ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI, Kn (pod: omywać), T, SW

Nienotowany w słownikach:
SStp, L, SWil, SJP

Formy gramatyczne

bezokolicznik

omyć się

czas przeszły

lp	m	1. os.	omyłem się
		3. os.	omył się
	ż	3. os.	omyła się

czas przyszły prosty

lp	1. os.	omyję się
	2. os.	omyjesz się
	3. os.	omyje się
lm	3. os.	omyją się

tryb rozkazujący

lm

2. os.

omyjcie się

imiesłów uprzedni

omywszy się

Znaczenia

1. w funkcji zwrotnej »powierzchownie oczyścić się z brudu przy użyciu wody lub innego płynu albo roztworu wody ze środkami myjącymi; polać się wodą, opłukać się«

Rekcja: z czego; w czym

~ Omywszy się od stopy aż do wierzchu głowy, Do hipogryfa [Astolf] bieży, co czeka gotowy. ArKochOrlCz III 73.
– Tegoż roku S. Florydus Herculaná Męczenniká vczeń zá cżásu Totyle/ 13. Listopádá pomiera/ do niego Laurenty przez sen wzbudzony tymi słowy/ Laurenty pośpiesz bo Florydus wjchodźi[!]/ z drugimi Biskupy ná vsługę przybiegł/ był vczniem S. Herculaná wespoł z Błog. Amáncyuszem/ y słynął cudy. Wodą/ ktorą ręce vmywał pokropiwszy śię wieśniak chory bárzo/ ozdrowiał/ á Eugubinus śláchćić zbył bolu srogi[eg]o w ocżách omywszj[!] śię z kubká Biskupiego. WęgrzPosag 66-67.
~ Omywam [...] Omyłem śię [...]. Kn 628.
~ Nie długo było mowić potrzebá, porwał go záraz czárt y wyniosł w gorę, y lecąc z nim záprowádźił ná iákieś bágniská, gdźie nie po lekku zrzućił, ledwie żyw ow, gdy się y umázał, y krwie zbroczył, dográbał się iákiegoś zrzodłá, tám się omył, á potym cáły rok od stráchu trząsł się, to go ná koniec przywiodło, iż Zákonnikiem został, świát porzućiwszy. PopławStół 367.
~ Omywam co [...] omyć śię. sich abwaschen. se laver. T III 1238.
– [...] do ciebie Stoiku Mówię, że gdy o jednym za ledwie kwartniku Odarty, bez pieniędzy, bez dworu y ludu, Idziesz do łażni chcąc się zbyć licznego brudu, Y gdy jeden mizerny zatobą się włóczy Kryśpinus, co się twoich paradoxow uczy. Gdy ci ludzie wybaczą, że przeciw powadze Królewskiey jedziesz, chcąc się zgrubey omyć sadze Więc y mnie przyjaciele niech dobrzy wybaczą. Gdy jaką wemnię[!] winę y słabość obaczą [...]. HorMatSat 45.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

omyć się łzami:

– wyszedszy z dworu [Piotr] gorzko płákał. áza od ládá wiátrzyku od niewiásty nie záchwiáł? nie znam człowieká. áza nie był wybieláł y nie omył się łzámi? Pánie ty wiesz że ćię miłuię. BaranMiara 47.

Przenośnie

Między tymi iest naypięknieysze słońce, ale wdzęcznieysze kiedy po ciemnych obłokach, uprzykrzoney niepogodzie, i posępnym powietrzu, z błękitnych Oceanu nurtow, iako z kompieli iakiey omywszy się, powstaie, á posławszy przed sobą złotą Jutrzeńkę, dzień pożądany wydaie, który okropne wypędzaiąc cienie, światłością swoią i wdziękiem, wdzięczny barzo czyni widok [...].KryszStat 158
Vczynił tám Namiestnikiem swoim nieiákiego Misser Romiro d: Oro, Człowieká okrutnego/ y nielutośćiwego/ ktory w krotkim czáśie/ przez gwałt y okrućieństwo/ vstánowił rzeczy Páná swoiego ták/ iáko życzył. Ale ledwo tego dźiełá dokończył/ kiedy Xiąże[!] ná vgłáskánie podrażnionego pospolstwá/ y chcąc winę złych rządow z śiebie zwálić/ y omyć się z opiniey/ ktorą poczęli mieć nie dobrą o iego osobie y postępkách/ krwią Páná Administrátorá/ iákoby on to z własnego domysłu robił/ kázał go ná sztuki rozśiekáć/ y ták wystawić ná oczy pospolstwá/ położywszy przy nim káwałek drewná/ y noż zákrwáwiony.RicWielJMon 98
O Cieplicách NAypewnieysze Letheyskie Cieplice/ nisz czyie/ Wszytkich Chorob zápomni/ kto się w nich omyie.GawDworz 116
Tám to bywa że álbo więźnie ich pobiią/ Albo się też Owczarze we krwi ich omyią/ Bo iuż tam o reszt[!] idźie więźniom vtrapionym/ Więc się áż do gardł biią/ w nocnym starćiu onym/ Kędy iesli wygráią/ żywnośći nábrawszy/ Bieżą wdrogę/ gdźie inszym śladem się vdawszy.PaszkMrDzieje 121

2. w funkcji zwrotnej »symbolicznie oczyścić się z win poprzez polanie się wodą«

Rekcja: czego ‖ z czego; czym

– Tátárzyn też by nawiętszą niecnotę zrobił/ gdy się wszytkiego omyie/ wolen. CzyżAlf 72.
– IEsliby też kto jadł co zdechłego/ álbo od zwierzá rozszárpánego/ ták domá zrodzony/ jáko przychodźień/ tedy upierze száty swoje/ y omyje śię wodą/ á niecżystym będźie áż do wiecżorá: potym czysty będźie. BG Kpł 18, 15.
~ 10. Iesliby był miedzy wámi kto/ coby był niecżystym z przygody nocney/ wynidźie zá Oboz/ á nie wroći śię do niego: 11. A ku wiecżorowi omyje śię wodą/ á po záśćiu słońcá/ wnidźie do Obozu. BG Pwt 23, 10-11.
– Zwiedziona tonę, jednak przecię w czystej Cnocie chcę pływać w wodzie przeźroczystej. Jeślim jest godna, jeśli mię kochacie, O piękne Nimfy, co w wodach mieszkacie, Dajcie, niechaj się z tej zmazy omyję, A ten niewdzięcznik niech przeze mnie żyje! BorzNaw 189.
~ Drugie się zowie Giuzel, to iest kąpánie w łáźńi/ y obmyćie ćiáłá wszytkiego/ ktorego záżywáią po spráwie Małżeńskiey/ y iákimkolwiek vczynku ćielesnym/ lubo też po nocnym zmázániu. Poki się ktory nie omyie/ názywáią go Dźiunub, co znáczy człowieká/ ktorego Modlitwy są obmierźione przed Bogie[m]/ y z ktorym się nie trzebá nikomu pospolitowáć. RicWielJMon 191.
~ Tenże iescże mowi: Zaden o sobie niechay nie mowi/ áby miał być prozen grzechu/ gdyż Chrystus przyszedł ku lecżeniu grzechow: iesli się zá nas Chrystus omył/ y owszem nas w ćiele swoim omył. Jeden się ochrzćił/ ále wszystkich omył. KraPos 63v.

Związki frazeologiczne

omyć się chrztem:

– [Klorynda] przed śmierćią prży ostátniem tchnieniu/ Náwroćiłá się/ y Krztem się omyłá [...]. TasKochGoff 299.

3. przen. w funkcji zwrotnej »w religiach: oczyścić się z win«

Rekcja: z czego; w czym

~ A ná tę świnię to rzekę: By wżdy ludźie począwszy być nabożnymi w te świętá/ y ták torchę się omywszy/ znowu w toż błoto nie leźli: ábo/ by wżdy tych sámych świąt ná wszelákiey rozpuśćie pospolićie nie trawili. GosławOdp 73.
~ Teraz wszedszy do tego Kośćiołá Bożego/ vsłyszałem głos Izáisza Proroká gdy czytano/ ále więcey głos Boży w nim mowiący/ gdźie ták mowi: Omyyćie sie/ á czystymi bądźćie/ oddalayćie złość myśli wászych od oczu moich. ZwierPrzykład 36.
– Kto tedy Konfessyą odpráwiwszy z skruchą serdeczną y z żalem zá popełnione niepráwośći/ do tego stołu Pańskiego przystąpi/ otrzyma wszytkich grzechow swoich oczyszczenie doskonáłe/ ták iákoby się w źrzodle omył z błotá niepráwośći swoich. StarKaz 42.
– Tákim też sposobem/ mowi Rabanus, y w kośćiele Chrystusowym/ nie ma bydź nikt przypuszczony do pożywánia tego Báránká niepokalánego/ áżby się pierwey omył przez krzest święty z grzechu pierworodnego. StarKaz 53.
– Aby káżdy wierny/ omywszy się w ieźierze pokuty świętey/ y łez prawdźiwych/ mogł przystępowáć do tego stołu iego świętego. StarKaz 76.
– Wołam! Wołam i głośno wykrzykam: Żydowskiej złej nauki dzisia się wyrzekam. Już nie „Chawej” lec[!] „Prze Bóg”! Serce moje mdleje Nieustannie, poki swej łaski Bog nie wleje. Żałosne, lec[!] prawdziwe dziś serce me wyje, Ryczeć bedzie, póki się wiarą nie omyje! DialŚwiętOkoń 198.
– On [Bóg] woła przez Proroká ná káżdego z ludu Leżącego w grzechách, ták: Omyyćie się z brudu, Bądźćie czystemi; wászych myśli prozne złośći Odrzucćie precz ná stronę, od mey oblicznośći, Vczćie się dobrze czynić. DamKuligKról 264.
~ Kędy źrzodło/ á wody w nim nie mász; tám iest błoto y błędu y grzechu: tám się nie omyiesz/ pomáżesz ráczey. BirkRus 31.
~ 16. Omyyćie sie, czystymi bądźćie, odéymćie złość myśli wászych od oczu moich: przestáńćie źle czynić: 17. Uczćie sie dobrze czynić: szukayćie sądu, wspomagayćie ućiśnionego, czynćie spráwiedliwość śieroćie, brońćie wdowy. BW Iz 1, 16-17.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Odsyłacze

Patrz: OMYWAĆ SIĘ, myć się, OBMYĆ SIĘ.

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

OMYĆ SIĘ