ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp (podobny, podobien), SXVI (podobny, podobien), Kn (podobny), T (podobny, podobien), L (podobny, podobien; XVI-XVIII), SWil (podobny, podobien), SW (podobny, podobien), SJP (podobny)

Nienotowany w słownikach:

Formy gramatyczne

st. równy

lp	M.	m		podobny
		ż		podobna
		n		podobne
	D.	m		podobnego
		ż		podobnej
		n		podobnego
	C.	m		podobnemu
		n		podobnemu
	B.	m	żyw	podobnego
			nżyw	podobny
		ż		podobną
		n		podobne
	N.	m		podobnym
		ż		podobną
		n		podobnem
	Ms.	m		podobnym
		ż		podobnej
		n		podobnym
lm	M.	mos		podobni
		nmos		podobne
	D.			podobnych
	C.			podobnym
	B.	mos		podobnych
		nmos		podobne
	N.			podobnymi
				podobnemi
	Ms.			podobnych

st. wyższy

lp	M.	m		podobniejszy
		ż		podobniejsza
		n		podobniejsze
	B.	m	nżyw	podobniejszy
		ż		podobniejszą
	N.	m		podobniejszym
lm	M.	nmos		podobniejsze
	B.	nmos		podobniejsze
	N.			podobniejszemi
	Ms.			podobniejszych

st. najwyższy

lp	M.	m	najpodobniejszy
		n	napodobniejsze
	N.	m	najpodobniejszym
lm	N.		najpodobniejszymi

odmiana niezłożona

podobien

Znaczenia

1. »taki, który ma pewne cechy wspólne z kimś lub czymś innym«

– Jak [koń] ku śniegowi, białością podobny, bez żadnej zmazy, tak też i Król i Książę czystego sumnienia, szczerości, sprawiedliwości całej i bez nagany być ma. DorHipTur 19.
– Owo [glistnik jaskółcze ziele] Lubczykowemu liściu kształe[m] y barwą napodobnieysze. SyrZiel 103.
– Był nádto málarz ieden [...] troiáką chorobą złożony. Bárwę ábowiem ná sobie miał podobnieyszą umárłemu/ niż żywemu/ głuchy był z wielkiey części/ y bárzo bełkotliwy. SpInZąbMłot 294.
– Piorunowi podobien iest Krol káżdy/ Książę/ pan iáki bogáty. BirkNiedz 33.
– A przy tym akcie będę się gotował, Jakbym cię w gębkę rumianą całował I usta barwą koralu podobne, Barzo nadobne. SzlichWierszeWir I 178.
– Y przyszłá száráńcza ná wszystkę ziemię Egipską/ y przypádłá ná wszystkie gránice Egipskie bárzo cięszka: przed tym nie było tey podobney száráńczy/ y po niey nie będzie tákowá. BG Wj 10, 14.
– Biádá/ bo wielki jest ten dzień/ ták/ że mu nie było podobnego; ale jakiżkolwiek jest czás vtrapienia Jákobowego/ przecię z niego wybáwiony będzie. BG Jr 30, 7.
– Człowiekowi podobnemu tobie/ niezbożność twojá zászkodzi: á Synowi człowieczemu pomoże spráwiedliwość twojá. BG Hi 35, 8.
– Barszczowy/ barszczowi podobny [...] barszczowem kształtem/ ábo liściu barszczowemu podobnem szyciem/ ryciem. Kn 15.
– Ja [...] ludzi wiele podobnych wzrostem świętemu y teraz żyiących nalazłem/ Tych ktorym świętego assimiluię/ opuściwszy to przypominam/ iż lat pułpiątnasta temu/ iako Swięty ten żył. KalCuda 70.
– Ktorą [ziemię] zmieszawszy z rzeczną syn Jápetow wodą/ Wykształtował z niey obraz podobny vrodą wszytko rządzącym Bogom [...]. OvOtwWPrzem 7.
– Rządzenie świata od Pana Boga/ iest podobne administracyiey krolestwa ziemskiego. StarKaz II, 526.
– [Ubodzy] wspomniáwszy na niewczasy/ y niedostátki/ y vtrápienia P. Iezusa oblubieńca swego iż są y bywaią tym podobnieyszemi onemu/ przetoż niewymownie cieszą się w tákich niedostatkach. BanHist 69.
– [...] znay że na drugi raz iako sobie postąpić w podobnych okazyiach [...]. PasPam 169v.
– Człowiek to był grzeczny powazny [...] do Powaznego bardzo podobien Senatora niz do Zołnierza. PasPam 170-170v.
– Przeczytay sobie iako się złe Consilia nadały podobnym tobie konsyliarzom [...]. PasPam 197.
– I ia musiała bym w tym miec Sumnienia skrupuł, gdy bym widząc W MM Pana affekt szczery, nie miała go podobnym oddawac affektem. PasPam 224.
– [...] podobnym był Woiewoda Malborski kompozycyią krolowi y tak zupełny tłusty. PasPam 266.
– Cieszy się Orzeł Polski że Syna takiego Ma Cnotą y postępkiem sobie podobnego. PasPam 269v.
– Folwarków zaś w każdym polu pańskich jest 3, tylko że bardziej lasowi podobniejsze są aniżeli polu. InwKal I 473.
– Stąd tedy łacno poznać, że dobry styl nie może być, chyba przykładem dawniejszych, i ten jest najlepszy, który dobremu najpodobniejszy. LubSArtPol III, 228.
– Wnidziesz na pokoj pański, pektorał we złocie, Lub ujrzysz co inszego w podobnej robocie; Widzisz srebro na służbie, na stole; jest cyna, Ołow w oknie, bez gliny nie będzie komina. PotFraszBrück II 373.
– Ci tylko więcey y zysku u sławy/ y mey łáski dostąpią/ ktorzy w pracach/ w trudach/ w męstwie/ w odwadze/ w dzielności/ mnie Wodzowi swemu náybliższymi/ náypodobnieyszymi się náydą [...]. BujnDroga 248.
– [Matka Boska] tego po nás chce/ ábysmy [...] według wrodzone[g]o prawdziwey miłości przymiotu (ktory to ma że w kim się prawdziwie serdecznie/ kocha/ y sobie poważa/ usilnie się oto stára/ áby się iáko náypodobnieyszym stał osobie ukochaney) spráwy i postępki násze ná iey wzor y wizerunk pilno miárkowali. BujnDroga 340-341.
– Czemu Papugá lepiey wyraża słowa ludzkie ániż ine ptastwo? Bo má podobnieyszy ięzyk do ludzkiego, szeroki, gruby, sroka, krucy, y niektorzy inni ptácy máią coś podobnego, dla tego też wyrażać słowá mogą. TylkRoz 174.
– W łazience jadł obiad król jm. [...] podczas którego jm. ks. Wolff jezuita przyniósł dziecię w banijej szklanej symboliczne [...] podobne bardzo do żywego [...] miał te zrobić z nauki M. Alberti. SarPam 23.
– Znalazł [Likogenes] tedy na iey [Agnieszki] zepsowanie sposob taki: wprowadził ią tam gdzie się Filutowie y z Zonkami swemi podobnemi takze ultaykami [!] bankietowali. HistŚwież 303.
– Komu się bardziej nowa moda podoba, lepsze jest zdanie atomistów, kto zaś bardziej pretenduje prawdy, Arystotelesowe zdaje się być do niej daleko podobniejsze. KowaJRozFil 46.
– W Mieście Furch támże in Oriente KURY są miasto pierzá, wełną obrosłe [...] W tákimże pierzu delikatnym do wełny podobnym Kury są w chinach [...]. ChmielAteny I 512.
– Káwá iest pewna Species Bobu w Egypcie y Arabii, ktorą Arábowie Bon zażywáią. Podobną kaffę ma teraz Hollandia, pewnie z Egyptu y Arabii sposob iey siania przeiąwszy y przewiosłszy do siebie. ChmielAteny I 546.
– podobien oycu swoiemu. er ist seinem Bater ähnlich. il tient de son Pére; il ressemble à son Pére. T III 1451.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

i tym podobny:

– Oto tymi swymi Antidotami/ Elenchami/ Apokkrisisami/ Lamentami/ Antigraphami/Azariaszami y tym podobnymi na krew Bratnio podżogami [straszą mnisi]. SmotEx 4v-5.
– Tacy odzywali się ad Regnandum konkurrenci Iak Pan kasztellan Woynicki iak Pan kasztellan Gnieznienski y insi tym podobni. A to tez y ia konkurrent. PasPam 188.
– Często okázya przypada w gospodárstwie wiadomości o wadze intratnych rzeczy, Woskow, Łoiow, Wełny, Cyny, y tym podobnych, ktore máłymi gwichtámi zważyć się nie pozwolą. SolArch 28.
– Sol to ma iż zbyteczną wilgotnością trawi, y samo mięso ściska. Záczym iż mięso zaięcze y tym podobne, sámo iuż iest suche, gdyby ie násolił nicby nie wáżyło. TylkRoz 235.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Począték dobry/ koniéc miewa podobny. KnAd 865.

– Kto z mądrymi chodzi, mądrym będzie, przyiáciel głupich, podobnym im będzie. BirkOboz 74.

– Obmowcę pokątnego/ żmij pisz podobnego. KnAd 749.

– Przyiaźń się tám mocna stáié/ gdzié podobne obyczáié. KnAd 969.

– GOUTTE [...] PODOBNI do siebie iák dwie krople wody iedna z drugą. DanKolaDyk II, 93.

2. »taki, który się do czegoś nadaje«

– Gniady każdy z natury podobny do biegu długo trwającego, do skoków i do wielkich prac przychylny. DorHipTur 17.
– Burzy się chuć we wszystkich/ co żywo do broni/ Y podobnych do boiu ruguie się koni. TwarSLeg 18.
– Nawet strychy zgrzybiałe, baby niewidome I szpitalne kaliki niedołężne, chrome, Ludzie chore, do smierci, nie życia podobne, W ichże łożach rąbali [Tatarzy] na bigosy drobne. ZimBSiel 165-166.
– Podobnieyszy on Mydło z krupką po Zamosciu nosic nizeli krolowac. PasPam 244v.
– [Lament ojca nad chorym synem] weź za niego mnie, mój Panie! Niech grób jego zastępuję, a jego eliberuję! Widzisz młode lata jego - podobniejszym ja do tego! StanTrans 122.

3. »taki, jaki powinien być; taki, który wyróżnia się czymś pozytywnym«

– Gdzie ieno słonce swieci nie naidzie takiego Młodzienca tak dzielnego y tak podobnego [...]. ArKochOrl 35v.
– Lewych skrzydeł y práwych Tátárowie bronią/ Niemniey bystrzy nátárciem iako y pogonią: Ktorych krzywym Kántymir szykuie Miesiącem Podobnieyszy urodą przed innych tysiącem. TwarSLeg 19.
– Była tesz Themis Bogini u Poganow, ktora ludziom rozkazowała oto prosic Bogow co rzecz iest słuszna podobna y przystoyna [...]. PotPrzyp 5v.
– Ze iako głodny Orzeł między Dropie wpada Grzywacza bierze Jastrząb z naywiększego stada Xiądz bespiecznie brakuie w polu cudze kopy tak on brał z ich szeregow podobnieysze chłopy. PotWoj XVI.
– [Miller] Tedy y drugiego Takze przysiegą Oyca zwiazanego, Jak y pierwszego wypráwił [do klasztoru] [...] Onego Bráta, co go był wyprawił Pierwey, w namiecie przy Sobie zostáwił Dotąd azbysie pod Słoncęm dzisieyszym Y ten z responsęm wrocił podobnieyszym. OblJasGór 65v.
– Niechay siedzi przy piecu, ospálec y gnoiek. Kto myśliwy, áni mroz, áni mu wiátr wadzi, Że się gdzie ná podobnym przesmyku zásadzi. PotPocz 104.

4. »prawdopodobny, możliwy«

– Mają też ci myśliwcy i miejsca uważać w zakładaniu, a w podobniejsze zakładać. Mają i łowczego onej namięższej trąby słuchać, którą on ich obraca, kiedy mu się zda żeby za nim zakładali, kędy podobniejsze miejsca rozumie. OstrorMyślTur 50.
– Iesli podobne iest pánieństwo dobrowolne. Panieństwo/ ábo czystość/ troiáka iest: Pánieńska/ Wdowia/ Małżeńska. Mowię tedy/ iż czystość podobna iest/ y może ią każdy wypełnić. PetrSEk 55.
– [Osocznik] Ma tedy soczyć w miejscach przebycia podobniejszych tych zwirząt, które się nierównie kłaść na odpoczynek zwykli, jedne w gąszczach samych, a drugie tyż przy hałym. RadziwHDiar 209.
– Podobny. [...] 3) wahrscheinlich. [...] vraisemblable. [...]. T III 1451.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

rzecz podobna (sz. zm.):

– Rzecz mało podobna takiej sumie być w skarbie na jeden raz w nędznem państwie. NiemPam 229.
– [Herod o Chrystusie] Jesli/ pry/ podobna rzecz: iesli to prawdziwie/ W dzieiách Oycá moiego pomnię nápisáno: Zeby dla tego człeká pomordowáć miano/ Ták wiele niemowlątek v piersi niewinnych! RożAPam 44.
– Lecz to rzecz podobnieysza/ iż to zacne dzieło [obróbka żelaza]/ Záraz wynálezione po Potopie było. RoźOff D3v.
– Co strony karety, moja panno, nową cale mi tu zrobiono w Żółkwi; bo gdzież to rzecz podobna była w karetce małej jeździć sukiennej nadstarzałej, a konie do niej jedne, coś Wć kupiła, a drugie tureckie, pewnie stojące się dwa tysiące. SobJListy 263.

do wiary podobny (sz. zm.):

– Pomięszał nam fantazyą powieścią swą, mało jednak podobną do wiary. NiemPam 268.
– [...] Przybywa Młodź kwitnąca/ á wozy/ y konie Po stayniach się ruguią. Gdy w tym z Vkráiny Ledwie prziydą do wiary podobne nowiny. TwarSLeg 27.

ku wierze podobny:

– Tak wielkiem apparatem i ledwie ku wierze Podobną gorliwością gdy się Osman bierze Poczesny przednim Moffty nad wsze starszy Hodzdzie Stanął pod Srebrnem włosem na głowie y brodzie A ufaiąc powadze swego Pastorału Tak się do Woyny owey przymowi zapału [...]. PotWoj 25.

do wierzenia podobny:

– Iáko Rzymiánie máło podobne do wierzenia bogactwa mieli. WargRzym 24.

ku wierzeniu podobny (sz. zm.):

– Ten koń przy dziwnych wyćwiczeniach swych te cnoty ku wierzeniu ledwo podobne miał, że sam wolno puszczony, widząc zbrojnego chłopa, ku niemu się miał, kąsając zęboma, zadem i przodem bijąc [...]. DorHipTur 21.
– Podobny ku wiérzęniu/ ku práwdzié. Probabilis causa, visio, probabile aliquid sit dicendo [...]. Kn 743.

do prawdy podobny (sz. zm.):

– Tym árgumentem/ Dyabeł wiełą bárdzo dobrych rzeczy/ ktore zá vnią PP. Akádemikow z Jezuitámi bydź mogą/ przeszkádza/ bo się zda tá rzecz do prawdy bárzo podobna. SzemGrat 345.
– Podobny do prawdy, wahrscheinlich. BierSłowa 144.

ku prawdzie podobny:

– [...] kto chce drugiego do ludzi zle vdáć, potrzebá áby cos podobnego ku prawdzie nąn powiádał, iesli chce áby iemu wierzono bo inaczey nic nie sprawi. SzemGrat A2v.
– Podobny ku wiérzęniu/ ku práwdzié. [...] Verisimilis aut veri similis narratio. Simile vero videbatur. Verisimillimum mihi videtur [...]. Kn 743.
– Podobny [...] 3) rzecz podobna do wiary, (ku wierze) ku prawdzie. T III 1451.

a) »taki, z którym można coś zrobić«

– Okrętnik jeden obrawszy się, rzucił sobą w morze, i jednego z onych braciej, daléj na morzu będącego i mniéj do ratowania podobnego, z morza wyswobodził. SaadiOtwSGul 68.
– Vleczony/ i. do vleczenia podobny/ łácny. [...] Sanabilis homo [...] Sanabile vulnus [...]. Kn 1183.
– Podobny ku dostąpieniu/ wykonániu [...] Possibilis conditio [...] Fieri potest [...] Można rzécz. Kn 743.
– Nie rozumiey Práwosł. Czytelniku/ áby wszystkie Kátálogi/ y do nich wpisánych/ gdy te czytasz/ podałe[m]ci boć záledwie podobna ku poráchowaniu liczbá/ w kilku wielkich bárzo xięgách iest tych nábożnych ludzi imien [...]. KalCuda 65.
– Owczarnia, pod którą przyciesi pognieły i sama pochylona, do obalenia podobna. InwKal I 261.
– Podobny. [...] 2) möglich. [...] podobny do dostąpienia, (ku dostąpięniu) do otrzymania; podobny ku poięciu, ku zrozumieniu. T III 1451.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

Najwcześniejsze poświadczenie:

1603

Znaczenia

»ten, który ma pewne cechy wspólne z czymś innym«

– Zrzebię w żywocie świerzopy leżąc, jako które nogi złączone miewa, a jako się rodzi, tak też według tego białe bywają; a iż się wespół w żywocie być nauczyły, podobieństwo ztąd biorą, że w chodzeniu i biegu rado się podobne swemu podobnemu łączy, zkąd z przyrodzenia przeplatywając nogami, nieszczęsne a niespodziewane szwankowanie przypada. DorHipTur 25.
– Podobny Podobnego (tak Sequella [następstwo] chodzi) Orzeł Orła y Sokół Nie Gołębia rodzi. PasPam 273.
– I tak iest zołnierz, iak woysko, przedayny, Gdy y godnieysi zbiegow tych nie karzą, Ztąd, przedac się tam; tryb arcyzwyczayny, Bo się podobni, z podobnymi parzą. ChrośKon 341.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Nálazł swoy swego/ ábo sobié podobnego. KnAd 532.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Formy gramatyczne

Najwcześniejsze poświadczenie:

1609

Znaczenia

zwykle w zdaniach pytajnych i przeczących »jest możliwe«

– Dołożył tego [wierny sługa]: Poniewasz nie byłá Podobna/ zdrowie ináczey záchowáć: Abym vciekłá/ y dom opuściłá [...]. TasKochGoff 92.
– Wszytkich (gdy źle vczynią) skaráć nie podobna/ wszytkim záś zábronić podobna/ áby swawolnie czego nie vczynili/ poki (iáko więc mowią) kołá się nie rozbiegáią. FredJKoniec 24.
– Podobnali na on czas ták możnemu Pánu/ Przed ktorym drżałá wielka Azya poránu: O chwili południowey prze fortunę srogą/ Nie mieć ledwo koszulę ná sobie ubogą. TwarSLeg 29.
– Tego wszytkiego áni ostrość práwá, áni surowość Hetmánow nie pohámuie, bo czyli podobna, áby Hetmán zá káżdym Pułkownikiem, Pułkownik zá Rotmistrzem, Rotmistrz zá Towárzyszem, Towárzysz zá Czeládnikiem chodzić miał, y bronić mu sweywoli. FredKon 86.
– Jeśli to tedy była podobna mnie Kamieniec fortyfikować który jednego nie mam pieniądza, niech każdy uważy. SobJListy 226.
– Mnie stąd odjechać, nie skończywszy kampanii, ani się godzi, ani podobna. SobJListy 570.
– Śniegi tu tak srogie spadły, że się wybić z nich nie będzie podobna. A jeśli rozciecz zapadnie, to tydzień i drugi rzek przejechać będzie niepodobna [...]. SobJListy 598.
– Pierwsza przestroga dobrego wychowánia dziatek iest: áby Rodzicy wiedzieli o wszystkich postęmpkách, sprawách, mowách, afektách, zkłonnościách dobrych i złych potomstwa swoiego, gdyby podobna i o myślách, áby záraz z młodości zábiegáli żeby się dzieci nie biesiły. MłodzKaz III, 8.
– Wierę by podobniejsza, te przez gębę fugi Między herbow szlacheckich policzyć zasługi. PotFraszBrück II 148.
– Do Zołnierzá w Zakonie będącego, Herbu LIS [...] Lisem się pieczętuiąc, znáć że iuż syt myszy, Obłowu tego świátá, kiedy się pomniszy. Podobnieysza, bo rzadko: ktory z nich ináczy. Nie máiąc szczęścia w polu, w kaptur wlazł z rozpaczy [...]. PotPocz 109.
– Spiewam Wielkiego Salomona Mowy, On Zydowskiemi, ia Polskiemi Słowy, Trudney podobno podeymę się rzeczy, Miec rowno Muzę, y prawdę na pieczy; Ni iey przykopcić Pòétyckim dymem. Aby się o to nie porożnic z Rzymem. Bo iak podobna chłysnąwszy z Potoka, Nie przeładowac Słowami Proroka? LubSEkl 1.
– [...] podobnieysza było w ten czas posliznąć się, kiedy Polus arcticus więcey nizeli 3-tiam partem stellarum pociągnął był do siebie [...]. RzewKor 22.
– - O, jakże cię widzę wzruszonym - rzecze [Julia] - mój kochany bracie. I czy podobnaż to, żebym ja była godna tak wielkiego twego żalu? AulRaczHipDoś 58.
– czy podobna; podobnaż to; podobnaż to rzecz żeby. ist das möglich, dass. est-il possibile que. T III 1451.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

ku wierze podobna;
do wiary podobna:

– Przetoż rozumieią/ żeby [Kniaź Moskiewski] miał mieć nieiákie skárby po fortecách Moskiewskiey y Járosłáwskiey/ y na białym iezierze: y iest to coś ku wierze podobna [...]. BotŁęczRel III 59.
– Nie zostáłoby czásu przypomináć zabobony ich w czárách y w wieżdżbiárstwách y caerimoniae przy vmárłych ábowiem gdyż władza Brámmánnow iest bárzo stára y nawyższa v tych tám ludzi; tedy iest to ku wierze podobna iż námnożyli tych báłámuctw y plotek swych nád miárę. BotŁęczRel IV 138.
– A na ostatek to podobnieysza do wiary, że za pomocą Boga Krolewskie dostoieństwo y sprawiedliwa tryumfowałaby sprawa. KonSRoz 61.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Wszytko Bogu podobna, choć człeku nie zda się Wrobel proso ogánia: Wilk bárány pásie. PotPocz 147.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Odsyłacze

Patrz: NIEPODOBNY, NIEPODOBIEN, PODOBNO, PODOBNIE, NIEPODOBNO, NIEPODOBNIE.

PODOBNY, PODOBIEN

PODOBNY, PODOBNE

PODOBNA