Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

*NOGA

rzecz.
ż
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach
Słowniki nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1607
Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   noga
D.   nogi
B.   nogę
liczba mnoga
M.   nogi
D.   nóg
B.   nogi
N.   nogami
Ms.   nogach
Znaczenia
1. »kończyna dolna u człowieka«
  • – Kazdy w tych puscił się [butach] co ie miał na nogach. PasPam 79.
  • – Kazałęm Burmistrzowi włożyć dwoie kaydan na nogi. PasPam 168v.
  • – Ledwie sarknął kiedy mu urzynano Nogę. PasPam 274.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • noga lewa:
    • – Wtym szturmie ustrzelono nogę Lewą odwaznie stawaiącemu kawalerowi Franciszkowi z Brzezia Lanckoronskiemu. PasPam 269.
  • na nogach postawić:
    • »pomóc wstać, podnieść«
    • – Heyducy ledwie go z ziemie podniesli y na nogach postawili. PasPam 232.
Związki frazeologiczne

  • ukłaść się pod nogami:
    • ~ Wydra znowu wstała co mi się układła była pod nogami y idzie cicho popodławiu. PasPam 253.
  • upaść do nóg:
    • – Porwę się chcąc mu do Nog upaść. PasPam 279v.
  • iść gdzie noga nie postała:
    • »iść, gdzie dotąd nikogo nie było«
    • – Alterowało to nieiednego ze to [...] iść tam gdzie noga Polska niepostała. PasPam 53v.
  • lecieć gdzie nogi niosą:
    • »biec na oślep, bez opamiętania«
    • – Leciał gdzie go nogi niosły. PasPam 177v.
  • w nogi:
    • »dalej, nuż uciekać, umykać«
    • – Moskwa w nogi. PasPam 105v.
    • – Padło ich Sześć drudzy w nogi. PasPam 105v.
    • – Podwodnicy kto tylko moze konia dopaść wnogi z miasta. PasPam 168.
    • – Senatorowie z mieyść w nogi między karety. PasPam 230v.
  • noga nie ujdzie:
    • »nikt sie nie wymknie, nikt sie nie uratuje«
    • – Noga was tu nie uydzie hultaje. PasPam 181v.
  • ułożyć się pod nogami:
    • »położyć się tuż obok siedzącego lub stojącego człowieka«
    • – Wydra [...] wstała co mi się układła była pod nogami. PasPam 253.
  • upaść do nóg (sz. zm.):
    • »paść itp. wyrażając przy tym szacunek lub prośbę«
    • ~ Porwę się chcąc mu do Nog upaść. PasPam 279v.
  • rzucić pod nogi:
    • »złożyć u stóp«
    • ~ Chorągiew nieprzyiacielską rzuci pod nogi. PasPam 91v.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – Ná krotkie nogi wysokie báczmági. RysProv Fv.
  • – MOUCHER [...] FRANCUSKIM przysłowiem mowiemy [...] Il ne se mouche pas du pied. [...] Nie nogą sobie nos uciera frant bywalec nie dudek. DanKolaDyk II, 283.
  • – Tak to mowią gdy konia kuią zaba tez podnosi nogę. PasPam 191.
a) »stopa«
  • – Corki Syońskie buczno y drobno/ stąpáły: nogi swe szumnymi trzewikámi stroiły/ álbo trzewiki/ ktore ná nogách nosiły kosztownie zdobiły. GdacPrzyd 18.
2. »u zwierząt: kończyna umożliwiająca chodzenie, bieganie; łapa«
  • – Powiedział że to nogi konskie złe ale nie znak. PasPam 52v.
  • – Poszedł [okręt] zaraz na stronę własnie iak ow pies chromiąc gdy mu nogę st[ł]uką. PasPam 69.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

3. »część mebla, rzeczy umożliwiająca pozycję pionową; podpora«
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • garniec na nogach:
    • – Gárnéc ná nogách/ Chytropus [...] Tripes olla. Kn 186.
    • – garniec na nogach. Koch-Topf mit Füssen. marmite. T III 364.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • jeża noga:
    • – Ieża nogá/ ziéle. Echinopus, [...]. Kn 248.
  • bibl. myć nogi (sz. zm.):
    • »polewać komuś wodą stopy, aby okazać pokorę i szacunek«
    • – CHrystus Piotrá vczćił przychodząc mu myć nogi: á ty zá złe masz że kto Piotrá szánuie w Biskupie Rzymskim/ ktory według nauki S. THEODORA Studity iest Piotrem. BoymWiara 20.
    • – Z Ianowym Orłem niech będzie na Niebie/ Sám w Niebo wleci y zaniesie Ciebie/ Gdy nogi myjesz Sługom Bożym/ swoie Nogi oczyszczasz w Niebieskie pokoie. BaranLut 342.
    • – Iezus Uczniom Nogi mył/ oneyże to Godźiny/ Słowy słodkiemi uczył/ zwykłen swoien Námowy; Zobopolnie śię miłuićie! potem ći was poznáią/ że moiemi iesteśćie. ModlNaboż 43.
  • bibl. umyć nogi (sz. zm.):
    • »polać komuś wodą stopy, aby okazać mu pokorę i szacunek«
    • – Gdy był wieczor/ przyszedł Euchárystus z owcámi. Y vyźrzawszy one stárce/ nágotował im stol/ y wźiąwszy wody w miednicę/ chćiał im nogi vmyć. ZwierPrzykład 192.
    • – Nie wielkać sie zda vczynność Abráhámá Pátryárchy/ ktory onych trzech Pielgrzymow w praszaiąc do przybytku swego/ obiecuie przed nie położyć trochę Chlebá y vmyć nogi ich. ZawieszPrzysmaki 20.
    • – Aż też zátym/ zá twárde vcho záwieszone Zjąwszy z śćiány koryto/ z buku wyrobione/ Postáwiwszy/ ćiepłą wodą nápełnieli/ Y gośćiom nogi/ niż im ieść przyszło/ umeli. OvOtwWPrzem 331.
    • – [...] rozumieiąc Apostołow/ ktorym Pan Chrystus nogi vmył przy wieczerzy swoiey/ áby czystymy byli ná opowiádánie náuki iego/ y pielgrzymuiąc po wszytkim świecie náuką iego świát nápełnili [...]. KorRoz 67.
    • – Y ták odpráwiwszy wieczerzą Báránká wielkonocnego/ według zwyczáiu zakonu Moyzeszowego/ vmył nogi vczniom swoim/ y postánowił nową wieczerzą bánkietu swoiego Boskiego/ ná ktory nas wszytkich záprośił/ y ktory nam odpráwowáć co rok rozkazał/ ná pámiątkę koronácyiey swoiey/ iáko wźiął przez mękę swoię krolestwo z ręku Oycá swoiego/ nád wszytkim stworzeniem áż ná wieki. StarKaz 59.
    • – O, któż by mi dał tak wiele łez, iżbym umył nimi nogi Twoje przenaświętsze jako Magdalena. Tego, o przenasłodszy Miłośniku ludzki, acz dla twardości serca mego nie mam, jednak żałuję ze wszystkich wnętrzności moich, żem Cię kiedy, Boga tak dobrego, obrażał – Twórcę i Odkupiciela mego, którego jako dobro nieskończone winienem był ze wszystkich sieł miłować. BolesEcho 137.
    • – Przyięty swoy od swoich, wstąpiwszy zá fortę, myślał o intromissyi do niebá iuż hac Matre beatus, á w tym przez ascetyczną expressyą X. Krászewski S. J. pobozną ceremonią, zfatygowáne STANISŁAWA nogi nie ták umyć, iák ucáłowáć pokornym usiłuie sercem, Vestigia tua osculîs humilimîs lambo. GruszSpos E2v.
  • umyć nogi:
    • – Co masz czynić, Judaszu, czyńże już co prędzej, Bo się nazad Żydowie upomnią pieniędzy. Idź, kędy masz iść, droga czeka cię otwarta, Masz kałauza: lepszy być nie może nad czarta. Nogiś umył, na gałąź więc by się nie bawić; Wziąłeś na strawę chleb, lecz waruj się udawić. PotZacKuk I 558.
  • bibl. umywać nogi:
    • »polewać komuś wodą stopy, aby okazać mu pokorę i szacunek«
    • – Y pokory też przykład/ ktory Vcżniom swoim Pan pokażał/ w służebnicżey postáći nogi ich vmywáiąc. SmotLam 47v.
    • – Lecż Pánowie iego/ dla obiaźni Bożey w wielkiey go czći mieli/ żądáiac od niego ráczey przyczyny do Páná Bogá; ále on wody w miednice nalewał/ áby z ochotą nogi ich vmywał/ ze wszeláką pokorą posługę im prágnąc wyrządźić/ oni záśię nie dopusczáli aby im nogi vmywáć miał/ mowiąc do niego: Niechćiey oycze swięty obćiążać dusze násze. ZwierPrzykład 329.
    • – W Rzymie że był głod i drogość wielka/ Papiez tym/ ktorzy się żebráć wstydźili/ potáiemnie dostáteczne ku ich wyżywieniu pieniądze co tydźień posyłał; á pospolitym ubogim/ ktorych ośm tyśięcy było/ ná káżdy dźień chleby rozdawał/ i w soboty ubogim nogi umywał i cáłował/ i nákarmione hoynie pieniądzmi udárował. KwiatDzieje 12.
    • – [Marcjanna Koniecpolska] była to Páni ná Kościoły y ubogich nieskąpa, tamte w bogaty apparat stroiła, tych nie wymuszoną iáłmużną prowidowáła, co rok włásną ręką uszyte biáłe száty im rozdáiąc, w Wielki Czwartek wszystkich ktorych zebrać mogła częstuiąc, nogi im umywáiąc, w Wigilią zaś Bożego Národzenia, trzema ná pámiątkę y cześć JEZUSA MARYI y Jozefa też uczynność świadczyłá, szpitále obchodziła, chorych náwiedzáła, lekárstwámi z swoiey ápteczki prowidowała: w tych świątobliwych zábáwách Śmierć ią zástáła w roku 1646. NiesKor II 15.
    • – [Możni] W Wielki Piątek nogi umywáią ubogim. ChmielAteny II 638.
    • – Terodimas álbo Teromedon Krol, vulgò Han Tatarski, krwią ludzką Lwy poiący: Diomedos záś Krol Trácyi, konie krwią napawał: ATREUSZ Krol Argivorum, czyli Mycenow, Tyestesa Synow pobił, y mięsem ich tegoż Tyestesa Oyca karmił: Scyron Rożboynik nogi sobie umywáć kázał, á potym ze skáły ie zrzucał w morze: Prokrustus álbo Prokrustes drugi Rozboynik w Attyce Gości na łożko zaprosiwszy, ieżeli byli dłużśi od łożka, nog im przycinał, ieśli krotśi, náciągał [...]. ChmielAteny1755 I 972.
  • bibl. omywać nogi (sz. zm.):
    • »oczyszczać komuś nogi dla okazania własnej uniżoności i pokory«
    • – Ták czyniłá Magdálená święta; A qua septem Daemonia eiecerat obaczywszy iż to nie prosty człowiek iest/ ktory ią od Diabelstwá vwolnił/ przyszłá w dom Pháryzeuszá iednego/ tedy Pan był ná bánkiećie/ y poczęłá źáłviąc zá grzechy swoie/ omywáć łzámi nogi Páńskie/ y włosámi głowy swiey oćieráć. StarKaz 468.
    • – Omywał powierzchne[!] wodą nogi zdrayce swoiego Judaszá naydobrotliwszy JEZUS; á we wnętrznie sprosne iego duszysko/ w ktorym diabeł śiedźiał/ nátchnieniem i łáską swoią/ od umyśloney złośći/ od ták szkárádnego grzechu odwodźił. SkibSnop 37.
    • – A on wszytkim tym, ktorzy ták wiele vćisku, Y biad, y trudow znieśli dla Chrystusá zysku Cerpliwie, z chęćią w drogę z Páłácu zachadzał, Y do własnego mile pokoiu wprowádzał, Omywáiąc im nogi, á głowę zbrudzoną, Y zárosłą włosámi wyochędożoną Czyniąc; y rożne, ktore ku Bogu z miłośći Pochodzą, wyświadczáiąc onym vczynnośći. DamKuligKról 253.
Związki frazeologiczne

  • na nogach postawić:
  • chodzić na czyich nogach:
    • – Z tey tedy nowey przyczyny/ á co większa niech będzie) zá pilną proźbą moią/ niechciey się, WM. iuż dáley wymawiáć. Pleb. Iać iáko więc mowią/ nie chodzę na Biskupich nogach/ Otrzymawa zezwolenie od Księdzá. OpalŁRoz B3.
  • bibl. myć komuś nogi (sz. zm.):
    • »odpuszczać grzechy«
    • – Z Ianowym Orłem niech będzie na Niebie/ Sám w Niebo wleci y zaniesie Ciebie/ Gdy nogi myjesz Sługom Bożym/ swoie Nogi oczyszczasz w Niebieskie pokoie. BaranLut 342.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – Kto dobrzé chodzi/ koszt nogámi nágrodzi. KnAd 377.
  • (wariant I):
    – Koń cudny y dobry/ ma mieć te seść sztuk. Cudne trzy: Kark/ Nogę/ Oko. Dobre trzy sztuki/ Wolną gębę/ Pewne nogi/ Czułość. PienHip 6.
  • (wariant II):
    – Koń ma być czuły/ nog pewnych/ y gęby wolney. RysProv 43.
  • – Kto nogami máło chodzi/ językiem/ ábo vszymá sobié nágrodzi. KnAd 390.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Autorzy: SPas , Red.
Data ostatniej modyfikacji: 23.05.2012