ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp, SXVI, Kn, T, L (XVI-XVII), SWil, SW

Nienotowany w słownikach:
SJP

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

	M.				kauza
	D.				kauzy
	C.				kauzie
	B.				kauzę
	Ms.				kauzie

liczba mnoga

	M.				kauzy
	D.				kauz
	B.				kauzy
	Ms.				kauzach

Etymologia

łac. causa

Znaczenia

1. »sprawa sądowa, proces sądowy; przedmiot sprawy sądowej«

– Najemnymi łgarzami dlatego je zowię, że ja, kiedybym miał jaką niesprawiedliwą kauzę, wstydziłbym się jej popierać; ale najmę prokuratora, dam mu co, a on za mnie łże i łże tak dobrze, że ziemia schnie, czyniąc z białego czarne, a z czarnego białe. RewerListCz II 254.
– [...] abyś w. ks. m. gwoli gruntownej naprawie skazy R. P. niczego nie litować, ale uprzymie do niej wedle możności swej nam dopomagać raczył, nie zostawując miejsca u siebie tym, którzy zajrzeć podobno sławy nieśmiertelny w. ks. m. i po przeszłych daremnich o środkowaniu zamysłach i po tylu ludyfikacyjach, jeszcze snadź od rezolwowania się i jawnego a wspaniałego przy spólnej publiczny kauzie stawienia w. ks. m. odrazić usiłują. AktaPozn I/1 345.
– 18. De correctura iurium i o skróceniu procesu mówić pod ten czas nie znidzie się, podanie też przeszłego sejmu przy konstytucyjach wydrukowane nie dosyć nam czyni, tylko tedy to przynamni obwarować potrzeba, aby bez plenipotencyjej autentycznych in absentia principalis prokuratorowie do odprawowania kauz przypuszczeni nie byli. AktaPozn I/1 418.
– Tenże/ gdy sądźił kauzę iednę: á Actor w tym przypomniał Adwersarzowi swemu/ że szkálował zá ocżnie Aristydá/ chcąc go ták w nienawiść podáć: ták ná to rzekł/ nic się nie biorąc zá to: O swą krzywdę mow ieśli ią masz/ nie o moię: bo ia teraz śiedzę ná sądźie twey kauzy/ nie moiey. BudnyBPow 113.
– A iż kauzy fatalibus vpádle/ zwykli niektorzy krześić fałszywymi relácyámi wożnow ktorych się tych skáżonych czásow námnożyło/ dla tego kazda relátia po wyśćiu fataliorum zápisána/ iest podeyrzana y nie bywa ważna/ áżby ią áctor poprzyśiągł/ iż prawdźiwie przez woźnego iest pozew w ten dźień położony/ iáko wyznał niż áktor kauzy falatibus nie opuśćił. Gdyby záś áktor niechćiał iey poprzyśiąc/ tedy ieśli pozwány przyśięże ná vpuscżenie kauzy álbo processu fatáliami/ wolen bywa iáko się wysszey nápisáło. CzaradzProc G.
– Kauzá/ vide Sprawá sądowa. Kn 271.
– Do czego i ten niezdrożny między inszymi środek widzimy, aby wedle dawnego trybu aresty ludziom ukrzywdzonym przy wojskowej zapłacie śli, przy której prosić IMci pana hetmana nomine publico in facie Reipublicae, aby IMci przykładem antecessorów swych bywał i te kauzy ukrzywdzonych sądził i onym skuteczną i nieodwłóczną czynił sprawiedliwość. LaudaWisz20 1632 333.
– Co śię tycże innych Sądow/ ták Krolewskich/ jáko Trybunálskich/ jeśliby śię podobał ludźiom tęn postępek in criminalibus, tedy łatwie y w tám tych innych causách tym kształtęm postąpić/ y osądźić bez nienawiśći. GórnDroga Eiijv.
– Kauza, sprawa sądowa. Gerichts-Sache. cause, procèdure, procès. T III 543.

2. »sprawa, kwestia, problem«

– Trzecią rzecz sprawiliśmy tym popisowaniem się kupy swojej pod Jędrzejowem, żeśmy co bieglejsze w sprawach Rzpltej ludzi od sejmików oderwawszy, którzyby byli posłami na sejm mogli być obrani i bronić kauzy rokoszowej, w onej kupie jędrzejowskiej niepotrzebnie zabawili i zatrzymali; a ono lepiej było ludzi do tego wieść, aby byli sejmików pilnowali i na nie ruszeniem pospolitem per palatinatus jachali i nie dali panom starszym posłów takich przewieść, którzyby im byli ad libitum. CenzProgCz III 419.
– Prośił y vpominał/ żeby bez iego náruszenia/ ábo sam o nim/ kauzy przesłuchawszy/ Dekret vdźiałał/ abo miástu roskazał. CezWargFranc 13.
– [...] ledwie zda się/ żeby Doktorowie nászy Chrześćiáńscy/ dowćipnieysze Zydy/ mocą dowodow zmogli/ ále ábo im tylko powagą ćięszcy są; ábo/ iákosmy powiedźieli/ ták dobrey causy bronią/ ktora przegrána być nie może. SmalcBóst 53.
– Po odiáchániu tego Oycá/ powstáłá tám sroga nawáłność: ábowiem przednieyszi miesczánie z Cántone/ podáli supplicátią Visitatori Regio, w ktorey opisawszy mu wielką liczbę Portogálczykow/ y inszych Narodow cudzoźiemskich/ rozmnożonych w Meáco/ tákże wiele mocnych y wysokich domow/ ktore tám pobudowáli/ y przychodzenie kápłanow z Europy do miástá Sciauchino; prośili go/ áby ná to chćiał podáć lekárstwo/ żeby się to złę nie szerzyło. Byli ná ten czás w Sciauchinie dwáy Oycowie/ Antonius de Almeida, y Mattaeus Ricci, ktorzy się iuż bárzo o to frásowáli. Lecz był przyzwány Ricci od Gubernatorá Sciauchinu/ do ktorego odesłána byłá tá Causá. BotŁęczRel IV 203.
– Niemász źwierzá ná świećie sroższego/ iáko żołnierz: á coż iescze poczynáć będzie/ kiedy dálekim będąc od páná/ baczy się pánem y gospodarzem nád wszytkim? Iák zeszło bárzo było ná támtych ludźiách/ ktorych zábawiano po wielkiey częśći około kruszcow w Cibáo/ y około łowienia pereł w Cubáguie y w Tiráquei/ y około szukánia szmárágdow v S. Márty/ y inszych bogactw w támtych kráiách. A gdy się to zdáłá rzecz niesłuszna/ y bárzo ćięszka rozmáitym ludźiom mądrym [...] wźiął się F. Fra[n]ciscus Zámárrágá zakonu S. Fránćiszká/ ktoregom przedtym wspominał: y tráktował tę Causę z Cesárzem/ y otrzymał bárzo dobrą odpráwę. BotŁęczRel V 48.
– Niech wam przykaże Bog Oćiec przez iednorodzonego Syná sẃego/ Sábelliuszowego przeklętego bluźnierstwá rozśiewácże/ y Mánicheuszowey niezbożnośći krzewićiele/ ktorzy Duchá ś. od Oycowskiey y od Synowskiey Persony/ iáko od iedney Osoby pochodźić nád náukę pismá Bożego náucżaćie/ á z tąd iednę cáusę Oycá y Syná/ Duchowi ś. introducuiąc/ dwom Osobom istotnie od śiebie oddźielonym gwałtownie w iednę Personę zlanie cżynićie: Lub też záchwuiąc w cále Personálne Osob rozdźielenie/ (iednę cáusę Bostwá Oycá sámego wiedząc/ ktory sine communicatione drugim Personom własność swoię w sobie ma) dwie w Bostwo causy wnaszaćie. SmotLam 6.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

sprawiedliwa kauza (sz. zm.):

– Czując się być liberrimos in conscientiis nostris, w niewdzięczności naszej tymże żadnej przyczyny nie dawszy, mamy kauzę sprawiedliwą; zaczym ile nas, tyle nas [...]. RozSynCz II 144.
– Starych mi tu wiktoryj tak wiela nie trzeba Wspominać, więc na pomoc, bracia, wziąwszy nieba, Te nieba, których dzisia sprawiedliwej kauzy Bronicie, polskie mając patrony kałauzy, Dobądźmy na dzisiejszy dzień chowanej broni, A skoro hasło Jezus po wojsku zadzwoni, Nie szczędząc bisurmańskiej nikczemnej posoki, Odbierzmy należyte szablom swym obroki. PotWoj1924 134.

dufać kauzie I || ufać kauzie II:

– 2. Chwali się X. Skárgá, że się ná Trybunał Kośćielny spuszcza. To wielka. Wierzę/ Xe Skárgo/ bo iest po tobie: áno ten/ ktory kauźie swey dufa/ y spráwiedliwą ma/ nigdy sędźią iey sam być niechce. MoskorzZaw 13.
– Niechay weyźrzy kto chce/ co niektorzy/ między żydámi nasławnieyszy/ nápisáli/ czym błąd nieiáki w nabożeństwie Páná Christusowym vkázáć vśiłowáli; á pozna/ iáko są słábe rzeczy wszytkie/ y dźiecińskie/ y ktoremi wszytkiemi człowiek Christyáński beśpiecznie wzgárdźić może/ dufáiąc cauźie swey názbyt dobrey. SmalcBóst 53.
– Znać, że ten swojej kauzie ufa śmiele, wie, że z kopyta nie płużą zawody, każdy śpi, jako kto sobie pościele, gryźć orzech, niż jeść jądro trzeba wprzody, trzeba przed miodem wytrwać żądło pszczele, nie gniesz gałęzi, nie urwiesz jagody. PotMuzaKarp 17.

3. »przyczyna, powód, motywacja«

– Godźienby tu był dobrey łáćiny moy Adversarz/ że słowá Eliphásowe/ chce mieć zá słowá sámego Duchá Bożego/ ábo zá słowá Iobowe. á czemusz tego nie wie/ że Eliphás był iednym z tych/ ktorzy złą kauzę mieli/ y przećiw Iobowi disputowáli [...]. SzlichJoAntap 72.
– O! Ktory wiecżnym rządęm tęn świát moderuiesz, Niebá y źięmie Stworco, cżásom roskázuiesz Iść z wiekow; sam státecżny będąc, wszem obroty Daiesz; Ciebie do świátá stworzęnia roboty Nie wiodły insze kauzy, tylko naywyszszego Kształt dobrá; bez zawiśći. BoecBardzPociecha 86.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

KAUZA