– Krew [...] Pada na swiat ozdobę y kwiat wszytkich rodow Powazony z swey sławy u roznych narodow Nad ktory pod Zachodem wschodem y Arktykiem Zacnieiszego nie będzie y pod Antarktykiem. ArKochOrl23v.
– Wiechali [Rugier z towarzyszącymi mu kobietami] w pięknełąki rowniny przestrony Gdzie obaczyli pałac budowny wysoki Jakiego w sobie nie ma swiat iako szeroki. ArKochOrl64v.
– Po slepey chai y okropney burzy Pieknieyszy Swiat gdy Słonce iasną twarz wynurzy. PotWoj46.
– Te ręce [wodzów Osmana], choc im wyjął Zelazo wiek stradny Pełnestrachu Viktorij Bellony Gromadny Kiedy tenSwiat pod niemi nie iedenkroc stękał Kiedy się ich zamachu Wschod y Zachod lękał. PotWoj96.
– Mowili tak gdy by [Polacy] zawsze chcieli się bić tak szczerze był by Swiat wszystek pod ich mocą. PasPam106v.
– O Boze dobry Boze nasz Łaskawy Niepoięte są czynow Twoich sprawy [...] Z małego wielkiem, wnet z wielkiego małęm Uczynisz Snadnie trząsniesz Swiatem całęm. PasPam109v.
– Macedonowie Słowianom słuzyli Inszym narodom w poniewierce byli A potym wszystek swiat opanowali. PasPam109v.
– Pompeiusza wielkim nazywali Wielkie mu czyny w Swiecie przyznawali. PasPam110.
– Moie y twoie Imię będzie znaiomo Swiatu. PasPam120.
– Większe iest miłosierdzie Boskie Nizeli Całego Swiata furyja. PasPam137v.
– Oddaię [...] praezent, ktorego pewnie w krolewskich ani w Cesarskich nieznaydzie skarbnicach ktorego rownego y sama nacały swiat sławna y wymyslna Stroynica kleopatra niezazywała. PasPam80v.
– Jako Bąbel dziecinnymi/ znika Usty udęty: Tak Swiat ustami Pańskimi/ ostoji się rozpięty: Tchnie Pan w swey Mocy/ ali Swiat się z Gruntu obali. KancPol302.
– Pytasz o materyą? Swiat iest y co na niem, Ten nie Sytem pieniędzy głowę nabywaniem, Trudzi: Ten Zas ambitu, y Honorow pełny, Z odwagą się Kolchickiey dopomaga wełny. PotPer22v.
– Z admiracyą cały uyrzał swiat nayiasnieyszego całego firmamętu planetę [Jezusa]. MikSil283v.
– Przy budowániu záś Wieży Babilońskiey, że to było superbum opus, aequataque Machina Caelo; prożnej ostentacyi fabryka, Nemroda BOGU obmierzłego Inwencya y promocya, wszystka owá Ludu nieźliczonego mnogość, koło fabryki robiąca, Dekretem Pana BOGA Ultoris tanti ausus, ukarána pomieszániem Języków, czyli nowych stworzeniem, gdyż Philo Zyd uczony bardzo Starożytny trzyma, że była tylko Confusio Języków iuż będących ná świecie, Hebrayski in sua puritate rezerwuiąc, á nie nowych wlanie w onych niebożnych Architektow. Iednákże ta náypewnieyszá sentencya, że przy Wieży Babylońskiey wszystkie nowe urodziły się Języki, gdyż ab Origine Mundi, cały Swiat był unius labii według Pisma Swiętego; y ten Język był konserwowány w spráwiedliwym Człeku, do Fabryki tej się nie implikuiącym, Heber názwanym, Oycu Falego. ChmielAteny II743-744.
– Azaliż iedná kropla Krwie Chrystusa w trunku Nam daná, zá grzech Rayski w szczodrym basarunku, Swiat okupić niemogła? DrużZbiór61.
– CZłowiek u Grekow zowie się Microcosmus, to iest Mały swiat; że co w Wielkiey swiátá admiruięmy Fabryce, to w małey Człeká znáydujęmy strukturze. ChmielAteny I581.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe
świat sarmacki:
– Polską naszę Bellonę na Theatrum Swiata Sarmackiego prowadzę. PotWoj6.
– Rok nastał Tysiąc Sześćset Pierwszy y Dwudziesty Jako naten swiat zaszły Niebieskie Aresty Ktory iusz Szatan prawem odbierał dziedzicznem. PotWoj37.
– Nienowina to krolom tego Swiata W pomyslnym szczęsciu przepędziwszy Lata Stracic koronę orac wołęm w pługu Albo karetę ciągnąc z Szkapą w cugu. PasPam110.
– Coz tedy na tym Swiecie Ludziom Chwałę rodzi Do wiekopomney Sławy co wielu przywodzi? Fortitudo [dzielność]. PasPam275.
– Wszystkie Swiata tego dobrowolnie rzuca Ozdoby. PasPam282.
nikt na świecie:
– Nikt na Swiecie chocby znaypotęznieyszą flotą niemoże przechodzic na Ocean ex Mari Baltico. PasPam70v.
nic na świecie:
– Drugi grzyb oblezy się w domu iuz oniczym naSwiecie ani o publice nie mysli ani o tym że by Imię iego znano. PasPam249v.
skończenie świata:
»koniec świata«
– Iak wiele inszych Herbow w Polszcze poginęło I Starewnych Familiy siła poschodziło A Rawicz z długą liczbą rachuie swe lata I podobno trwac będzie do skonczenia Swiata. PasPam272v.
Związki frazeologiczne
tamten świat:
»życie pozagrobowe«
– Iuz kiedy mu tak natym Swiecie zyczysz, toc go upewniac niemozesz z Cyneassęm zeby mu y na tamtym Swiecie twoie miały wczym kolwiek Suffragari [dopomóc] zasługi. PasPam195v.
wydanie na świat:
»urodzenie«
– Przez cięzkie wydanie na swiat płodu, krew do niemałego burżenia się, przymuszona była. BeimJelMed86.
podziękować temu światu:
»umrzeć«
– Pan Lubomirski [...] Umarł we Wrocławiu [...] Alec y Hetman wielki Potocki Podziękował temu Swiatu. PasPam214-214v.
zejść ze świata:
»umrzeć«
– On się tego Niezapira że Brata Waszeci udrrzył ale się w tym chce wywieść iako nie z tey ale Zynszey przyczynt z Szedł z Swiata. PasPam114v.
powołać kogoś z tego świata:
– Plenus dierum Placida morte [syt wieku, łagodną śmiercią] z tego powołany Swiata. PasPam205.
jechać choćby na kraj świata:
– Oyca y Matki Posagu Bogatego gotowiusięnka odstąpic y iechac zatym w kiem się zakocha chocby na krai swiata. PasPam55.
nic nie wiedzieć o świecie:
»być nieprzytomnym«
– Tym czasęm woda poczęła przybierac przybiega Strosz Szpychlerzowy daiąc znać że by posłac do ładowania a ia o Swiecie Niewiem. PasPam279v.
2.
»ludzie«
– Co kolwiek ma wsobie zalu Serce, to Ięzyk iako iego naturalny Interpres [tłumacz] Swiatu ogłaszać musi. PasPam136v.
– Gdy bym się iednak czuł w tym co mi zadaią uznałby to Swiat ze bym na siebie ochotnie napisał iako nay okrutnieyszy Dekret śmierci. PasPam184v.
– Wtych zacnych kawalerach widział Swiat pomięnione attrybuta przy nieskąpym zawsze krwie y zdrowia swego szafowaniu. PasPam86.
– Co było, tego niemasz, co dzis iest, nie będzie, Nie widział swiat dziedzica, wszytko naArendzie, A nato zawsze pomniec, ze bez defalkaty, Co gorsza ze zadnymi nie zawarta Laty. PotPer27.
– Ciebie [...] Swiat sławą uczczony wynosic będzie winien; ktorys z twey przewagi Chcąc wstrącic Bisurmanskie od Wienny plagi Przybył na pomoc oney. DrobOpow30.
3.
»doczesność«
– Poniewasz na Swiatowych ludzi tak chytre Swiat zastawia Sidełka, Toc bym rozumiał że nierowno szczęsliwszy są ci, ktorzy znim w zadną niewchodzą korrespondencyią. Szczęsliwsi ktorzy od iego oddaliwszy się konwersacyiey po Pustyniach konwentach y roznych poboznych zgromadzeniach w wolnym Sumnieniu Szczegulną tylko pasą się Bogomyslnoscią. PasPam281v.
4.
»obce kraje, dalekie strony«
– Pan moy ktorego WMCim Pan deklarowałes zabic niezycząc WMM Pana turbacyiey szukaiąc go po Swiecie [...] przyiechał tu. PasPam101v.
– Na coz by się to przydało inszego dawac Przystawa Iakos ich tedy prowadził przez Swiat [...] Iuz ze ich diorowadz y do koku krola IoMCSi. PasPam172.
– Trochę mi było [...] niesmaczno tam iechac ale przecię maiąc zawsze appetit do widzenia Swiata niewymowiłęm się. PasPam63.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń
Ustabilizowane połączenia wyrazowe
nowy świat:
– Indianie Brasilianie y inni na nowym swiecie [...] ledwo Chałupki albo kucze, budki podłe maią. NarArch34.
centrum świata:
– Wysokość większa wody płynącey ma się bráć z dalszey odległości od centrum świátá, á niskość z bliszszey. SolArch130.
– Przyczyná pierwszey części własności tey iest: że wodá będąc oraz cięszką y rozlewną, obieráć musi mieysce bliszsze centrum świátá, ktore wodzie iest mieysce niszsze, według własności 3. SolArch131.
blady świat:
– Rádość wszędzie pánuie, weseli się blády Swiát pod ziemią, á tańce wszędzie y biesiády [wesele Prozerpiny]. ClaudUstHist26.
siódmy dziw świata:
– [...] nawiedzą oyczyznę kochaną, Kędy Machinę wielkiego Kosciołu, Y Kolos słoncu, dotąd nie widaną, Robotą: Siodmem dziwem stawią swiata, Iako Brat znalazł, napamiątkę Brata. PotSyl109.
– Dzieło przedniejsze pędzla przedniejszego, Cudzie nad świata siedm cudów starego, Najdoskonalsza natury roboto, Pociecho oczu, serc ciężka ochoto. MorszAUtwKuk262.
– W tymże Mieście [Olimpii] był Kościoł Jovis Olympii, ktorego cudná statua, między siedm Cudow światá policzona. ChmielAteny II438.
Związki frazeologiczne
swój płot na świecie grodzić:
»założyć ognisko domowe«
– Nie dawno-m się urodził, a na poły-m siwy, Siły-m i czerstwość stracił, wzrok już mam rzewliwy, A jeszczem swego płota na świecie nie grodził, Jeszczem w pokoju nie jadł ani w to ugodził, Aby miły przyjaciel wzajemną chęć ze mną Wiodąc, troskę odmienił w godzinę przyjemną. ArciszLamBar I383.
po świecie chodzić:
– Idź y nie dáy po Swiecie krzywdzie moiey chodzić, tylko krwią, ten się może raz zmyć y nádgrodzić. CorMorszACyd119.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa
– Pijánemu świát ábo wszystko w koło chodzi. KnAd843.
– Ták to prawdá/ iáko kiedy żywe kiełbásy po świecie latáły.RysProv78.
– Zámykay gębę Woytku/ bo teraz Łáyná po świecie latáią.RysProv90.
