ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp, SXVI, T (pod: myję), L (pod: umyć; XVII-XVIII), SWil (pod: umywać), SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
Kn

Formy gramatyczne

bezokolicznik

umyć się

czas przeszły

lp	m	3. os.	umył się
	ż	3. os.	umyła się
lm	mos	2. os.	umyliście się
		3. os.	umyli się
	nmos	3. os.	umyły się

czas przyszły prosty

lp	1. os.	umyję się
	2. os.	umyjesz się
	3. os.	umyje się

tryb rozkazujący

1. os.

umyjmy się

imiesłów uprzedni

umywszy się

Znaczenia

1. w funkcji zwrotnej »oczyścić się z brudu przy użyciu wody lub innego płynu lub roztworu wody ze środkami myjącymi, np. z mydłem lub →ługiem«

Rekcja: czym ‖ w czym

~ Y z rynku przyszedszy, iesliby [Faryzeusze] się nie vmyli, nie iedzą; Y wiele iest innych/ rzeczy/ ktore przyięli ku trzymániu,/ jáko to/ vmywánie kubkow, y kruźikow, y naczynia miedźiánego, y łożek. NT Mk 7, 4.
– Tę potym wodkę choway w dobrze zátkanym naczyniu/ ktorey gdy kto vżywáć chce/ niech lice nią myie idąc spáć/ á názáiutrz wstawszy niech się stołową wodą vmyie/ á będźie twarz przyiemná. PedSleszTajem 56.
~ Ksze vmyliśćie się? OpalKSat1650 44.
~ Szaty rano albo z wieczora pięknie wychędoż, łóżko porządnie uściel, ubrać i umyć się nagotuj. KrzywChłopBad 267.
~ Zginął práwi Poliarch! ia temu nie wierze; Kto tułow? kto go widźiał, gdy tonął w Hymerze? Ma ráda; wstać umyć się, y wdźiać znowu kryzy, A wiernego po lepsze wypráwić áwizy. BarPotArg1697 43.
– Snadz kiedyś Athlántydy zbiegłe W te tu kráie od Oyca/ dla iego srogości/ Murzynki vrodzone. żeby się z czarności Swey wyzuły/ y zá tym poznáne nie były Odpogoni zá sobą/ tą się tu vmyły. Wodą morską/ y záraz iáko śnieg ozdobne Ciáłá wzięły/ zkąd potym drugie im podobne/ Iáko się z Europskięmi ludzmi pomieszáły/ W Mieście tym białegłowy záwsze pánowáły. TwarSPas 2.
~ Wdzień także chrztu, pięknie się umyć, y wsukienki nowe ustroić. WieczorKat 42.
~ Chcemy się iutro umyć, á dźiś w błoto idźiemy, chcemy się iutro zdrowić, á dźiś się truiemy, chcemy się iutro obaczyć, á dźiś się ślepiemy. GruszCel 46.
~ PACTOLUS, po Grecku Chrysorrhoas, toiest złotemi piaskami płynąca Rzeka, w Lydii Krainie Azyatyckiey, ktora z Gory Tmolus bierze swoie początki. O tey Rzece baią Wierszopisi, że Midas dotknięciem wszystko w złoto obracaiący, tu się umywszy, złotemi ią napełnił piaskami. ChmielAteny1755 I 563.
– W tey Achaii Krainie iest rzeka Charadrus, w ktorey ieno się umyła białogłowa, straciła pamięć dawnych amorow. ChmielAteny IV 434.
~ Myię [...].umyymy śię; umyymy sobie ręce. wir wollen uns waschen. lavons; lavons les mains. T III 879.
~ Myię co [...] umył śię. [...] umyymy śię [...] wir wollen uns waschen. lavons [...]. T III 879.
~ Wolni Robotnicy wstawać będą o godzinie 4. i przez tę godzinę powinni się umyć, zaczesać, ubrać się, łóżeczka poposciełać. OrdFab 1 nlb.
– Osoba, która chce się pozbyć ogorzelizny z domu wychodzić nie ma, przez trzy dni, w Pokoiu zamkniętą będąc; w wieczor idąc spać, trzeba umoczyć chusteczkę, y nią odwilżyć ogorzeliznę, czyli piegi, gdzie tylko są, nie obcieraiąc się potym, albo też tą chusteczką wilgotną twarz na noc nakryć, nazaiutrz rano, umyć się tąż samą wodą, która, trzeba aby sama obeschła, czyniąc swóy skutek kilka razy przez dzień; co zachować trzeba przez trzy dni. Nazaiutrz trzeciego dnia umyie się wodą z Muszotrzewu: czyli Korzyslepu, po łacinie Anagallis y obetrze się na sucho; a na ten czas wolno iuż wychodzić y sprawować interessa [...]. AlletzAlb 77-78.

Przenośnie

Ziemia tyło się trochę dżdżem umyje, Jak zimie zmarzła, na wiosnę ożyje, Puści zieloną trawę prędko z siebie, Paść się ją będzie i jagnię, i źrzebię.BarŁLutBar I 471
Rany zadawam i odnoszę razy, Krew i roztaczam, i stanowię w żyle, Jestem instrument i wstydliwej zmazy, I wielkiej cnoty; kto mię w dobrej sile Zażywa, sławy pewien jest bez skazy, Której śmierć w żadnej nie zamknie mogile. Gdy kogo zgładzę, zaraz się umyję, Zaraz się stawszy mężobójcą skryję.MorszAUtwKuk 190

a) w funkcji zwrotnej »w religiach: oczyścić się z brudu lub opłukać się wodą w celu symbolicznego oczyszczenia się z win«

Rekcja: czym ‖ w czym

– Ale nim kto do onego stołu záśiadł/ trzebá mu się było w pobliskim ieźierze pierwey vmyć wszytkiemu; á wodá tego ieźiorá przeyźrzoczysta bárzo/ tákową moc w sobie miáłá/ iż kto się nią umył/ tedy ták był piękny/ że się aże połyskował od promieni słonecznych. StarKaz 75.
– Bo skoro się vmyiesz w świętey Chrztu Fontánie, Wszytek stárego mężá brud w wodźie zostánie, Y wszytek ćiężar grzechow będźie oddalony Od ciebie, á ty iáko dopiero zrodzony, Wolny od wszelkiey zmazy żadney marszczki duszny Niebędźiesz miał; lecz potym masz Boskim posłuszny Bydź Mándatom przy Bogá opátrzney litośći, Abyś do końcá chował dar wźiętey czystośći. DamKuligKról 248.
– Podobnym sposobem widział sen Ertukuł Ociec pierwszego Osmana, z ktorego Turcy i Ottomański pochodzi narod. Widział zaś ten sen wednie, gdy się troche po obiedzie przesypiał; który obaczywszy, á nieco w myślach roztargniony będąc, powstał, i zaraz według zwyczaiu Sekty swoiey, umywszy się wodą, biegł do Mołny nazwanego Edebal, który tam poblizu przy Meczecie mieszkał, tam do niego (według słow Historyi Tureckiey) rzeknie: widziałem człowiecze czci godny, światłość Księżyca z łona wychodzącą twoiego, i potym na moie przychodzącą łono. KryszStat 93.
~ Czaus Basza miał dyspozycyą odebrać od niego pieczęć Państwa i zaraz oddać go w ręce katowskie: nie dano mu więcey czasu, iak tyle, że uczynił abdest, to iest, umył się według Tureckiego obrządku, trochę się pomodlił, i wnet uduszony został. MigSzybHist 8[5].

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

UMYĆ SIĘ