Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

RZECZ

rzecz.
ż
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp, L, SWil, SJP

Nienotowany w słownikach:
SXVI (?), Kn (?), T (?), SW (?)

Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
B.   rzecz
liczba mnoga
M.   rzeczy
D.   rzeczy
Znaczenia
1. »mowa, przemowa, przemówienie«
  • – Musur Serwin/ z wielką wymową rzecż do wszytkich prowádźił/ ktorą skończywszy/ dány był tytuł Kśiążęćiu Delfinowi/ Ludouicus XIII. Rex Christianissimus. JudCerem B3v.
  • – Są ktorzy zbytek żalu przerwać radzą, czytaniem lub słuchaniem rzeczy uciesznych, między innemi St: Euremond w frasunku przekłada Donkiszota nad Senekę. Monitor 151.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • rzecz bezrozumna:
  • dziwne rzeczy:
  • mała rzecz:
Związki frazeologiczne

  • fałszywe udawać rzeczy:
2. »sprawa«
  • – Więc Graff Altringier nád mniemánie Frydlánczyká pozniey się wracał/ bárzo się vrażał nań. Zoczywszy táki iego disgust Gállás/ przestrzegł Gráffá Altringierá/ opowiedáiąc że rzeczy iego v Wálsteyná w podeyrzeniu są/ y rádźił ieśli mu żywot miły/ żeby do Pilzny nie przyieżdzał/ ále się w drodze báwił zmyśláiąc chorobę/ y ták vczynił. RelWall A2.
  • – Mało co czasu spełzło, Pomerania wzięta przez kapitulacyą i cale króla szwedzkiego rzeczy źle idą. ZawiszaPam 305.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • niepodobna rzecz (sz. zm.):
    • – Przyznać to káżdy muśi rzecży niepodobne/ Rozumiem ze wszech ludźi zdánia zemną zgodne. Ktore iuż męstwem pracą ćierpliwośćią swoią. Dowiodł. HofmańPor Aijiv.
    • – Napierwey się tedy potrzeba vczyć gospodarstwá/ toż rządu Rzeczypospolitey: gdyż kto nierządnym iest w domu/ niepodobna rzecz aby miał być rządnym w Rzeczypospolitey. PetrSEk 2.
    • – [Arcyksiążę] widząc, iż Elearowie mogą wiele rzeczy, co u drugich niepodobne, tamże zaraz począł konferować, aby się kusili o stado Frydrychowe [...] DembPrzew 101.
    • – Nie wątpię, że W. X. Mść będziesz raczył być na Sejmie, ale jeżelibyś też niemiał tej wolej, per amorem patriae W. X. Mść proszę racz bytnością swoją succurere ojczyznie. I jabym bardzo rad był, by na sam koniec, ale niepodobna rzecz, aby mię tuteczne z nieprzyjacielem zabawy puścić miały. KoniecSListy 81.
    • – [...] niech chwała nieustaiąca naywyszemu będzie ze zniepodobnych rzeczy podobne czyni aspodobnych niepodobne [...]. PoczOdlPam 98.
    • – Jest tedy Zołnierzowi teráźnieyszy Zołd ták máły/ że rzecz niepodobna/ áby in tanta caritate rerum omnium mogł się zań sustentowáć/ y dla tego żywnością go rátowáć trzebá [...]. FredKon 102.
    • – [...] za niepodobno rzecz być osądziłem ażebym się tego czasu y za próg z domu wychodził [...]. MikSil 109.
    • CONTER [...] ON DIT proverbialement, Conter des fagots [...] PRAWIĆ o żelaznym wilku, prawić rzeczy niepodobne. DanKolaDyk I, 358.
  • niesmaczna rzecz:
  • niestraszne rzeczy:
  • niewielkie rzeczy:
  • rzecz niezwyczajna:
  • chłodząca rzecz (sz. zm.):
    • – Bo iż gorącego przyrodzenia jest [koń] chłodzących rzeczy bez pochyby potrzebuje. DorHipTur 11.
    • – Tákże tym wszystkim/ ktorzyby żołądek záziębili sobie vżywániem rzeczy chłodzących/ iáko rybámi ná zimno vżywánymi/ ogurkámi/ Bániámi/ Małonámi [służy olejek z kminu]. SyrZiel 436.
    • – Pragnienie ktore z suchości pochodzi nápoy gasi; á ktore pochodzi z gorąca ieszcze trwáiącego to prędzey ugásą rzeczy chłodzące ániżeli nápoy. TylkRoz 234.
    • – Przytym bardzo chłodzących rzeczy tak w potrawach iak wnapoiu wystrzegay się, żebyś bardziey nie draźnił choroby. BeimJelMed 174.
  • rzecz można (sz. zm.):
    • – Podobny ku dostąpieniu/ wykonániu [...] Possibilis conditio [...] Fieri potest [...] Można rzécz. Kn 743.
    • – Zwołał Doktorow mąż/ rádę czyni iákoby zleczyć [żonę chorą na trąd]. Odpowiedzieli iż to nie iest rzecz można ludzkim rozumem. OkolNiebo 42.
    • – [Aniołowie] żałuią nas [...] y rátuią ábysmy co naprędzey z niepráwości nászych powstáli/ á możnali rzecz y doczesnych przygod zá grzechy násze nie cierpieli. StarKaz 304.
    • – Oycze iesli można rzecz niech odeydzie precz odemnie ten kielich [...]. BanHist 134.
    • – [...] pospolicie mowim o kosterze: że záwsze gra/ o ospálcu że záwsze drzemie/ o piánicy że záwsze w karczmie etc. nie żeby ci wszytek zgoła czas ná grach/ ná poduszce/ ná piátyce trwali/ ále że się ták tego lichá ięli żeby záwsze ileby rzecz można/ u kart/ u łożka/ u kufla nálezieni byli. BujnDroga 203.
  • rzecz niemożna (sz. zm.):
    • – Numá Pompilius ktory czásu pokoiu Rzymskie Páństwo práwy opátrzył/ iż widział nie możną rzecz bydź/ áby się wszyscy mieli zgodzić ná iedno: postánowił áby to ważno było/ co więtsza część pospolstwá vrádzi. PetrSPolit II 167.
    • – Niepodobne rzeczy zlieczasz. Vide. Niemozne rzeczy roskazuiesz. ManTobPhr 85.
    • – Nie dbaj o to nigdy, czego otrzymać nie możesz. [...] Niemożnych rzeczy nie chciej, na rownych przestawaj. NaborWierWir I 308.
    • Nié można rzécz/ Nié możé to byc. Non potest impetrari [...] v. Niépodobieństwo 2. Kn 506.
    • Niemożna rzecz/ vide Niepodobieństwo. SzyrDict 206.
    • – On [Bóg] może się zmiłowáć Nademną, y grzechi me w niepámięci schowáć: Lubo mi w prawdzie się zda, że to rzecz niemożna, Aby mi przepuszczona miáłá bydź niezbożna Moiá złość [...]. DamKuligKról 213.
    • – [Sextus] Niedbał na wrogi proroctwem wsławione, Mieysce pomogło do chęci szalonych, I kray Thessalski; gdzie czary sposobne Z rzeczy niemoznych; uczynią podobne. LucChrośPhar 187.
    • Niemożna rzecz, eine unmögliche Sache BierSłowa 82.
  • wiadoma rzecz:
    • – Wiádomo iést/ wiádoma rzécz iést. Scitum est [...] Constat inter omnes [...] Exploratum est mihi [...]. Kn 1239.
    • – [...] wiadoma też rzecz iest światu wszystkiemu/ że toż vczynić musieli Anno 1595. y Anno 1617. nie tylko teraz [o Moskwie, która musiała zapłacić Polsce po przegranych wojnach]. MerkPol 305.
  • niewiadom rzeczy (sz. zm.):
    • – [Panna do kawalera] Chwal się jak chcesz; nie takem rzeczy niewiadoma, Żeby mi wasza chluba nie była znajoma. I pierwejby mogł stanąć bieg lotnego słońca, Niż bych ja waszych kunsztow przebiegła do końca. TrembWierszeWir II 245.
    • Niewiadom rzeczy. Er ist der Sache unerfahren. DobrGram 393.
  • niewiadomy rzeczy:
    • – [Febus do syna Faetona, który prosi, aby mógł poprowadzić słoneczny rydwan] O niewiádomy rzeczy! coż iest/ że się swymi Rękámi/ v szyie mey wieszasz łágodnymi? OvOtwWPrzem 53.
  • kusić się o niepodobne rzeczy:
    • O niépodobne rzéczy się kusisz/ ábo nié kuś. Nie miéc się z motyką ná słońce. KnAd 787.
  • pokusić się o niepodobne rzeczy:
    • – Tam lubosmy widzieli że nieponaszych Siłach ale przecię że się wolno y o niepodobne rzeczy pokusić probowalismy szczęscia. PasPam 62v.
  • wiadomy rzeczy (sz. zm.):
    • – Lecz exystymácyey dobrey człowieká ták wielkiego/ ktorego wysoki rozsądek/ y zacne przymioty/ wszytkim są znáiome/ pismá tákie v ludzi bácznych y wiádomych rzeczy namniey náruszyć nie mogą. SzemGrat 118.
    • – [Jezuici] znieźliczonych przykładow ná oko iáśnie (wespoł z inemi to vważaiącemi y rzeczy wiádomemi) widząc/ iáko często ćwiczęnie teyże młodzi/ dáne od nich/ wKrákowie się odmięnia/ [...] stáráią się o to/ áby młodz Akádemicka [...] wolności ktorą ma w Akádemiey/ ná dobre/ á nie ná złe/ vżywáła. SzemGrat 324.
    • – [...] osobliwie jeden [jeniec], czy-li wielki frant, czy-li nazbyt rzeczy wiadomy, cale się z tamtymi nie zgadza, bo powiada, że chan i Ibraim pasza lubo stanęli pod Zbarażem, ale to tylko uczynili dla odmiany paszy, i szyję w tym swoją stawia, że go dobywać nie będą [...]. SobJListy 435.
    • – Piszą o Mágnesowey Márynarze skále, Ieżeli blisko pod nię Okręt zniosą fale? Bo ią wiádomi rzeczy, mijáią z dáleká, Wyimie, ktorymi zbity, do iednego ćwieká. PotPocz 94.
  • wiadomy rzeczy (sz. zm.):
    • – [Jezuici] znieźliczonych przykładow ná oko iáśnie (wespoł z inemi to vważaiącemi y rzeczy wiádomemi) widząc/ iáko często ćwiczęnie teyże młodzi/ dáne od nich/ wKrákowie się odmięnia/ [...] stáráią się o to/ áby młodz Akádemicka [...] wolności ktorą ma w Akádemiey/ ná dobre/ á nie ná złe/ vżywáła. SzemGrat 324.
    • – Piszą o Mágnesowey Márynarze skále, Ieżeli blisko pod nię Okręt zniosą fale? Bo ią wiádomi rzeczy, mijáią z dáleká, Wyimie, ktorymi zbity, do iednego ćwieká. PotPocz 94.
  • rzecz podobna (sz. zm.):
    • Rzecz mało podobna takiej sumie być w skarbie na jeden raz w nędznem państwie. NiemPam 229.
    • – [Herod o Chrystusie] Jesli/ pry/ podobna rzecz: iesli to prawdziwie/ W dzieiách Oycá moiego pomnię nápisáno: Zeby dla tego człeká pomordowáć miano/ Ták wiele niemowlątek v piersi niewinnych! RożAPam 44.
    • – Lecz to rzecz podobnieysza/ iż to zacne dzieło [obróbka żelaza]/ Záraz wynálezione po Potopie było. RoźOff D3v.
    • – Co strony karety, moja panno, nową cale mi tu zrobiono w Żółkwi; bo gdzież to rzecz podobna była w karetce małej jeździć sukiennej nadstarzałej, a konie do niej jedne, coś Wć kupiła, a drugie tureckie, pewnie stojące się dwa tysiące. SobJListy 263.
  • rzecz wolna (sz. zm.):
    • – Jesli rzeczy przyrodzonych záżywamy do spráwienia skutku iákiego do ktorego spráwienia rozumiemy/ iż máią moc przyrodzoną/ tedy to iest rzecz wolna. SpInZąbMłot 267.
    • Wolna rzécz/ v. Godziła. Kn 1279.
  • niesłuszna rzecz (sz. zm.):
    • – W pracy záś przy kárności/ nie mieć co ieść/ niesłuszna rzecz iest/ y gwałtowna/ ktora siły niszczy/ y wątli. PetrSEk 9.
    • – [...] zaż to nie większa sromotá niespráwiedliwie sądzić [...] niźli się przyiacielowi nie záchowáć w rzeczách niesłusznych y nieprzystoynych? StarPopr 39.
    • – Szpetná to iest rzecz y niesłuszna práwie Zostáiąc na tym mieyscu wpiękney sławie, Przez obelzywe poddánie iákiego Z wstydem pokoiu prosić nie pewnego [...]. OblJasGór 14.
    • – [Czapliński] sądził za rzecz niesłuszną, aby Chmielnicki w tak wielką się wbijał Fortunę [...]. HistBun 2.
    • – Nie mogliśmy lepiej uczynić, jako tym sposobem ustrzec się bez inwidyjej wszytkich owych napaści, instancyj, przyczyn, które w najniesłuszniejszej rzeczy tak bywają mocne, że się trzeba z niemi najrozsądniejszemu politykowi dobrze pasować [...]. LubSArtDąb 611.
    • – Sądziłem zá rzec nie słuszną, áby ięzyk Polski nie miał tey náuki, ktorą się insze ięzyki, Arábski, Grecki, Łácinski, Hiszpánski, Włoski, Fráncuski, Niemiecki, Angielski zdobią. SolArch 3 nlb.
  • rzecz przystojna I (sz. zm.):
  • »to, co jest właściwe«
    • – Niemniejsza mądrość jako nieprzyjacioły znosić, przyjacioły czynić i zatrzymywać sobie, a nade wszystko summa iustitia tribuere unicuique, quod suum est i przyznać to, czemu przeczyć trudno, rzecz przystojna. AktaPozn I/1 405.
    • – Przeto iáko Medyká dla zdrowia ciáłá: ták Filozofá dla zdrowia dusze przystoyna rzecz słucháć: być dobrze był Pánem iego. BudnyBPow 41.
    • – [Massageci] rodzice swe y insze powinne gdy się postárzeli/ zárzezywáli y ziádáli/ rozumieiąc zá lepszą rzecz y przystoynieyszą/ áby ich sámi ziedli/ niżliby ich mieli robacy rostoczywszy zieść. CzyżAlf 10.
    • – [...] przystoynieysza y pobożnieysza rzecz iest spráwiedliwości/ niżeli niesprawiedliwości pomagáć. StarPopr 89.
    • – Pięknać rzecz i przystojna za ojczyznę miłą Polec i własną jej być przykryty mogiłą. MorszZWierszeWir I 438.
    • – [Wszyscy] o nowe dla sądów z ramienia Waszej Królewskiej Mości odprawujących się i w przyszłe wieki bezpieczeństwa odważają się dopraszać dobroczynności, ażebyś nam, Najjaśniejszy Panie, ubezpieczyć raczył w pokoju ustanowiony i samym tylko pokojem żyjący trybunał, bo jeżeli między dźwiękiem broni milczą prawa, niech w samych odradzających się trybunału początkach żołnierz nam z orężem nie stawa nad głową ani rzecz przystojna, ażeby we drzwiach samych świątnicy sprawiedliwości gęste kto zuchwale stanowił straże. MatDiar 743-744.
  • rzecz sprawiedliwa (sz. zm.):
    • – Słuszna (odpowie) y rzecz spráwiedliwa/ Niech sámá cierpię kiedym sámá krzywá. TasKochGoff 33.
    • – Ieśli iest spráwiedliwa rzecz przed oblicznością Bożą/ iego ráczey/ niżeli Bogá słucháć/ sam niechay rozsądzi. SmotApol 189.
  • jawne rzeczy:
    • Iawne to rzeczy MSCi Panowie iawne, Że nas dotąd Piastowała Boska Protekcyia. PasPam 118.
Związki frazeologiczne

  • więcej rzeczy przykładać:
  • dziwne rzeczy:
  • rzeczą się nie bawiąc:
  • prawić ku rzeczy:
  • straszne rzeczy:
  • »ciężko, przykro, niemilo, trudno«
    • – Prezęntowałes się w bataliach o iak to straszne rzeczy [na] chłopa slepego w Szyku zogolonemi wąsami Szeroką Fioletową Sutanną. Szkapę y zogonem okrywaiącego. PasPam 192v.
  • szpetna rzecz:
  • »(jest) źle, niedobrze«
    • – To szpetna rzecz Szlachcicowi nieznać się napiniądzach. PasPam 64.
  • widoczne rzeczy:
  • na coś się rzeczy zanoszą:
  • rzecz potrzebna:
  • słuszna rzecz:
  • »(jest) słusznie«
    • – Ze tedy iest wiele Chorągwi takich ktore [...] nie poszły pod P. Machowskiego Regiment Słuszna rzecz zeby od zasług swoich od Sądzoni byli. PasPam 217.
    • – Wspomniawszy na Cnotę y pocciwosc y przeciwko Oyczyznie wielkie merita Xcia S. Pamieci Hieremiego Wisniowskiego [Wiśniowieckiego] słuszna by rzecz zawdzięczyć to iego posteritari. PasPam 232v.
  • oczywista rzecz:
  • piękna rzecz:
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • Chłopska rzecz siłá ieść/ á siłá pić szláchecka. RysProv II, 7.
  • Sławá dobra/ rzécz niéoszácowána/ niéskázitélna/ stoi zá bogáctwá. KnAd 1048.
  • Ludzka rzecz vpáść/ á diabelska w błędzie trwáć. RysProv VIII, 7.
  • Pospołu te rzéczy chodzą/ dym zá płomieniem/ grzech zá lubieżnem poyrzeniem ábo dotknieniem. KnAd 904.
  • Niemasz tak złey rzeczy zadney ktora by się na dobre przygodzić nie miała. PasPam 149av.
  • Przeszłey rzeczy nie żáłuy/ niepodobney rzeczy nie wierz/ o nierowną się nie kuś/ tedy sobie głowy nie zfrásuiesz. RysProv 66.
  • Wydárte rzeczy, w sytość nie idą. FredPrzysł C3.
  • Gmatwáć rzéczy/ sprawy. Siła ná się brać/ á nié rospráwiać. KnAd 257.
  • Strách pod czás gorszy niż sámá rzécz. KnAd 1355.
  • Dálékie rzéczy vpátruiemy/ á bliskich nié widziemy. KnAd 141.
  • Trzy rzeczy/ á nic grzeczy. RysProv XV, 6.
  • Przypádłych rzecży lekce nie waż. Anteeunt tacitas semper praesagia clades. RysProv 65.
  • Zołnierz zuchwáła buczna rzécz. KnAd 1366.