ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Słowniki notują

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

M.		baranek
D.		baranka
C.		barankowi
B.	uż. żyw.	baranka
Ms.		baranku
W.		baranku

liczba mnoga

M.	uż. osob.	baranki \|\| barankowie
D.		baranków
C.		barankom
B.	uż. osob.	baranki \|\| baranków
N.		barankami
Ms.		barankach

Znaczenia

1. »młody baran; jagnię; zwierzę ofiarne w judaizmie Starego i Nowego Testamentu«

– ręką wodze mu [koniowi] krolewna uięła [...] On się pod moc iey daie ze wszytko co chciała Z niem tak iako barankiem sobie poczynała. ArKochOrl 10v.
– Báránék/ báránéczék/ Agnus [...] Agnellus. Kn 14.
– Ná obchod Páschy/ iesli nie mász ná dorędziu báránká/ pozwolił [Chrystus] koziełká miásto niego. BirkNiedz 590.
– Vbogi ieden człowiek nie miał zgołá nic/ ieno iednę owieczkę máłą […] ktora vrosłá v niego z báránkámi swemi. BirkNiedz .
– Gdy Pháráoná Bog w morzu topił/ táńcowáły gory iáko báránkowie, mowi Pismo ś. BirkOboz 36.
– Tedy dał Jozyasz pospolstwu báránkow z trzod/ y koziełkow: to wszystko ná ofiáry świętá Prześcia: według tego/ ile się ználázło w liczbie/ trzydzieści tysięcy. BG Tt 2 Kr 35, 7.
– Y rzekł Izáák; Oto ogień y drwá/ á gdzież báránek ná ofiárę paloną? BG Tt Rdz 22, 7.
– Lamb báránek agnus. KusWeg 57.
– Powiada [święty Ezdras] iż kápłani z Naywyższym Biskupem swoim zbudowáli [w Jerozolimie] z wieżą bramę iednę kościelną/ przez ktorą prowádzono báránki y owieczki ná ofiarę Panu Bogu. StarKaz II, 335.
– Baranek ieszcze mleká záżywaiący dobry y zdrowy/ gdy trawy skosztuie/ mięso ma wilgotne y lipkie. HercBan 29.
– Ten piosnki śpiewa i wieśniackie wiersze [...] Ten przy skaczących po trawie barankach Gra na multankach. MorszAUtwKuk 163.
– Klęknął Eremita na Modlitwę a on [żołnierz] Mu tymczasem porwał Baranka co zanim tłąmoczek nosił y uciekł. PasPam 56v. PasPam 56v.
– Idzie zá swą owieczką báránek oborny. KochProżnLir 208.
– Báránki dáć skopić ná wielki Czwartek, tylko żeby sposobnemu y umieiętnemu sprawcy. HaurEk 103.
– Owiec w doieniu przypilnowáć [...] báránki młode odsadzáć. HaurEk 104. HaurEk 104.
– Owce pańskie: baranków latosich 27, skopków latosich 105, owieczek latosich 160 […] baranów starych 42. InwKal I 120.
– Owiec inwentarskich w owczarni zawartych na zimę 114 różnego gatunku, tak owiec, owieczek, skopków, baranów, baranków. InwKal I 484.
– Ust na fałszywe nie otworzysz świadki, Jako baranek wiedziony do jatki, gdy psi [...] Naszczekują go w koło za rzeźnikiem. PotFraszBrück II 381.
– Gdy południowy wiatr wieie, Owce rodzą Baránki [...] ieżeli wiatr pułnocny, w ten czas iágniczki. ChmielAteny1755 I I, 482.
– Baranek […] 1) Lamm […] 1) agneau, agnelet. T III 23.
– Báránkom młodym tákże do wychowánia snádnego/ naprzod dáią mąkę Ięczmienną wodą ná ciásto záczynioną. SyrZiel 970.

Związki frazeologiczne

baranek wilkiem podszyty:

– Vervex sycophanta. BARANEK wilkiem podszyty niewiniątko ná pozor w samey rzeczy hultay wierutny. DanKolaDyk II, 57.

Przenośnie

Odmienia Bog nieprzyiacioły swoie w wielkie przyiacioły: łączy wilki z báránkámi/ lwy y niedźwiedzie z ciołaszkámi.BirkNiedz 61
Do kázálnice Wincentego ś. [...] przypadáli wilcy/ á w báránki pokorne się odmieniáli.BirkOboz 68
A gdy obiad odpráwili/ rzekł JEzus Szymonowi Piotrowi; Szymonie Jonaszow/ miłujesz mię więcey niżeli ci? Rzekł mu; Ták jest PAnie/ ty wiesz że cię miłuję. Rzekł mu; Páś-że báránki moje.BG J 21, 15
Więc po swych Aniołach Poyzry: a kasz ktoremu, niechay Secundantem Będzie: gdzie się baranek biie z Elephantem Rozum wodzowi: serce day Zołnierzom Panie Niech się tych swiętych Krzyzow lękaią Poganie. PotWoj. 155PotWoj 155
Ożywione ciáła wszytkich zbiorą się ná ow szeroki plac Vallis Iozaphat przy Ierozolimie názwany [...] Gdzie Aniołowie wydzielą bárankow/ od Kozłow/ wybranych/ od potępieńcow.BujnDroga 141
Któż bowiem do rankoru prędszy, na sławę, honor, reputacyją i pogorszenie bliźniego popędliwszy, w zawziętości trwalszy, jeżeli nie ów cichy z powołania swojego ad tonsuras baranek.MałpaCzłow 229
Wziełaś Baranka w swą paszczękę wilczą [o Herodiadzie i świętym Janie Chrzcicielu]. DrużZbiór 208.DrużZbiór 208

2. »mięso z baranka, młoda baranina«

– Weźmiy Báranká/ álbo Skopowiny [...] porąb. CzerComp 27.

3. »wyprawiona skóra z sierścią z baranka, jagnięcia; podbicie, czapka, obszycie czapki z tej skóry (skór)«

– Pantofle będą robić, ale jeszcze rzemieślnicy baranka opłukiwają. ChodKor 62.
– . Widywałem ia w cudzych kráiách rękawy áxámitne, báránkámi álbo Koziełkámi podszyte. MłodzKaz II, 348.
– Że rdza padnie na wargi, że ropą opuchną, Pianka zawsze w kącikach [...] nic cię to nie odraża, kiedy bez przestanku, Siedzący w ubrukanym na głowie baranku, Zwierciadło twa zabawka. PotFraszBrück II 393.
– Baranek [...] Lamms ≈ Fell [...] 2) agnelin, peau d’agneau. T III 23.

4. »o herbie szlacheckim z wyobrażeniem barana; wyobrażenie barana w herbie szlacheckim«

– Iest herb ieden Polski, ktory się zowie Iunoszá, to iest Báránek. MłodzKaz IV, 14. Baranek w białym polu wielkie domy zbiera Tym niesmiertelna sława plac chwale otwiera. DrobOpow 217. DrobOpow 217.

5. relig. »w religii chrześcijańskiej symbol Chrystusa; sakrament: Ciało i Krew Pańska«

– Potymem widział á oto lud wielki/ ktorego nie mogł nikt zliczyć/ z káżdego narodu y pokolenia/ y ludzi/ y językow: ktorzy stali przed stolicą/ y przed oblicznością Báránká/ obleczeni w száty białe/ á pálmy były w ręku ich. BG Tt Ap 7, 9.
– Kto tedy godnie do tey wieczerzy Pańskiey przystępuie Ad caenam magnam vocatus Agni, áby po śmierci záżywał w niebie chwały Báránká wiecznie kroluiącego/ gdzie iuż inszego bánkietu y drugiey wieczerzy nigdy nie będzie. StarKaz II, 78.
– W báránku posłuszeństwo áż do śmierci, uboztwo pod strzechą mieszkáiących gołąmbiąt, w ládá słomiance klecących się. MłodzKaz IV, 450.
– A my […] Poki serce baranka miłosierdziem zdobi, Poki we lwa strasznego gniew go nie przerobi, Chodźmy w światłości […] Żebyśmy uczestniki byli wielkiego dnia, Gdzie słońca i księżyca nie masz, ale za nie Boża i Barankowa wieczna światłość stanie. PotFraszBrück II 17.
– Aż znowu Bog wspomniawszy ná ich [Żydów] Dziády wierne, Ześle swego Báránká, ktory im Cysterne Zywiącą pokázuie, sam przoduiąc do niey. PotPocz 98.
– Nie Polski? Boski Szláchcic zaległ te grobowce Iegosmy wszyscy, iego; pástwiská są Owce Ktorzy iego Báránká, y głosu, y toru, Trzymamy się nim wyńdziem z Swiátowego boru. PotPocz 101.

6. relig. »wyobrażenie baranka jako symbol Chrystusa zmartwychwstałego: wizerunek na chorągwi, w herbie, na medalionie z wosku poświęconym przez papieża; figurka z ciasta lub cukru należąca do poświęcanych potraw wielkanocnych«

– Posłałęm do Xiędza Piekarskiego prosząc o swięcone Iayko [...] przysłał mi tedy y Baranka plackow iaiec. PasPam 67.
– Białą [chorągiew] Biskup Elsberski własnemu powierzy słudze Baranek z znakiem na niey się rozmierzy. DrobOpow 105.
– Sieradzkie [województwo] má zá Herb puł lwa, puł orłá w koronie […] Dzieli się ná Powiaty Sieradzki, Piotrkowski […] y Ziemię Wieluńską: ktorey Herb Baranek z Chorągwią y Kielichem. BystrzInfElem Geogr I2.
– KAPITUŁA PRZEMYSLSKA [...] ma Herb S. Jana Chrzciciela z barankiem i Krzyżem. ŁubHist 180.

7. »o znaku zodiaku, konstelacji zodiakalnej Baran«

– Gdy zaś Febus, rzuciwszy oczy ogniow pełne, Zagrzeje marcowemu Barankowi wełnę, Jeszcze dobrze zgrzybiały świat się nie odmłodzi, A już wiosna po łąkach prostowłosa chodzi. ZimBSiel 142.

8. zool. »ptak z rodziny bekasów; Capella gallinago«

– Koziéłék/ ptak/ báránék [...] Capella. Kn 131 [311]. Kn 131 [311].
– Baranek ptak, vid[e] Koziełek ptak. T III 23.

9. »koń o kędzierzawej sierści«

– [Spis źrebaków] Baranek Tarantowaty Grzywa Czarna Ogon biały Noga biała przednia Mały. ArchRadziw 180/ 2. ArchRadziw 180/2.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

astrachański baranek:

baranek boży:

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

BARANEK