ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Słowniki nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1618

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

M.		świat
D.		świata
C.		światu
B.	uż. nżyw.	świat
N.		światem
Ms.		świecie

Znaczenia

1. »Ziemia«

– Krew [...] Pada na swiat ozdobę y kwiat wszytkich rodow Powazony z swey sławy u roznych narodow Nad ktory pod Zachodem wschodem y Arktykiem Zacnieiszego nie będzie y pod Antarktykiem. ArKochOrl 23v.
– Wiechali [Rugier z towarzyszącymi mu kobietami] w pięknełąki rowniny przestrony Gdzie obaczyli pałac budowny wysoki Jakiego w sobie nie ma swiat iako szeroki. ArKochOrl 64v.
– Po slepey chai y okropney burzy Pieknieyszy Swiat gdy Słonce iasną twarz wynurzy. PotWoj 46.
– Te ręce [wodzów Osmana], choc im wyjął Zelazo wiek stradny Pełnestrachu Viktorij Bellony Gromadny Kiedy tenSwiat pod niemi nie iedenkroc stękał Kiedy się ich zamachu Wschod y Zachod lękał. PotWoj 96.
– Zacoz pobłogosławił [Bóg] Abrahamowi że Wszystek swiat iego odziedziczyło plęmię. PasPam 57v.
– Oddaię [...] praezent, ktorego pewnie w krolewskich ani w Cesarskich nieznaydzie skarbnicach ktorego rownego y sama nacały swiat sławna y wymyslna Stroynica kleopatra niezazywała. PasPam 80v.
– Mowili tak gdy by [Polacy] zawsze chcieli się bić tak szczerze był by Swiat wszystek pod ich mocą. PasPam 106v.
– O Boze dobry Boze nasz Łaskawy Niepoięte są czynow Twoich sprawy [...] Z małego wielkiem, wnet z wielkiego małęm Uczynisz Snadnie trząsniesz Swiatem całęm. PasPam 109v.
– Macedonowie Słowianom słuzyli Inszym narodom w poniewierce byli A potym wszystek swiat opanowali. PasPam 109v.
– Pompeiusza wielkim nazywali Wielkie mu czyny w Swiecie przyznawali. PasPam 110.
– Moie y twoie Imię będzie znaiomo Swiatu. PasPam 120.
– Większe iest miłosierdzie Boskie Nizeli Całego Swiata furyja. PasPam 137v.
– Niebędzie nigdy miał Swiat Pokoiu. PasPam 189v.
– Nie rowno swieszsze tego zacnego Rycerza widzi Swiat merita [zasługi]. PasPam 206.
– Na uszy obie Słyszy Swiat ogłos Marsa ktory Promulguie Ze cię za Syna Swego prawdziwie przyimuie. PasPam 271.
– Maią sławy uswiata dość z Męstwa swoiego Crotonianus, Milo, Herkules. PasPam 274.
– Polskim Damom trudno denegować Zeby się nie miały zczym swiatu popisować Dość Męznych kawalerow Swiatu wystawiły. PasPam 274v.
– Jako Bąbel dziecinnymi/ znika Usty udęty: Tak Swiat ustami Pańskimi/ ostoji się rozpięty: Tchnie Pan w swey Mocy/ ali Swiat się z Gruntu obali. KancPol 302.
– Pytasz o materyą? Swiat iest y co na niem, Ten nie Sytem pieniędzy głowę nabywaniem, Trudzi: Ten Zas ambitu, y Honorow pełny, Z odwagą się Kolchickiey dopomaga wełny. PotPer 22v.
– Z admiracyą cały uyrzał swiat nayiasnieyszego całego firmamętu planetę [Jezusa]. MikSil 283v.
– Przy budowániu záś Wieży Babilońskiey, że to było superbum opus, aequataque Machina Caelo; prożnej ostentacyi fabryka, Nemroda BOGU obmierzłego Inwencya y promocya, wszystka owá Ludu nieźliczonego mnogość, koło fabryki robiąca, Dekretem Pana BOGA Ultoris tanti ausus, ukarána pomieszániem Języków, czyli nowych stworzeniem, gdyż Philo Zyd uczony bardzo Starożytny trzyma, że była tylko Confusio Języków iuż będących ná świecie, Hebrayski in sua puritate rezerwuiąc, á nie nowych wlanie w onych niebożnych Architektow. Iednákże ta náypewnieyszá sentencya, że przy Wieży Babylońskiey wszystkie nowe urodziły się Języki, gdyż ab Origine Mundi, cały Swiat był unius labii według Pisma Swiętego; y ten Język był konserwowány w spráwiedliwym Człeku, do Fabryki tej się nie implikuiącym, Heber názwanym, Oycu Falego. ChmielAteny II 743-744.
– CZłowiek u Grekow zowie się Microcosmus, to iest Mały swiat; że co w Wielkiey swiátá admiruięmy Fabryce, to w małey Człeká znáydujęmy strukturze. ChmielAteny1755 I 581.
– Azaliż iedná kropla Krwie Chrystusa w trunku Nam daná, zá grzech Rayski w szczodrym basarunku, Swiat okupić niemogła? DrużZbiór 61.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

świat sarmacki:

– Polską naszę Bellonę na Theatrum Swiata Sarmackiego prowadzę. PotWoj 6.
– Daycie łáskawe Niébá, áby swiat sármácki [...] wymownych admirował Tulliuszow. ChmielAteny II A4v.

świat chrześcijański:

– O iakie głupstwo! kiedy bałwochwalcow Swiat chrześcianski przeiął obyczaie. DrużZbiór 435.

ten świat (sz. zm.):

– Rok nastał Tysiąc Sześćset Pierwszy y Dwudziesty Jako naten swiat zaszły Niebieskie Aresty Ktory iusz Szatan prawem odbierał dziedzicznem. PotWoj 37.
– Nienowina to krolom tego Swiata W pomyslnym szczęsciu przepędziwszy Lata Stracic koronę orac wołęm w pługu Albo karetę ciągnąc z Szkapą w cugu. PasPam 110.
– Coz tedy na tym Swiecie Ludziom Chwałę rodzi Do wiekopomney Sławy co wielu przywodzi? Fortitudo [dzielność]. PasPam 275.
– Wszystkie Swiata tego dobrowolnie rzuca Ozdoby. PasPam 282.

nikt na świecie:

– Nikt na Swiecie chocby znaypotęznieyszą flotą niemoże przechodzic na Ocean ex Mari Baltico. PasPam 70v.

nic na świecie:

– Drugi grzyb oblezy się w domu iuz oniczym naSwiecie ani o publice nie mysli ani o tym że by Imię iego znano. PasPam 249v.

skończenie świata:

– Iak wiele inszych Herbow w Polszcze poginęło I Starewnych Familiy siła poschodziło A Rawicz z długą liczbą rachuie swe lata I podobno trwac będzie do skonczenia Swiata. PasPam 272v.

Związki frazeologiczne

tamten świat:

– Iuz kiedy mu tak natym Swiecie zyczysz, toc go upewniac niemozesz z Cyneassęm zeby mu y na tamtym Swiecie twoie miały wczym kolwiek Suffragari [dopomóc] zasługi. PasPam 195v.

wydanie na świat:

– Przez cięzkie wydanie na swiat płodu, krew do niemałego burżenia się, przymuszona była. BeimJelMed 86.

podziękować temu światu:

– Pan Lubomirski [...] Umarł we Wrocławiu [...] Alec y Hetman wielki Potocki Podziękował temu Swiatu. PasPam 214-214v.

zejść ze świata:

– On się tego Niezapira że Brata Waszeci udrrzył ale się w tym chce wywieść iako nie z tey ale Zynszey przyczynt z Szedł z Swiata. PasPam 114v.

powołać kogoś z tego świata:

– Plenus dierum Placida morte [syt wieku, łagodną śmiercią] z tego powołany Swiata. PasPam 205.

jechać choćby na kraj świata:

– Oyca y Matki Posagu Bogatego gotowiusięnka odstąpic y iechac zatym w kiem się zakocha chocby na krai swiata. PasPam 55.

nic nie wiedzieć o świecie:

– Tym czasęm woda poczęła przybierac przybiega Strosz Szpychlerzowy daiąc znać że by posłac do ładowania a ia o Swiecie Niewiem. PasPam 279v.

2. »ludzie«

– Wosobach naszych widział ieszcze Swiat nieumarłą przodkow naszych Sławę y Fantazyią. PasPam 58.
– Wtych zacnych kawalerach widział Swiat pomięnione attrybuta przy nieskąpym zawsze krwie y zdrowia swego szafowaniu. PasPam 86.
– Co kolwiek ma wsobie zalu Serce, to Ięzyk iako iego naturalny Interpres [tłumacz] Swiatu ogłaszać musi. PasPam 136v.
– Gdy bym się iednak czuł w tym co mi zadaią uznałby to Swiat ze bym na siebie ochotnie napisał iako nay okrutnieyszy Dekret śmierci. PasPam 184v.
– Co było, tego niemasz, co dzis iest, nie będzie, Nie widział swiat dziedzica, wszytko naArendzie, A nato zawsze pomniec, ze bez defalkaty, Co gorsza ze zadnymi nie zawarta Laty. PotPer 27.
– Ciebie [...] Swiat sławą uczczony wynosic będzie winien; ktorys z twey przewagi Chcąc wstrącic Bisurmanskie od Wienny plagi Przybył na pomoc oney. DrobOpow 30.

3. »doczesność«

– Poniewasz na Swiatowych ludzi tak chytre Swiat zastawia Sidełka, Toc bym rozumiał że nierowno szczęsliwszy są ci, ktorzy znim w zadną niewchodzą korrespondencyią. Szczęsliwsi ktorzy od iego oddaliwszy się konwersacyiey po Pustyniach konwentach y roznych poboznych zgromadzeniach w wolnym Sumnieniu Szczegulną tylko pasą się Bogomyslnoscią. PasPam 281v.

4. »obce kraje, dalekie strony«

– Trochę mi było [...] niesmaczno tam iechac ale przecię maiąc zawsze appetit do widzenia Swiata niewymowiłęm się. PasPam 63.
– Pan moy ktorego WMCim Pan deklarowałes zabic niezycząc WMM Pana turbacyiey szukaiąc go po Swiecie [...] przyiechał tu. PasPam 101v.
– Na coz by się to przydało inszego dawac Przystawa Iakos ich tedy prowadził przez Swiat [...] Iuz ze ich diorowadz y do koku krola IoMCSi. PasPam 172.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

nowy świat:

– Indianie Brasilianie y inni na nowym swiecie [...] ledwo Chałupki albo kucze, budki podłe maią. NarArch 34.

centrum świata:

– Wysokość większa wody płynącey ma się bráć z dalszey odległości od centrum świátá, á niskość z bliszszey. SolArch 130.
– Przyczyná pierwszey części własności tey iest: że wodá będąc oraz cięszką y rozlewną, obieráć musi mieysce bliszsze centrum świátá, ktore wodzie iest mieysce niszsze, według własności 3. SolArch 131.

blady świat:

– Rádość wszędzie pánuie, weseli się blády Swiát pod ziemią, á tańce wszędzie y biesiády [wesele Prozerpiny]. ClaudUstHist 26.

siódmy dziw świata:

– [...] nawiedzą oyczyznę kochaną, Kędy Machinę wielkiego Kosciołu, Y Kolos słoncu, dotąd nie widaną, Robotą: Siodmem dziwem stawią swiata, Iako Brat znalazł, napamiątkę Brata. PotSyl 109.

siedem cudów świata (sz. zm.):

– Dzieło przedniejsze pędzla przedniejszego, Cudzie nad świata siedm cudów starego, Najdoskonalsza natury roboto, Pociecho oczu, serc ciężka ochoto. MorszAUtwKuk 262.
– W tymże Mieście [Olimpii] był Kościoł Jovis Olympii, ktorego cudná statua, między siedm Cudow światá policzona. ChmielAteny II 438.

Związki frazeologiczne

swój płot na świecie grodzić:

– Nie dawno-m się urodził, a na poły-m siwy, Siły-m i czerstwość stracił, wzrok już mam rzewliwy, A jeszczem swego płota na świecie nie grodził, Jeszczem w pokoju nie jadł ani w to ugodził, Aby miły przyjaciel wzajemną chęć ze mną Wiodąc, troskę odmienił w godzinę przyjemną. ArciszLamBar I 383.

po świecie chodzić:

– Idź y nie dáy po Swiecie krzywdzie moiey chodzić, tylko krwią, ten się może raz zmyć y nádgrodzić. CorMorszACyd 119.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Pijánemu świát ábo wszystko w koło chodzi. KnAd 843.

– Ták to prawdá/ iáko kiedy żywe kiełbásy po świecie latáły. RysProv 78.

– Zámykay gębę Woytku/ bo teraz Łáyná po świecie latáią. RysProv 90.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

ŚWIAT