Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

*SŁUSZNY

przym.
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach
Słowniki nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1618
Formy gramatyczne
stopień równy
lp M. ż   słuszna
B. m nżyw   słuszny
ż   słuszną
n   słuszne
lm M. nmos   słuszne
B. nmos   słuszne
stopień wyższy
lp D. n   słuszniejszego
Znaczenia
1. »usprawiedliwiony, uzasadniony, właściwy«
  • – Moię tez wiedzieli słuszną do Niego urazę y respektowali mię bo[m] się iuz był z niemi pokumał. PasPam 175.
  • – Tęz Łaskawość swoię Oycowską wiernym Poddanym swoim wyswiadczyc usiłuiąc te ktore Słuszne ich p[r]ozby uznał [król], do nich się przychylaiąc taką na nie swoię dac raczył [...] deklaracyią. PasPam 208v.
  • – Niemasz nic Słusznieyszego iako Xciu IoMSCi kurlandzkiemu powinne oddać dzięki. PasPam 217v.
Związki frazeologiczne

  • słuszna rzecz:
    • »(jest) słusznie«
    • – Ze tedy iest wiele Chorągwi takich ktore [...] nie poszły pod P. Machowskiego Regiment Słuszna rzecz zeby od zasług swoich od Sądzoni byli. PasPam 217.
    • – Wspomniawszy na Cnotę y pocciwosc y przeciwko Oyczyznie wielkie merita Xcia S. Pamieci Hieremiego Wisniowskiego [Wiśniowieckiego] słuszna by rzecz zawdzięczyć to iego posteritari. PasPam 232v.
2. »duży, okazały; pokaźny, znaczny«
  • – Wtenczas związkowym bylosmy tak mili iako iez psu [...] kilku ich wzięto Paragrafy Słuszne supponebam ze będą mysleli cos o zemscie. PasPam 154v.
  • – Kiedy mu Woz uwiązł na przeprawie to wyiąwszy nąmiot z woza słuszny Ture[cki] z dobyczny to go posłał przed konie że by się prędzey z bło[ta] dobyły y tak woz wyprowadziwszy owego Namiotu w błoto wtrętowanego odiechał. PasPam 268-268v.
3. »taki jak należy; należyty«
  • – Przy nadziei Bozey mozemy sobie słuszną formować Bataliią y [...] obeść się bez tych Buntownikow. PasPam 152.
  • – Mamy ludźi tákich miedzy nászymi Krześćiány/ ktorzyby swoję sztukę chlebá/ żywność y wychowánie słuszne ták długo/ poki żyją/ mieć mogli; Lecz gębie cuglow popusczájąc brzuchy swe ustáwnie nálewáją/ przez co nie tylko do ubostwá/ ále y do wielkiego niebespieczeństwá y upadku przychodzą; co śię z tego przykłádu pokázuje. GdacKon 26.
  • – IAk prędko I. W. I. M. Pan Woiewodá Krákowski Hetman Polny Koronny stánął w Podháycách, ták záraz posłał ludźi swoich ná rożne Szláki ku Kámiencowi, zkądby miał słuszną o Imprezách Nieprzyiaćielskich informácyą, y ieżeli wteráźnieyszych Coniuncturách, Ordy ná iąkową [!] zbieráły się resolucyą. RelPotrz 1.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • w słusznej swojej porze:
    • »w wieku dojrzałym«
    • – Pomnię go [Gofreda] ná Fráncuskim dworze: Kiedy w Páryżu goniwał z kopią/ A nie beł ieszcze w słuszney swoiey porze. TasKochGoff 72.
    • – Barzo młodo y iescze nie w słuszney swey porze [Ariodant] Przyiechał tu był z bratem y potym na dworze Urozszy był tak z niego Rycerz doskonały Ze męznieyszego naden te kraie nie miały [...]. ArKochOrl 43.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Podhasła

SŁUSZNA I

w funkcji predykatywnej
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
Najwcześniejsze poświadczenie:
Znaczenia
»jest właściwe«
  • ~ Y owszem/ ponieważ wodá vstępuie ziemi części swego mieyscá/ dla mieszkánia/ y dla wczásu człowiekowi; tedy zda się być słuszna/ áby iey vstąpiłá ták wiele/ żeby ziemiá z tym przydátkiem/ mogłá być więtsza/ á niż iest wodá: á zwłasczá gdyż ziemiá sámá przez się nie wielkaby byłá: á nie wiedzieć też/ ná coby się zeszło człowiekowi/ ábo też y świátu/ ták wiele wod. BotŁęczRel II 2.
  • ~ W Ostátku AEthyopiey kroluią rozmáići Pánowie wielcy/ iáko są ow Adelski/ Monoemugow/ Monomotápae/ Mátámae/ Angolae/ y z Kongo: o ktorych iednák ták máło wiemy/ iż nie zdało się nam tu słuszna/ referowáć co więcey o nich oprocz tego cosmy iuż w pierwszey częśći powiedźieli. BotŁęczRel III 152.
  • ~ A słuszna iest/ żeby Páństwá ktore przyszły w dom Rákuski/ sposobem ták spokoynym y łácnym/ to iest/ przez małżeństwá y spowinowácenia; były też spráwowáne pomiárkowánym y spokoynym sposobem: y że też máiąc początek ták spráwiedliwy y vczćiwy/ miáłyby długo trwáć. BotŁęczRel III 186.
  • ~ Słuszna/ niesłuszney płákáć krzywdy Bogá swe[go]. RożAPam 52.
  • ~ Kśiążętom á Pánom słuszna iest żeby obmowcom y pochlebcom v śiebie mieyscá nie dawáli. BudnyBPow 79.
  • ~ Izali to słuszna nic nie przedáwáć/ á przećię zapłátę bráć: Zá nie nagrody vpomináć się nie godzi/ bo iuż to ná oszukánie iákoś poszło. KunWOb K2v.
  • ~ Słuszna że w ten czas naypierwszy przodkował/ Bo Krwią gośćiniec wszystkim przetorował. TwarKPoch D4.
  • ~ A ták oni dwánaście zwoławszy mnostwá uczniow/ rzekli; Nie jest słuszna/ żebysmy my opuściwszy słowo Boże/ służyli stołom. BG Dz 6, 2.
  • ~ WIdźimy wszyscy ná oko dobrze/ y ledwo sie tego wszytkiego nie dotykamy rękámi/ że zá iednę dźiąszkę szcżęśćia nie mamy z Poláki/ słuszna vważenia : Seyn Hetman nász iák pierwey nam Smolensk stráćił/ z strzelbą dwu set dział wielkich/ y pięćdżieśiąt spádánych/ nuż z inszą strzelbą y z ludem/ stráćił Smolensk zgołá ze wszytkim: tak y teraz toż nieszcżęśćie z nim było pod Smoleńskiem/ y zá nim chodzi/ y z nim mieszka/ bo z swoią złą rádą zbáłamućiwszy y zdementowawszy Czárá/ y nas wszytkich/ obiecował nam z muchy Elephántá/ obiecował wźiąć Smolensk y w nim wszytko odebrać/ Polaki wyśćinawszy/ obiecował y Litwę wszytkę odebráć y opánowáć/ á wyśćinawszy Wilno y Miastá insze Moskwą osádźić/ obiecował wszytkę Ruś aż do Lwowá opanować wieszał ná wietrze swoie myśli y nádżieie/ná morzu po wodźie pisąc/ y iak trzćiny sie swych konceptow trzymáiąc/ obiecał wszytek Wołyń Pokućie/ Vkráinę odćiąć/ mowiąc że będę po sobie Litwę miał/ Ruś/ y Kozaki Zaporowskie/ bo to nászy/ y będą zawsze przy nas nie przy Polakách : gdyby sie złączyłá z nami Litwa/ Ruś/ Vkráiná/ Podole/ Wołyn/ Pokućie Podlásze/ á Kozacy Zaporowscy/ tedybysmy sie nie bali Krolá Polskiego. NowinyMosk D3.
  • ~ Iesli sámá siebie niechcesz w błąd záwodzić/ Proś co słuszna/ miłuy co sámicy się godzi. OvOtwWPrzem 384.
  • ~ Aby tedy do tákiey Confusyey kiedykolwiek nie przychodziło: słuszna iest zaniechać/ wszystkym tákych Tytułow. BielejObrona C2.
  • ~ Lecz posłucháć tobie słuszná/ y moich tytułow: żem ia Syn ćiesielski/ obżerca/ piianica/ Buntownik/ Bluźniercá/ w imieniu Belzebubá diabły wymiataiący/ zwodźiciel/ złoczyńcá. BanHist 167-168.
  • ~ Bog człeká w niewinności y spráwiedliwości stworzył/ ktory żeby był potomstwu dochował/ słuszna y spráwiedliwa byłá; káżdy tedy człek/ w tey się spráwiedliwości rodzić miał/ w ktorey Adam był stworzony. AnzObjWaś 55.
  • ~ A to słuszna li, gdy z leda przyczyny Drzecie z ubogich chłopków wielkie winy? SatPodBar II 717.
  • ~ [...] grunt musi być warowany Co lubo by było słuszna tu opisac Lecz za okazią brzegow wod y portow fortificowania nizey [...] iest opisano. NarArch 60.
  • ~ Wolno płákać; mnie sámey słuszna łzy wylewać: On Miásto oswobodził, otrzymał zwyćięstwo, Wszystkim smáczne, mnie tylko smętne Iego Męstwo. CorMorszACyd 164.
  • ~ Słuszniejsza było, aby wdzięcznym była Wierszem twym moja ozdobna mogiła. MorszAUtwKuk 127.
  • ~ Jeśli, jak słuszna, zechcesz karać złości, A któż wytrzyma Twojej surowości? MorszAUtwKuk 225.
  • ~ Czy słusznasz lichą krwáwic białagłowę? OblJasGór 39v.
  • ~ Słuszna było ábyś W.M.Pan primates w Woiewodztwie nászym odniosł titulos ktoryś nie tylko całego Woiewodztwá ále i Oyczyzny dobro primas tibi fecisti curas. PisMów II 392.
  • ~ [...] słuszna upomináć ná długi Psálm, ná długą modlitwę, o átencyią, słuszna mówić: Attendite; boć my, i w-krotkich modlitwach, prędko się zgubiemy, roztárgnienia cierpiemy, átencyi nie mamy. MłodzKaz III, 35.
  • ~ Pięknie się z nami obszedł [Herod], słuszna się do niego powrocić, nie afrontować go. MłodzKaz IV, 436.
  • ~ LXXII. Jeżelic Caezar miły Synu, władzą Páństwa, pospołu z dziedzictwem zostawił Słuszna, co przez ten czas w Senacie radzą Zebyś mię pytał, ia żebym się sprawił. ChrośKon 74.
  • ~ A Caesarz z gniewu biegaiąc po gminie Dawnych Oycowskich Sług, Przyiacioł, chwyta Niech by się na tym chcieli Poganinie Swey cierpliwości z hańbą dobrać myta Niech w nich pamiątka Caezara nie ginie Ktorego on lzy; bo iak nalezyta Z rady Senatu, cześć mu się ublizy Pewnie się y ich interes ponizy. Więc przy nim stawać, słuśnieysza dla siebie Caezara honor, lepsza ich fortuna [...]. ChrośKon 84.
  • ~ Ieżeli śmierć będąc boginią niepodlegáiącą fatydze, szuka odpoczynku, y swą bronią komu inszemu władáć pozwala. Czy nie słusznaby tesz Pánom, mieć respekt ná Poddánych swoich, ktorzy práwie nieumieráią, pod ciężarem nieuważnym, mogę rzecz Tyráństwá. AndPiekBoh 61.
  • ~ Co to zá diabelskie monstrum, słusznieysza spytác było wprzod, iáko mam zwáć Wmści á potym bádác się o tey dziwney bestyey. AndPiekBoh 122.
  • ~ Ze się to tedy in limitibus Dzierzawy WMMM Pana stało słuszna abys mu dopomogł circa indagationem złoczyncow y podał rękę do odzyskania wlasnosci swoiey. RadziejKor 72.
  • ~ Teraz niech na tym stanie, iż przybrał zaiste Jako lutnista lutnią — tak lutnia lutnistę, Bo go nie mogł Amfijon i Orfeus pono Celować w manijerze, lub mu przyznawano, Jakby nie tylko — co jest słuszniejsza ku wierze — Za jego melodyą chodzić miały zwierze, Ale i srogie drzewa w takt skakać galardy Sposobiąc wytargniony z ziemie korzeń twardy Miasto nog do wyskokow. KorczWiz 10.
  • ~ [...] niech temu dostanie się Krolestwo, ktoremu się będzie zdało że naysłusznieysza iest dáć go. DanOstSwada IV, 9.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – Kto piéczenią piéczé/ słuszna áby jey skosztował. KnAd 391.
  • – Kto sam kiédy nié szwánkował/ słuszna by drugich strofował. KnAd 377-378.
  • – Kto śię sam czégo dobrzé náuczył/ słuszna áby drugich vczył. KnAd 398-399.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Odsyłacze
Patrz: niesłuszna.
Data ostatniej modyfikacji: 20.11.2024

SŁUSZNA III
rzecz

w funkcji rzeczownika
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
Najwcześniejsze poświadczenie:
1610-1625
Znaczenia
»coś właściwego«
  • – Cieszę się z tego, że wielcy ludzie o mnie coś rozumiejąc, do siebie mię wzywają; lecz to uczynić nie baczę słuszną. SaadiOtwSGul 54-55.
Związki frazeologiczne

  • mieć słuszną:
    • »mieć rację«
    • – Mam słuszną, ma y Oyczyzná zemną, bo iey stan wzruszony, zmieszány, zdeptány. LubJMan 156.
    • – Często więc rad instiguie ná Dwor, nie záwádzi go y wymowić, kiedy ma słuszną, laudo, vitupero, irascor, vt virtus, vt vitia cuiusq[ue] cogunt. FredKon 59-60.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Odsyłacze
Patrz: niesłuszna.
Data ostatniej modyfikacji: 09.03.2019
Odsyłacze
Patrz: NIESŁUSZNY.
Autorzy: RB
Data ostatniej modyfikacji: 09.03.2019