ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp (cząbr, cąbr, szcząbr), Kn (cząbr), T (cząbr), SJP (cząber)

Nienotowany w słownikach:
SXVI (?), L (?), SWil (?), SW (?)

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

M.		cząbr \|\| cąbr
		cząber
D.		cąbru \|\| cząbru
C.		cąbrowi
B.	uż. nżyw.	czambr
		cząber
N.		cząbrem \|\| cąbrem
Ms.		cąbrze

Znaczenia

bot. »roślina przyprawowa i lecznicza; Saturea hortensis«

– Cząbr ziéle/ Satureia [...] Cunila [...] Thymbra [...] Satureium [...]. Kn 94.
– Satureja, Timbra Sativa [...] Cąbr. GuldOn 16.
– Warzyc Czambr y potym mierno wystudzić y codzien to miasto napoiu inszego pic poki stawa. GrodzMisc 79a.
– Cząbr ziele. Satureia, cunila, Thymbra. Ciobray. SzyrDict 39.
– Saturegia, Cząber [regestr ziół]. CompMed 28.
– WArz Cząber w wodzie [...] możesz osłodzić miodkiem Rożánym. CompMed 76.
– WEś ziela CZąbru, Bábki. CompMed 528.
– Weś [...] cząbru, száłwiey, ruty, lewándy. CompMed 661-662.
– Item bol zębow usmierzáiące rzeczy są te: korzeń Celidoniey, Piołyn, Cząber, Rozmaryn. PromMed 23.
– To ziele zowią niektorzy Leśną Lebiodką/ álbo Dobrą myślą. Drudzy Cząbrem [....] ále nie właśnie. SyrZiel 235.
– Rozgi chrostowáte/ twárde/ ciemnozielonemi listkámi przyodziáne/ rownie iáko Cąbru/ ieno więtsze [u hyzopu]. SyrZiel 464.
– Druga [dzięcielina] iest chrostowátsza/ ogánistsza/ twárda/ Cąbrowi podobna. SyrZiel 499.
– Dwoiáká Dzięcieliná/ bywa więtsza iedná/ ktora do Cąbru iest bárzo podobna. SyrZiel 503.
– O Cąbrze/ Rozdział 36. Tymbra. Satureia. Cunila. SyrZiel 505.
– Wiie się y ná Cąbrze pod czás/ á ten Epitymbram miánuią [wyłup]. SyrZiel 505.
– Cąbrzycą przeto od nas názwána [wyłup dzięcielnica]/ nie żeby do Cąbru byłá podobna/ ále iż ná tey Dzięcielinie ktora Cąbru ma kształt/ około niey się wiie y rościeła. SyrZiel 505.
– CAbr dwoy iest/ ogrodny ábo siany/ y wieyski ábo dziki. SyrZiel 505.
– Dzięcielinę do tychże potrzeb Aptekárskich bráć się godzi/ iáko też w niedostátku Dzięcieliny/ Cąbru. SyrZiel 507.
– Zł[a]mikámień ktory Cąbrzystym miánuiemy od kształtu/ który ma z cąbrem podobny: iest krzewisty y gałęzisty. SyrZiel 1277.
– Weźmi [...] Cząbru, Iemioły Gruszkowey, Bursztynu, káżdego zárowno, uczyń subtelny proszek. VadeMed 318.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

cząbr włoski (sz. zm.):

– Cząbr Włoski/ vide Dzięcielnicá. Kn 94.
– Wziąć Cąbru Włoskiego, ktory też Dzięcieliną zowiemy, Grekowie Thymum, łotow pięć dwádzieścia, Bożegodrzewká czterdzieści. SyrZiel 371.
– Wziąć [...] Szmeru Włoskiego/ ktory też Dzięcieliną/ y Cąbrem Włoskim zowiemy/ nasienia Aminkowego/ ábo białego Kopru/ po dwu łotu. SyrZiel 411.
– Ten [wyłup] po Dzięcielnicy/ ktorą też Włoskim Cąbrem zowiemy/ wiie się y oplata/ biorąc od niey nazwisko/ moc y siłę. SyrZiel 503.

cząbr dziki:

– CAbr dwoy iest/ ogrodny ábo siany/ y wieyski ábo dziki. SyrZiel 505.

bot. cząbr ogrodny:

– CAbr dwoy iest/ ogrodny ábo siany/ y wieyski ábo dziki. SyrZiel 505.
– Cąbr ogrodny iest pospolitym korzeniem wieyskim do zápráwienia potraw/ á zwłasczá ryb. SyrZiel 505.

cząbr siany:

– CAbr dwoy iest/ ogrodny ábo siany/ y wieyski ábo dziki. SyrZiel 505.

cząbr wiejski:

– CAbr dwoy iest/ ogrodny ábo siany/ y wieyski ábo dziki. SyrZiel 505.

babi cząber:

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI (cząbr), T (cząbr)

Nienotowany w słownikach:
SStp (?), Kn, L (?), SWil (?), SW (?), SJP (?)

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

M.		cząbr \|\| cąber
B.	uż. nżyw.	cząbr
N.		cząbrem

Etymologia

niem. Ziemer, z z g.-niem. Zimbere

Znaczenia

»część lędźwiowa, krzyżowa zwierzęcia, grzbiet; comber«

– I już zgoła wielki błąd był koło barana, Aż też i on na pomoc przybierze brytana, Ten białym, spadszy orłem, jednymże herapem Wytrząsnął cząbr wilkowi pospołu i z capem. PotFraszBrück I 454.
– Sztuka Ielenia/ álbo Cąber do Rosołu/ Wołowy/ álbo Dánieli. CzerComp 12.
– Cąber álbo sztuka Krzyżowa [...] Sarniá/ álbo Skopowa. CzerComp 13.

Przenośnie

Do łysego Herbu Łabędz Widząc Łábędziá w Herbie, myślę: Właśnie iákbym go widział pływáiąc po Wiśle, Bo ták odyma gárdło kiedy Łábęć płynie, Iáko się głowá iego wydęłá w łysinie. Oprocz że Łábęć biały wszytek y z ogonem, Ten mieni czarnem cząbrem, w tyle zostáwionem. Lecz ieśli go ogoli, ábo mu osiwie, Z Herbu: z tyłu y z przodu; Szlachcicem prawdziwie.PotPocz 175
Kto myśliwy á ma. Rącze y mężne chárty nie oszpeci szlámá Nie oszpeci kontuszá, cząbr: czapki zawoiek, Niechay siedzi przy piecu, ospálec y gnoiek.PotPocz 104

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

CZĄBR I, CZĄBER

CZĄBR II