gramatyczne

Najwcześniejsze poświadczenie:

1627

Znaczenia

»co prawda, wprawdzie«

– Przydaie P. Pleban że Jezuici wielkie intraty maią; Na to się odpowiada; nierachowaliście ich intrat miły Panie Arythmetyku; maią intraty/ prawda/ ale takie zktorymi długow pewnie siła. SzemGrat 134.
– Młodym ci prawda, ále kto w serce bogaty, W czás poczyna, y mestwo nie czeka za laty. CorMorszACyd 126.
– Tam iak się uderzyli z Sobą bili się prawda Litwa Niebozęta Mocno ale nie mogąc wytrzymac rozerwano ich. PasPam 111.
– Mowiłem ci prawda że się nie boię alem przecię inaczey myslał. PasPam 182.
– Trafia się prawda y to alec tego mało Żeby się młode Orle do Orła niewdało. PasPam 273.
– Kleynoty práwda y wszytkie dostátki Zostawił [Ludgierd] przy nas naszey miłey Matki: Ale serc naszych ktore wziął przesdzięki Y mnie y siestrze nie oddał náwieki [...]. OblJasGór 59.
– [...] nasi gotowi czekaiąc wielki prawda impet wytrzymali, ale tam zginął Pułk ieden Woiewody Sendomirskiego drugi Koniecpolskiego y Chorągiew Pancerna Krolewska Litewska. HistBun 42.
– Vszedł prawdá w Korabiu, Noe plagi Boski? Coż potym? gdy mu toną Dwory, Miástá, Wioski. PotPocz 134.
– Iestem prawda człek niegodny, áleć przecię nie desperuię, że ten BOG, ktory mię in hoc gradu osadził, doda siły [...] zapomocą Nayśw. Matki przytym Swiętym mieyscu Cudami słynącym [...]. DanOstSwada I, 206.
– Kray ten [Polska] różnych nacyi podpadał Rządowi, o czym nie zgadzają się prawda Autorowie, z temi jednak trzymam, którzy naywięcey się zgadzają z sobą, jako Miechowius, Długosz, Kromer i Gwagnin, którzy i dawnieyszych przed sobą Historyków cytują. ŁubHist 1.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Formy gramatyczne

Najwcześniejsze poświadczenie:

1656-1688

Znaczenia

»prawdę mówiąc, co prawda«

– Delektowałęm się wprawdzie spacyerem na Morze ale tez raz wielkiego nabrałem się wstrachu. PasPam 66.
– Rzeka wprawdzie nieszeroka ale dwama Nurtami idzie. PasPam 112.
– Rozgrzeszonoć mię w prawdzie ale pamiętam [...] zadaną pokutę y Exortę. PasPam 178.
– Rosmiał ci się krol wprawdzie na tę odpowiedz ale iuz miał wsercu praeconceptum odium. PasPam 188.
– Occasionem ognia chłopi włozyli byli na karbownika [...] kazałęm go wprawdzie pociągnąć prawo sprowadziwszy nieprzyznał się bo był nie winien. PasPam 257.
– prawdę mowiąc, w prawdzie. die Wahrheit zu sagen. en verité; à n'en point mentir. T III 1610.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

PRAWDA I

PRAWDA II

PRAWDA III

PRAWDA IV

WPRAWDZIE