Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

BRZYTWA, BRZYTEW

rzecz.
ż
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach
Słowniki notują
Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   brzytwa
  brzytew
D.   brzytwy
B.   brzytwę
N.   brzytwą
liczba mnoga
M.   brzytwy
D.   brzytew
B.   brzytwy
Ms.   brzytwach
Znaczenia
1. »ostry nóż do golenia włosów«
  • Podczás ták iádowite y złe [są wrzody]/ że chocia ie brzytwą kraie/ czynności w sobie nie máią. SyrZiel 618.
  • Niechayże iedno brzytwá tknie się dyámentu/ pádáć się pierwey przydzie/ á niż tego dokaże ná co się zániosłá. BirkNiedz 22.
  • Bárwierska szkátułá do brzytéw/ [...] Theca tonsoris. Kn 15.
  • Brzytwá/ Nouacula, Cicer. Culter tonsorius, Cicer. Cultor tonsoris, Plin [...] Scalpellum, Cicer. [...] Scalpellus, Cels. [...]. Kn 51.
  • Schermeisser brzitwa novacula. KusWeg I5v.
  • Włosu się u zadnego [zbrojnego bohatera] brzytew niedotkneła Zkąd powaga iakoby statecznym się wzieła. DrobOpow 62.
  • Postrzeże Cyrulik, że brzytwá nie bystra, weźmie osełkę, poleie oliwą, pociągnie raz i drugi, áż brzytwá ostrzeie, bystrzeie, ieno pociągniesz, zgoli. MłodzKaz II, 216.
  • Dáie się też przestrogá, áby dla bespieczeństwá nieyrzynáć kołtona nożyczkámi, nożem, álbo brzytwą, áni żadnym żeláznym instrumentem. CompMed 298.
  • Teraz kiedy się rod ludzki záplenił, Przy długiey kosie noszę ostre brzytwy [mówi śmierć]. DrużZbiór 429.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • brzytwa balwierska:
    • PO tym ty Synu człowieczy/ weźmi sobie noż ostry/ tojest brzytwę bárwierską/ [...]/ á ogol nią głowę swoję. BG Tt Ez 5, 1.
    • Te, co widzicie, rany po mej brodzie [...] ani z krwawej bitwy Odniosłem, ale od balwierskiej brzytwy. MorszAUtwKuk 15.
  • brzytwa francuska:
    • Nie tábaki Hiszpańskiey iako teráz [...] nie Brzytew Francuskich, nie Zegarkow Londyńskich [...] náwozili do Oyczyzny dawni Peregrynanci. ChmielAteny II 2.
  • kamienna brzytwa:
    • Chrustus IEZUS dopioro [!] przed kilką dni národzone Niewinniątko/ pod owę się kámienną brzytwę ná krwi swey przelánie poddáie. BujnDroga 289.
Związki frazeologiczne

  • by po brzytwach || jak po brzytwach:
    • »bardzo ostrożnie, bojaźliwie«
    • Znacznie mu sie sprzeciwiali y słuchać go nie chcieli [przedstawiciele Moskwy]. Hetman obaczywszy ze zle musiał z niemi iak po brzytwach. MarchŚcibHist 37.
    • Iák po brzytwách/ vide Boiáźliwié/ Ostrożnié. Kn 231.
    • Czytelniku łáskáwy iáśnie obaczyć możesz, iáko to máteria sadowa o czárách y czárownicách záwikłána iest, y iáko sędzia w niey by po brzytwách ostrożnie má postępowáć. WisCzar 117.
  • na brzytwy:
    • »na stracenie, na zmarnowanie«
    • Łaskáwie Czytelniku/ z temi postąp Rythmy Byś ich niedekretował do látryn ná brzytwy. KochProżnEp 122.
    • Rychley [...] wozy poydą Morzem Nisz mnie z niewiastą, uyrzysz zyiączgodą, Tak wielką zsobą roznicą się porzem, Zebym wolał w grob, na brzytwy, na noze, Na Smierc zabitą nizli znią na Łoze. PotSyl 22.
    • Skoro pomrzem [...] A potym zmartwychwstaniem, dzisiejsze tytuły Pojdą kędyś na brzytwy, pojdą na ceduły. PotFraszBrück I 263.
  • choć przez brzytwy:
    • »nie zważając na przeszkody, trudności, bez względu na okoliczności«
    • Antoniani chcąc się mscić w tey dobie Zdradnych towarzystw, poydą choć przez brzytwy. ChrośKon 124.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • (wariant I):
    Trzebá tám stąpać/ iák po brzytwách. RysProv XV, 9.
  • (wariant II):
    Jak po brzytwách/ po szydłách stąpáć. KnAd 554.
  • (wariant III):
    Był to żart z Wć moim sercem w konfidencji małżeńskiej; ale widzę teraz, że z żartami jako po brzytwach stąpać trzeba. SobJListy 461.
  • (wariant I):
    Tonący brzytwy się y deszczek rozpalonych chwyta. KonSRoz 73.
  • (wariant II):
    Tonący brzytwy się chwyta. MikSil 318v.
  • (wariant I):
    Jednym szydła golą, drugim brzytwy nie chcą. VerdBłażSet 82.
  • (wariant II):
    Iednemu szydłá golą/ á drugiemu brzytwy niechcą. RysProv IV, 7.
  • (wariant III):
    Jédnemu szydłá golą/ drugiemu i brzytwy nié chcą. KnAd 314.
  • (wariant IV):
    Mnie brzytwy niechcą/ komuś szydła golą. KochProżnLir 61.
Przenośnie
  • Dniá onego ogoli PAN brzytwą nájętą przez te ktorzy są zá rzeką/ to jest (przez Krolá Assyryjskiego) głowę/ y włosy ná nogách: [...]. Y stánie się dniá onego/ że ledwie człowiek żywo krowkę/ albo dwie owce záchowa.BG Tt Iz 7, 20
  • [Mówi Śmierć] Już to tysiąc lat następuje piąty, Jako dalekie te[go] świata kąty Wszerz i wzdłuż ostrzem nieuchronnej brzytwy Pustoszę.PotZmartKuk I 635
  • [Mówi Śmierć] Iżem w Turczech była Przez te lata, wielem tam brzytwą pogoliła, Bom tu, w Polszcze, już była wyrobiła kosę.NędzBied 447
2.  przen.  »przeszkoda, trudność«
  • On [Roderyk] ci łácno Sanctego zwycięży bez potu, Ale z słáwą Xymeny záżyie kłopotu, Y ieszcze, cożkolwiek Krol przyrzekł zá tę bitwę, Musi się nie przez iednę dobiiáć mnie brzytwę. CorMorszACyd 188.
3.  zool.  »nieokreślona ryba morska, może piła, ryba płaszczka z rodziny piłowatych, mająca do 6 m długości, z piłowatym wydłużeniem szczęki górnej, stanowiącym 1/3 długości całego ciała, opatrzonym po bokach szeregiem mocnych, dużych zębów skórnych, żyjąca w Atlantyku i Morzu Śródziemnym; Pristis antiquorum«
  • Brzytwá/ rybá morska. Nouacula, Plin. piscis mannus palmaris, dorso acuto cultellato, carne tenera suaui, sed quae attigit serrum olet. in arena degit. Rondelet [...]. Kn 51.
Znaczenia niepewne
1 a. 3:
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Autorzy: WM
Data ostatniej modyfikacji: 27.01.2016