ESJP XVII i XVIII wieku

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
L (XVII-XVIII), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp, SXVI, Kn, T

Najwcześniejsze poświadczenie: 1675

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

atom

liczba mnoga

M.	uż. nosob.	atomy
D.		atomów
B.	uż. nosob.	atomy

Etymologia

łac. atomus, z gr.

Znaczenia

1. »najmniejsza a. niewielka cząsteczka materii«

– A dopieroż ten co naturą władnie I co ją stworzył, potrafi w to snadnie, Że choć w proch pojdziem, w atomy znikniemy, Znowu w chwalebnych ciałach postaniemy. MorszZWierszeWir I 504.
– Bo czyjże dowcip chwały Matki boskiej zgadnie? Prędzej komput atomów pojmiesz w rannym Febie, Niż chwały Jej, które są na ziemi, na niebie. KochOgrTur 97.
– Scyntylacya zaś gwiazd, to iest drzenie światła y miganie w oku ludzkim, pochodzi to z subtelnych proszkow, atomow po atmosferze rozpierzchłych y unoszących się. BystrzInfAstron M4v.
– Do wody mięszaią się ziemne atomy, siarczyste, saletrzyste, wapniste, słone, gorące exchalacye. BystrzInfElem Q4.
– Te tedy wielkie materii porcje, nazywają się od Kartezjusza vortices, muszą się zaś te zakręty i obroty czynić, bo jeden atom drugiemu do biegu wprost na którążkolwiek stronę przeszkadza. KowaJRozFil 40.
– Pierwsze tedy elementum składa się [według Kartezjusza] z najsubtelniejszych i do biegu najsposobniejszych odrobin, drugie z okrągłych atomów także szybko latających, trzecie niby z trzasków nie tak sposobnych do obrotu. KowaJRozFil 40.
– Prędzey zrachuie w klepsydrze atomy, Niźli kto poymie, co duch niewidomy. DrużZbiór 383.
– Coż tedy, y iaka iest, ta pierwsza, a powszechna wszystkim dotkliwym rzeczom materya? Gassendus, który dawną Epikura Filozofią, y wcale zarzuconą, wskrzesił, y z wielu błędow oczyścił, utrzymuie Atomy, to iest subtelne materyi partikuły od Boga stworzone, które są pełne, y rożnych figur; y lubo maią części, iednakowoż dla osobliwey swoiey twardości są nierozdzielne, iako też dla wielkiey szczupłości, pod ludzkie nie podpadaią zmysły. Te tedy Atomy zaraz po swoim od Boga stworzeniu wzruszone, tak rożne, które widziemy, y wcale między sobą odmienne, na tym świecie ułożyły rzeczy. ChróśSFizyka 22-23.

Przenośnie

Lubo dąwnego Ṕogaństwa błędy securi ad radicem posita wycięte, iuż same w sobie sprochniały, et ad ludibrium popularis aurae poszły, niektore iednak atomi z oney ruiny pozostałe, często w oczy Katolickie lgną i one rażą.WierKFama 159

2. »w filozofii greckiej pierwotna postać, przyczyna wszechrzeczy«

– Twierdził [Epicurus], iż swiatow iest bez liczby, że wszytko się zrosło z atomow, albo proszkow, a te są niezliczone, ktory błąd miał z Demokryta. ChmielAteny III 629.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Odsyłacze

Patrz: ATOMEK, *ATOMIK.