– [...] koń każdy w dzień stojąc musi jakążkolwiek mieć zabawkę, bądź to drabinę abo żłób gryść, bądź nogami grześć, bądź się zacierać o żłób, o drabinę abo o słupy, bądź z uździenice się zdzierać, bądź cugle gryść, bądź cokolwiek takowego broić: bo rzecz żywa żadną miarą słupowi kamiennemu podobna być nie może. DorHipTur81.
– Kto nie może tego wszytkiego mieć, niechay rute gryzie, Dzięgiel, Iáłowiec, Imbir, Cytwar, Gwoździki. PetrSInst C3v.
– Duchy cielesne posila y oczerstwia [kopr włoski]. Przeto ludziom starym/ ma bydź w zwyczáynym vżywániu/ którego gdzieby dla suchości iego zębami gryść nie mogli zá osłábieniem ich/ ábo zá wypádániem/ tedy miáłko go vtłuc/ á ná skibce chlebá w máłmázyey obmaczánego posypáć/ y vżywáć mogą. SyrZiel392.
– Dobrze i dystylowanym olejem te miejsca ponamazywać, o którym wyżej się napisało, bo i wyjada złość, i wysusza, a pies tam żadną miarą gryść się nie może, bo to olej przykry. OstrorMyślTur23.
– I mnie w tańcu Testilis przydeptała nogę, Od tego czasu wszystek jakoby nie mogę. Jeśli mi to na pośmiech tylko udziałała, Bodaj krzemienie gryzła, w pokrzywach sypiała. SzymSiel152.
– Kozy, ucieszne kozy, ma trzodo jedyna, Tu, kędy to zarosła poziema leszczyna, Tu gryźcie list zielony, gryźcie chróścik młody [...]. SzymSiel7.
– Bog do tego rad onę butę pod nogi pokornego człowieká rzuca/ każe mu ziemię gryść/ gniew y sromotę źrzeć/ á iemu to niemiło bárzo. BirkNiedz239.
– [...] Ey dla Boga: postoycie zaiadli katowie Długosz bedziecie gryzli to ciało wezowie [...]. KodKon152.
– Targa włosy na głowie gryzie sobie palce Ziadły Osman: zurzy się na swoie ospalce Iusz nie wierzy, zeby był Machomet na Niebie I swych, y Nieprzyiacioł y znowu klnie siebie [...]. PotWoj104.
– Potkáło to już onego Niezbożniká, ktory się po śmierci widziec dał, także mu ognisty język z gęby aż do ziemie wisiał, ktory on zębámi kąsał y gryzł. GdacPan78.
– Bywáią Panowie, co gdy gryzą wárgi, nie náwiiay mu się, iáki był Ian Kazimierz Krol, bywaią Panowie, co gdy pendent wezmą, szkoda z-niem żártowáć, iaki był Zygmunt trzeci, do Włádywłáwa czwartego áni chodź, kiedy kápelusza popráwował. MłodzKazIV, 137.
– Nie wie, co począć, bo ją strach zdejmuje. Duma wśrzód izby gryząc zanokcice; Przecięż zaziera, a skoro znajduje, Że zdrów Tobijasz z Sarą śpiący leży, Z wesołym nazad musztułukiem bieży. LubSTobPol135.
– Lubo ná kogo poyrzy [żona], lubo się rozśmieie, Lub się komu ukłoni: Mąż z iádu topnieie. Wárgi gryzie. GorzWol28.
– Wtem wznioższy w zrok do gory, obaczy dwie myszy, Iednę białą, á drugą czarną, y vsłyszy, Ze beż [!] przestánku gryżą korzeń tego drzewá, Ktorem się on zátrzymáć, y dźwignąć spodziewa. DamKuligKról94.
– [...] tákże pomocną rzecz iest często grysć Rzeżuchę, albo Nasturtium, álbo Cynámon biały, álbo gryś tabakę, kto do tego zwyczáyny. PromMed164.
– Gdy táki Guz poczyna wyrástáć, codzień ná czczo gryść go zębámi [...]. VadeMed211.
– Węgrzy Ustáwnie ledwie nie każdą potráwę z Czosnkiem iedzą y surowo gryzą [...]. VadeMed240.
– [...] y w coż poydą roczne násze krescencye? chyba żeby ie myszy y wołki gryzły [...]. BystrzPol N8.
– Ad Secundum: Powiadaią, że Heraklit ow, ktory zawsze płakał, raz się tylko w życiu swoim rozśmiał, widząc osła żuiącego kolący oset, ktory go kłoł w zęby y w ięzyk, a przecię nieborak musiał go gryść z głodu. KonSRoz35.
– Wieprz z rospusty kámienie zrze/ dla tegoż iego mięso/ tenże cierpiącym pomocne; Człowiek rospiły sklenice gryzie. HercBan33.
– [...] to się oni wolą wpráwowáć w zbytki, w pijátyki, kosterstwá, we wszeteczeństwá, jáko to, kufle dobrze wytrząsáć, szklenice zá zdrowie gryść, záloty stroić, táńcámi niezbednymi się báwić, kárty, wárcáby y kostki gráć, Sodomiją się mázáć. GdacPan144-145.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa
(wariant I): – Y przeto Dniepr ktory ná pułnocy płynie/ bárzo grubą má wodę/ że y ryby ktore w niem łowią/ bárzo są złe iákoby drwá gryzł/ áż gdy one w inszą wodę przesadzáią/ tedy przez nie mały czás zstawaią się lepsze/ iáko tego káżdy może doświádczyć pod Kijowem/ y ná inszych mieyscách . SykstCiepl40.
(wariant II): – Będzie drugi miał wymowę, głos wdzięczny, piersi wolne, á gdy mowi, iák drwá gryzł. MłodzKazIV, 508.
(wariant I): – Nie grzyź ze Diabłem orzechow. RysProvIX, 10.
(wariant II): – Nié gryź z czártem orzéchow. KnAd598.
(wariant I): – Widzielichmy snopie to ábo miotle w puł Polski zápaloną/ wiele dymu było y kwásu ná oczy wszytkiego Chrześciánstwá/ áż ná końcu fortissima veritas omnia vicit, a potwarz kędyś ná stronie wędzidło gryzie/ Sit nomen Domini benedictum. BirkSkar25.
(wariant II): – Iesli mu tesz kto ziomka nato radzi, To albo Tyran będzie z niego zgryzny, Mszcząc się swych prywat albo successora, Boiąc: będzie kradł, darł, dopychał wora. Albo tak długo będzie gryzł wędzidła, Z ludzmi się swoiey spąchawszy faryny, Rebellizuie, y podniesie skrzydła, Y będzie trzeba zawod czynić iny, Zeby tey rzece przybrać stanowidła [...][. PotSyl106.
(wariant III): – FREIN [...] Frenum mordere (Ciceron prend cette expression au figuré) gryść wędzidła wziąć na kieł [...]. DanKolaDykII, 61-62.
Do Gryzosława Gryś/ przegryś/ podchwytny/ Gryzosławie miły A ieśli co znaydziesz: biy ze wszystkiey siły. Ieno o to proszę: piorkiem/ á pokim żyw: Bo z grobu odpisáć: niesłychany to dziw.DembWyw112
Powiedział mi zaraz: Że mój kochany bracie i kolego! wszystkom dla ciebie gotów i ten marmur, na którym stoję, będę gryzł, jeśli każesz [...]. [1637]MalListy308
– Tak czasem lekkomyślny gaba mocniejszego, A zwłaszcza, gdy go widzi czym uwichłanego; Ów zaś często z jego szaleństwa się uśmiecha, Mając z inszym co czynić, onego poniecha. Lecz to najżałośniejsza człowiekowi bida, Gdy nie tylko wesz gryzie, ale też i gnida. VerdBłażSet25.
– Mrowki przy drzewách mrowiská swe máiące/ drzewom szkodzą/ korzenie ábowiem grzyząc y wilgotnosć obracáiąć/ korzeń schnie/ zátym y drzewo y gałęzie. SpInZąbMłot375.
– Ale to nic nie pomogło/ bo robacy do żywego mięsá wczołgnęli się co nadáley/ y nie pierwey Páná onego gryść przestáli/ áż go gwałtowną śmiercią znieśli. BirkNagr46.
– Czás iák mol rzeczy gryzie, stárożytność głodna, Wszytko ie w wiekopomne zęby bárzo płodna [...]. KalCuda8.
– Przyley do niego [klajstru] mozeszli trochę zołci dla mola żeby nie gryzł. SekrWyj37.
– [...] wszystkie otworzą się drzwi do pokoiu, gęste rozświecą pochodnie, idzie za ogniami poważna czarno stroyna matrona, za nią świetno ubrana dama, szlocha, ręce załamuie, zębem zgrzyta. Przypadnie modny kawaler, czarną porąbie, stroyną łaie, oczy łupi, nos ugryzie, y tak gryząc się przepadną. NiesKor II185.
– CORRODER [...] terme de Medecine. (Rongir petit à petit) Corrodere [...] GRYSC potrosze y powoli termin w francuskim lekarski wygryzać. DanKolaDykI, 374.
– Gryzę, gryzie, gryzł, gryść [...] 2) zernagen als de Rost [...] 2) mordre, manger comme la rouille le fer [...] wszy go gryzą [...] 2) rdza, sztychwaser gryzie żelazo [...]. T III428.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa
(wariant I): – Lwica za wilkiem bieży, za kozą wilczyca, Koza za wrzosem, a mnie do ciebie tesknica; Każdego swoja lubość, swoja żądzą pędzi, Każdego swój mól gryzie, swoja nędza swędzi. SzymSiel9.
(wariant II): – Káżdy ma swego molá co go gryzie. KnAd339.
(wariant III): – [...] I ow nie sczerze wesoł co sie smieie albo Tancuie gdy ma mola co go wewnątrz gryzie [...]. OpalKSat82v.
(wariant IV): – Bo poki smierc Człowieka Kłem swym nie zagryzie Kazdy ma swego mola co go w serce gryzie. SzołHistk. tyt. v.
– Kogo grzyzie mol zakryty/ nie wsmak mu obiad obfity. RysProvV, 8.
4.
»powodować ostry ból w organach wewnętrznych i częściach ciała człowieka«
– K'temu też jako wrzos tak i borowa trawa tę ma naturę, iż dychawiczne albo kaszlące czyni, a to ztąd, że pożywając, trudno ustrzedz, aby wespół z niemi i piasku na którym on roście potrosze nie żarły, który w żołądku młodym leżąc, trawion ani wypędzon być nie może, ale się przypajając do wątroby abo do płuc, one gryzie i psuje, ztąd różne przychodzą choroby. DorHipTur55-56.
– Matys: Lec to gorsza iak nas tu bedzie ruszał proszek Co gryzie grzeszne ciało mazcie ostry nosek. KodKon122.
– [Woda drużbacka] Soli że też ma nieco/ doświádczenie pokázuie: bo ktorzy się w niey kąpáią/ skorę gryzie/ y krosty im czyni. PetrJWod10.
– Czemu niektorzy náieść się nie mogą? Vtakich zołądek potra wy niestra wiwszy, onę odrzuca, á drugiey łáknie, y owszem choć pełny tedy łaknie, bo nátarty iest humorami ktore go gryżą. TylkRoz231.
– Czemu trzeciego dnia bárziey rány bolą? Bo do rány złe humory zbiegáią się z cáłego ciáła: áż bol áz trzeciego álbo czwartego dnia bywa, tá iest przyczyna wedle medykow, bo wtorego dnia przychodzi flegma, ktora nie czyni przykrości, ále gdy cholera przyidzie gryzie, szczypie y zápala. TylkRoz238.
– Drugi [rak] ktory nayczęściey tráfia się, otwárty bywa, y ciáło rozszerzáiąc się gryzie, psuie, y záraża [...]. CompMed464.
– Wodká złotnicza zielona, ostrożnie nią nácieray [liszaje], bo gryzie [...]. CompMed86.
– Likwor ten zpoczątku trochę gryzie, lecz wielce Oczy zdrowi. BeimJelMed245.
– Tęż wodę ciepło w Oczy wpuszczać po kilka kropli według proporcyi wziętey Salis Armoniaci. Ieżeliby bardzo gryzła, to ią wodą Kopru włoskiego lub Kwiatu Rożowego utemperować. BeimJelMed247.
– Ieżeli cię zaś cała strona dziąseł boli; boleść ta znakiem iest gorącego flusu; y wynika z wielkiey gorącości krwi z ostrą materyą pomięszaney, ktora suche żyły przez zęby przechodzące y Błonki ich gryzie. BeimJelMed252.
– Gryzę, gryzie, gryzł, gryść. 1) nagen, beissen [...] 3) beissen als der Pfeffer [...] 1) ronger, morder, gruger, piquer, grignoler [...] 3) prendre à la gorge, mordre comme le poivre [...] 1) [...] świerzb go gryzie [...] *3) pieprz gryzie (kąsa) [...]. T III428.
– Błonká [...] iest nakrytá lipkością klijowátą [...] ktora broni, áby picie y pokarm, kiedy przechodzi, nie szczypáło álbo nie gryzło bárdzo y zbytnie tey błonki. KirchFac16-17.
Przenośnie
Słowá dobrego Kácerzom nie dáią Oycowie święci/ przyrownywáią ich psom wściekły[m]/ wężom/ bázyliszkom/ smokom łuskowátym/ sowom/ krowkom/ ktore w gnoiu gmerzą/; żábom/ muchom/ pluskwom/ ktore poki życia kąsáią/ gdy zdechną śmierdzą/ trędowátym/ piecom nápalonym/ w ktorych chleby Antychrystowi pieką/ koczkodanom/ máłpom/ páiąkom/ prochnowi/ członkom zgniłym/ iászczurkom/ ktore żywot Kościołá Páńskiego gryzą/ centaurom/ to iest chłopobykom/ puchaczom/ onokrotalom/ ábo bábom z klekotkámi/ cyklopom onym/ ktorzy się w iáskiniách Etneyskich y porodzili y pochowáli.BirkRus33
– Trwoży się Rambáld/ razem go sromotá/ Gniew/ miłość/ gryzie/ zdrádá/ y niecnotá. TasKochGoff176.
– Do tego wnętrzni gryźli go [Solimana] sępowie/ Zal y gniew w sercu/ y w strapioney głowie. TasKochGoff253.
– [...] Tákże piiáństwá/ wiemy o co ludzi przypráwuią: tákże y łákomstwo/ y zazdrość/ y pychá/ swawola/ zuchwálstwo/ srodze ludzi trapią y gryzą w ktorych mieszkáią. StarPopr15.
– Trápi mię co/ gryzié/ rupi/ tr. Dolet mihi aliquid. Mordet me id [...] AEgritudo lacerat, exest, planeque conficit animum meum, Habeo illam molestiam [...]. Kn1150.
– Gryzę co/ tr. Circumrodo [...] Dudum circumrodo, quod deuorandum est [...] Rodo aliquid. vide. Frásuię się / trapię się. Kn214.
– O prędką tedy tego posłańca proszę ekspedycję; przez którego proszę, aby mi oznajmić, co toś Wć miała za akcydens, bo mię może wprzód ten niżeli przez pocztę dojść list, a bardzo mię to gryzie i trapi, że się domyślić nie mogę, co by to z tych pigułek przyczyny miał być za accident. SobJListy156-157.
– Trzebá umrzeć, nie tylko Chudzinom, ktorych powiedacie, frásunki gryzą, prácá przytępia, głod dobija, ále y wam Pánowie. GdacPan114.
– TĘ gdy prawdę bespiecznie Náchor przepowiádał, Krol, że go wściekły gryzł gniew, ledwie z sobą włádał [...]. DamKuligKról210.
– [...] To iuż bez-senne gryzą cię starania, Przedziurawione psuią ci się trzewy [...]. DrużZbiór380.
Związki frazeologiczne
gryźć (komuś, czyjąś) głowę (czymś, o co) (sz. zm.):
»namawiać kogo, nalegać natrętnie, ustawicznie mówić komu o czymś; niepokoić się, troszczyć się; absorbować czyjeś myśli, powodować niepokój«
– Skorom to przeczytał, przyznam się W. Ks. Mości, żem wielkie w sobie uczuł alteracye, bo mię owdzie zaciąg żołnierski, za późném listów przypowiednych wydaniem, siwego włosa i wielkiéj dostatków mych nabawił straty: owdzie nawałność następującego niebezpieczeństwa, a lada jaka w pole wyprawa, moję głowę mi gryzła, i śmiertelną chorobą na łóżko w obozie przywaliła. RadziwKSprawy103-104.
– Slepy konsyliarz ustawicznie gryzł głowę [królowi] prowadząc go quidem [niby] do Uspokoienia zycia Starosci swoiey. PasPam227.
– [...] jeśli kto do mnie przyjedzie, to pewnie nie dla żadnej konwersacji, chyba dla swej prywaty, którą mi głowę gryźć zechce. SobJListy199.
– Ostatnią tedy chyba na pożywienie tych ludzi przyjdzie zastawić koszulę, bo wszyscy się rozjechali, król daleko, mnie tylko jednemu głowę gryźć będą. SobJListy214.
– Ziecháli sie znáć Synowie, Wuiowie, Siostry, Ciotki S. Ianá, á coż też czynili? iákby zmowiwszy się, gryźli głowę Elżbiecie, o imięniny, wszyscy mowili: niech to będzie Zacháryasz. MłodzKazIV, 63.
– Patrzmyż na tych, rozumną którzy się nie rządzą Do natury potrzebą, ale szczęściem błądzą. Krew lać, nic tylko by się wolał drugi pocić Koło ziemie, niż głowę gryźć, troskać, kłopocić. PotFrasz2Kuk II452.
jest co gryźć:
»jest, występuje problem, trudność, zmartwienie«
– Iést co gryść/ i. Przykra/ frásowliwa rzécz. Kn247.
– Gdy się tedy czas odwłóczył, a mnie znowu chęć wiodła do stanu duchownego; napisałem do JMciéj Dobrodziejki do Rzeczniowa: prosząc jej o błogosławieństwo, ażebym mógł się oblec w księzkie suknie. Czemu wielce przeciwną była: a osobliwie JMć Pani żarnowska z Panią podkomorzyną. - Napisały wszystkie do mnie takie listy: że było co gryźć! WierzbKon204.
gryźć mola:
»rozważać jakiś problem, zastanawiać się nad wyjściem z danej sytuacji«
– [...] Cosz? nizli się Krol ruszy nisz się szlachta zcedzi Tymczasem spadnie Brda: przeprawy uprzedzi Passy pozastępuie: Ze Władysław ani Krol przeydzie: y maią kim co począc Pogani Tego Hetman z Starszyną kiedy grzyzie mola Ali poseł Kozacki ktory był do Krola Wyprawion z Zaporoza: pomyslney odprawy Dostawszy; prosto w Oboz przyiezdza z Warszawy [...]. PotWoj50.
(wariant I): – Sumnięnie mám/ Rusza nie sumnięnie. Religionem habeo: habeo religioni aliquid: venit mihi aliquid in religionem [...] Mordeor conscientia [...] Conscius animus me remordet [...] gryzié mię sumnięnie. Kn1083.
(wariant II): – Pátrzcie iáko ich sumnienie gryzie/ że sámi ná się wywoływáć muszą. StarKazII, 148.
(wariant III): – Plutarchus, ieśli się nie mylę pisze o iednym/ iż zábił człowieká niewinnego/ bá ieszcze Oycá swego; ná skrytym mieyscu/ że nikt o tym niewiedział. Gryzło go sumnienie/ że nie mogł tego zátáić [...]. StarKazII, 199.
(wariant IV): – Et coangustabunt te vndique, nieprzyiaciele duszni wyliczáiąc grzechy twoie; á sumnieniegryżąc cię ná duszy/ żeś się ważył ṕrzeciwko mándatom Páńskim wykraczáć: y świádcząc iż to wszytko ták iest/ coć Czárci ná regestrze vkázuią. StarKazII, 239.
(wariant V): – Pocznie czásem i w-grzechy brnąć, bá niemal záwsze, dla wzgárdzoney łáski powołánia, umyka Bog wnętrznego nabożęństwá, umyka szczegolney pomocy, áż tu gryzie sumnienie o grzech, wyrzuca ná oczy: gdybyś ty iuż był w-Zakonie, to byś ty był nigdy, ták ciężko, Bogá twego nie obráził, Vade, idźże, Vade, wstąmpże, Vade, dáruy się iuż Bogu twoiemu, nie żáłuy mu się. MłodzKazII, 299.
(wariant VII): – Grzech lotem pędzi, w punkcie ná łeb wpada, Sumnienie zaráz strofuiąc go gryzie [...]. DrużZbiór166.
(wariant VIII): – Gryzę, gryzie, gryzł, gryść [...]4) verbeissen, verschmerzen [...] 4) endurer, boire, digérer, soufrir [...] 4) zgryzł ten zarzut cierpliwie. gryzie go sumnienie. das Gewissen naget ihm. le ver le ronge; la conscience lui remord [...]. T III428.
(wariant I): – Robacy go [grzesznika] toczą/ ále naybárziey go robak sumnienia gryzie. StarKazII, 336.
(wariant II): – Pámięć záwsze w sobie wárząc y przypomináiąc niezápomniáne swe nieprawości/ robaká tego/ ktory [robak] ostro sumnienie gryząc/ nigdy niezdechnie/ Vermis eorum non morieur, gorzkim smutkiem/ meláncholią/ rankorem kármić [...] będzie. BujnDroga164.
(wariant III): – [...] A nástąpi on vpał w piekle niezgászony, Y tego ciemnościámi kárcer otoczony, Do ktorego skazáni miłośnicy świátá Będą dekretem Boskiem w nieskończone látá, Kędy robák bez końcá gryść będzie sumnienie [...]. DamKuligKról178.
(wariant IV): – Czemu sumnienie zostáie w potępionych? Bo uznawáią swoie sprawy w szczegulności że są złe, y brzydzą się niemi nie dla tego iż są cnocie przeciwnemi ále iż dla nich kárę cierpią, y to iest ich robák sumnienia ktory ich gryzie. TylkRoz316.
– [...] jeśli się kto [...] nayduje co się tákich tájemnych grzechow, ktore sumnienie jego obciążáją, gryzą i trapią, dopuszczał, niechże je w czás wyzna [...] GdacPan156.
6.
przen.
»obmawiać, oczerniać; intrygować, spiskować przeciwko komuś«
– Omnes in sanguine insidiantur, vir fratrem suum ad mortem venatur, iáko źwierz dziki/ ieden drugiefgo gryżąc lubo przez zdrádę/ lubo przez pochlebstwo/ lubo też przez okrucieństwo iáwne/ tylo żeby po nim máiętności/ ábo sukcessyiey iákiey dostał. StarKazII, 593.
– Gdy więc nicuje ludzkie sprawy zła cen sura, Oczym Lubomirskiego piękna korrektura. A teraz prawi Ludzie gdy u stołu siedzą, Więcey blizniego gryzą, niźli zbliznim iedzą. MikSil297.
– Co dlatego uczyniłem, abym brata mego krzywym okiem na moje żenienie się patrzącego, aby mnie nie gryzł i braterskiej miłości nie targał, mógł ukontentować. MatDiarI, 601.
– Ná tę Bárláám prośbę ták wyrzekł do niego: Ieden bogáty człowiek z młodości dzikiego Wziąwszy z lásow koziełká pielęgował, ktory Gdy dorosł swych lat więtszych, ciągniony z nátury Ná pustynią wybiegał: tam dniá niektorego Wybiegszy wpadł ná trzodę zwierząt stádá swego Gryżących trawy polne [...]. DamKuligKról130-131.
– Ielenia byle między skałmi zoczył, Lub kozę dziką gryzącą modrzewy, Strzałę puściwszy, krew z niego wytoczył [myśliwy]. DrużZbiór211.
– Gryzę [...] gryzący. nagend, beissend. mordant, rongeur. T III429.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe
ząb gryzący:
– Powiádáią też, ieżelibyś wziął ząb ostry gryzący z lewey strony gorney szczeki krokodylá, á záwiesiłbyś go ná máiącym febrę, uzdrawia go od niey ták, że iey więcey nie będzie miał. AlbSekr332-333.
2.
»niszczący, psujący coś, powodujący w czymś ubytek«
– Wódká gryząca żélázo/ Stychwásér [...] Aqua rodens ferrum. vulgò Aqua sortis. Kn1276.
3.
»powodujący ostry ból w organach wewnętrznych i częściach ciała człowieka«
– [...] wodá studzienna bárzo iest pożyteczna tákowym ludziom/ bo y oziębia/ y potym grubością swoią onę wilgotność gorącą/ ostrą/ y iákoby gryzącą vśmierza y miarkuie [w żołądku]. SykstCiepl38.
– Ma [Wenus] y pomaty, pięknie pachniące, Co smárowania zbytnie gryzące [leki na dworską chorobę]. CompMed413.
– Corrosivum, To iest trawiące, álbo gryzące [lekarstwo]. CompMed7.
– Kichánie pochodzi z dwoch przyczyn. Albo przez rozdrażnienie mammilarney części ciałá w nosie będącey á z muzgiem złączoney, náprzykład wąchaniem tábáki, lub inney gryzącey máteryi. BystrzInfCosm F2.
– Doktor Trallius upewnia, że znał pewną Damę, ktora rozumiała mieć węże w żołądku ustawicznie wnętrzności gryzące [...]. BeimJelMed438.
4.
»dręczący, niepokojący, trapiący«
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa
– [...] w tem opalaiącem Piekielnem ogniu wspomniał, tákże o gryżącem Złe sumnienie robaku, kędy noc beż słońcá Zámierzchłá, y o mękách nie máiących końca Nigdy swego, na ktore męki zárabiáią Ci, ktorzy żyiąc, w służbie występkow zostáią. DamKuligKról150.
– Płucom zapalonym rátunkiem bywa korzeń żuchány y gryziony [żywokostu]. SyrZiel256.
– Zęby osłábiáłe/ y chwierocące sie/ vtwierdza ná czczo gryziony/ iedno żeby się po wykopániu/ ziemie niue dotknął [oman]. SyrZiel60.
– Druga [sowia strzała] mnieysza/ korzeniá drobnieyszego/ bládo żołtego: iednák nie mniey vstá ściągáiącego/ iáko y pierwsza gryziona. SyrZiel81.
– Drzewo, ktore gryzione od dwuch kretow bywa, Iest bieg życia ludzkiego, ktorego vbywa Co raz przez dzień, y przez noc, á Láchezys dzika Co dzień swego kres bliżey dekretu przymyka. DamKuligKról94.
2.
»o żołądku: cierpiący ostry ból«
– [...] á ieśliby żołądek od ostrey/ kwáśney/ ábo słoney wilgotności był gryziony/ ciepłą wodą przynamniey miánowicie womit spraw [...]. CiachPrzyp10-11 nlb.
– Es reisst mich/ ich habe reissen im bauch/ in den därmen/ und umb den Nabel. Gryzie mię/ mam gryzienie wżywocie/ * w żołątku] w trzewách/ y około pępká. VolcDial162v.
