~ Zal, Strach, Wstyd, Bol, ze go z tak niewczesnego Chyzu Smierc odrze, y Sromotnie rozbije na Krzyzu Ktorym razem, sama Smierc, tak swe ztępi Noże Ze odtąd naSmierc zarznąc, nikogo nie moze. PotWoj37.
~ Czemuż to rozumowi wbrew Abraham wierzy, Że go Bóg jako piasek pomorski rozszerzy, Choć mu zarznie ofiarą jedynego syna? PotFrasz4Kuk I215.
~ Rozumiał, że bydlątko albo co więc z owych Drobiazgów, jako zwykło, wybieży domowych. Aż mu jedyna córka zajdzie przede wrota. Żal, ale że już łomać niepodobna wota, Zarznął ją i rękę swą w dziewczynie ukrwawił. PotFrasz4Kuk I225.
~ Wiemy iák ow Iefte dość trudnym á (iáko mądrzi uznawaią) głupim wysliznąwszy się słowem/ y Bogu obietńicę przyrzekszy. Aperui os meum ad Dominum & aliter facere non possum, ták się iści/ iż iedyne kochanie swoie/ ucieszną iedynáczkę Oycowską krwawą ręką iáko iedno iágnię zárznąwszy ná ogień kładzie? Amy bysmy ktorym nie idzie o ták krwawe/ o ták trudne obietńice. BujnDroga431-432.
~Abschlachten/ zárznąć, (zábić ná Rzeź.). ErnHand24.
~Abstechen einen Kalb/ Schöpfen/ zákłoć Cielę, Skopu, (zárznąć;) der Edelman hat den Teich lassen abstechen/ Szláchcic dał staw spuścić; wenn wird der Fleischer das Kalb/ Lam/ abstechen? á kiedyż Rzeżnik Zárznie, (Zákole,) Cielę, jágnię? ErnHand28-29.
~Henne legt keine Eyer/ Kokosz (Kurá) nie niesie Jay; das ist eine Leg-Henne/ die darf man nicht schlachten/ ta Kokosz nieśna, nie trzebá jey zárznąć, (zábić;) die junge Henne mag auf dem Hofe gehen/ młoda Kokosz może ná Podworzu chodzić. ErnHand460-461.
~ [...] Fleischer ihr sollet kommen ein kalb schlachten/ Rzeźniku macie przyścCielę zábić, (zárznąć;) [...]. ErnHand538.
~ Może też BOG, widząc: żal zá grzechy szczery? Śmiertelney ná człowieká, nie spuszczáć siekiery? Ale gdy gwałtem niechce, ná morze z káłuży, Nie tylko Łábędziowi, życia nie przedłuży. Zárznąwszy pierwszą śmiercią, z tego świátá zgłádzi; Lećź go gorsza? wtorą go w ognisty piec wsádzi, Kędy ná wieki wieczne w siárczystym ukropie, Będzie wrzał: będzie krzyczał, żimney wody kropie. PotPocz173-174.
~ Choć prosi [Jezus ukrzyżowany] że upornych, ná wieczną śmierć zárznie, Rzadki kto się do niego, zwabywszy? nie sparznie. Tam to dopiero płákáć, tam zębomá zgrzytać; Y ze psy wyć ná dworze, gdy się przyidzie witáć. PotPocz176.
~ [...] iuz się na to odwazywszy zpiwnicy zowym ze Nozem wypadszy dru gą dziewkę o niczym nie wiedzącą z tyłu zdra dą uchwycił ytak ze ią zarznął [parobek] [...]. HistŚwież200.
~ Náywiększe żoná od męża cierpiąc potłuczenie, zá znák miłości poczyta, Białogłowy y kurczęcia same nie zárzną, dla tego w niebytności męszczyzny domowego, z kurą y z nozem stoią przed chałupámi, czekaiąc ná przechodzącego męszczyznę, aby zárznął [w imperium rosyjskim]. ChmielAteny II423 [433].
~ Iest Národ [tatarski] wszelkich cierpliwy nie wygod: konia zdechłego, iako by go Niebieská zárzneła ręka, smaczno pożywá: kuchnia w ciągnieniu, mieysce ná koniu pod kulbáką, dokąd mięso surowe kłádą, gdzie w pocie iák w rosole, w cieple zágrzánego koniá, iák przy ogniu, nie upiecze się, ale rosparzy; kobyliná, baránina, chleb z prosa to potráwy, trunek beza tákże z prosa zrobiony. ChmielAteny II450.
~ A takaż to ostrożność w twym woiennym trybie, Ze was śpiących kto zechce okradnie, przydybie. Mnieysza o was, lecz ktoby stanął w głowach łoża Krolewskiego, zarznołby poostrzywszy noża. DrużZbiór57.
~ Zarzynam, v. m. F. zarznę. 1) anfangen zu schneiden, einen Schnitt machen. 2) abschneiden, abstechen ein Thier. 3) mit dem Pflugeisen wegnehmen. 4) an sich haben, an sich nehmen. 1) commencer d'entamer avec un couteau; inciser, couper, tailler un peu. 2) égorger; couper la gorge à un animal. 3) prendre, ôter, enlever un peu de qu. ch. en labourant. 4) sentir qu; avoir quelques airs, quelques maniéres de. § 1) zarzniy tu nożem. 2) zarznąć kurę, gęś. 3) chłop aby nie zarzynał drogi, miedzy orząc. 4) zarzyna Włoskich obyczaiow. zarzynać pańskiego. einen grossen Herrn vorstellen wollen. trancher du grand, du grand Seigneur. zarznąć się. sich schneiden. se couper, se blesser avec un couteau. § zarzniesz się brzytwą. zarznął się (sobie) w palec. er hat sich in den Finger geschnitten. il s'est coupé au doigt. T III2895.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa
– Kto się chce mieć dobrze ná dzień/ niech sobie gęś zárznie/ kto ná tydzień/ niech wieprzá zákole/ kto ná miesiąc/ niech wołu zábiie/ kto ná cáły rok/ niech żonę poymie/ á kto do śmierci/ niech Xiędzem zostánie. RysProvVII, 5.
2.
»zrobić nacięcie, rysę przy użyciu ostrego narzędzia; zaostrzyć, zatemperować«
Rekcja:
co
~ NA BIAŁEGŁOWY WIELOMOWNE. Do piórka ktoś niewiastę przyrównał najlepiej: Bo póki go nie zarznie, póki nie rozszczepi, Darmo macza w tynkturze; ale jako dziurę Otworzy mu ze spodku, i wołową skórę I co chce nim napisze. PotFrasz4Kuk I220.
~ Potym te laski z pilnośćią wymierzone, złoży [geometra] końcami, zárznąwszy káżdego końcá ziedney strony śluzem, áby wszytkie trzy ich końce były ostro szerokie. SolGeom II120.
~ Zarzynam, v. m. F. zarznę. 1) anfangen zu schneiden, einen Schnitt machen. 2) abschneiden, abstechen ein Thier. 3) mit dem Pflugeisen wegnehmen. 4) an sich haben, an sich nehmen. 1) commencer d'entamer avec un couteau; inciser, couper, tailler un peu. 2) égorger; couper la gorge à un animal. 3) prendre, ôter, enlever un peu de qu. ch. en labourant. 4) sentir qu; avoir quelques airs, quelques maniéres de. § 1) zarzniy tu nożem. 2) zarznąć kurę, gęś. 3) chłop aby nie zarzynał drogi, miedzy orząc. 4) zarzyna Włoskich obyczaiow. zarzynać pańskiego. einen grossen Herrn vorstellen wollen. trancher du grand, du grand Seigneur. zarznąć się. sich schneiden. se couper, se blesser avec un couteau. § zarzniesz się brzytwą. zarznął się (sobie) w palec. er hat sich in den Finger geschnitten. il s'est coupé au doigt. T III2895.
3.
»energicznie, z werwą zagrać coś na jakimś instrumencie«
Rekcja:
co; w co
~ Przyjść rozkaże muzyce i stanąć przy stole; Gdzie wnet samże Apollo w niebieskie wiole Zarznie z swemi chłopięty, którym poświadczają Tyorby i skrzypice, a Muzy śpiewają Słodkie dziwne sonety, tylkoż wszystko o tem? TwarSRytTur139.
~ Na wiersz Orfeów i na wdzięczne strony Zbiegało ptastwo i zwierz zgromadzony, Dzikie niedźwiedzie i przebiegłe liszki; Ale w tym domu szklanki i kieliszki Tańcują zaraz, jako im zagrają I ścigają się, chociaż nóg nie mają, I jako prędko zarzną w gęśle krzywe, szkło się pomyka, jakby było żywe. MorszAUtwKuk205.
~ Widząc pannę baranie ktoś jedzącą flaki: "Lepsze - rzecze - z nich struny niżeli przysmaki." Aż ta: "Potrzebuje ich moja też oktawka." Ów zaś: "Pożyczę z chęcią smyczka i podstawka". I ledwie sarabandę raz zarznęli skokiem, Aż z oktawki wijola urosła przed rokiem; Z wijole wokalista. PotFrasz2Kuk II332.
4.
»skaleczyć«
~Vnd den Backenbart schert weg mit dem Schermesser. A brodę ná jágodách ogolcie brzytwą. Aber schneid mir die Gurgel nicht ab. A nie zárznicie mię w gardziel. VolcDial90v.
~ ZMordował Wásil głowę/ rączych szklanek biegiem Więc mu ławá namiotkiem odwieczerz noclegiem. Wczas ma niedoskonáły/ bo mu głowá wissi/ Wtym przydzie mu polizáć gębę wyżeł czysi. On śpiąc na Cyruliká wołá o wygodę Pomáłu brzytwą szermui/ byś niezárznął wbrodę. KochProżnEp112.
~ Z tąd one dwá Kościoły, przyszłym wiekom wżory, Pierwszy Labori, drugi, świecony Honori Przez rány y odwagi, przez kráwy [!] pot z czołá, Przez Kościoł Prace, kto chciał do Czci wniść Kościołá W pálec się niezárznąwszy, dzisia rzekę śmiele, Posiádáią Zołnierzow kupcy w tym Kościele. PotPocz16.
~ Zarzynam, v. m. F. zarznę. 1) anfangen zu schneiden, einen Schnitt machen. 2) abschneiden, abstechen ein Thier. 3) mit dem Pflugeisen wegnehmen. 4) an sich haben, an sich nehmen. 1) commencer d'entamer avec un couteau; inciser, couper, tailler un peu. 2) égorger; couper la gorge à un animal. 3) prendre, ôter, enlever un peu de qu. ch. en labourant. 4) sentir qu; avoir quelques airs, quelques maniéres de. § 1) zarzniy tu nożem. 2) zarznąć kurę, gęś. 3) chłop aby nie zarzynał drogi, miedzy orząc. 4) zarzyna Włoskich obyczaiow. zarzynać pańskiego. einen grossen Herrn vorstellen wollen. trancher du grand, du grand Seigneur. zarznąć się. sich schneiden. se couper, se blesser avec un couteau. § zarzniesz się brzytwą. zarznął się (sobie) w palec. er hat sich in den Finger geschnitten. il s'est coupé au doigt. T III2895.
– Z wielkim Jefte tryumfem wracając do domu, Chcąc go Bogu zawdzięczyć, ślubuje, że, co mu Najpierwej drogę zajdzie, ofiarą zarznięte Padnie ku jego chwale na ołtarze święte. PotFrasz4Kuk I225.
– O dobry Iezu o baranku Swięty, Okrutną Smiercią nie winnie zarznięty, Moie na drzewie, rozbiły się złosci, Stron z miłosierdzia twoiego wnętrznosci, W rannego serca nawlokszy Wiolę Ile drzącymi Palcy władac zdolę [...]. PotPer16v.
– Tenbył zabobon, ze wkazdy dzien swięnty, Ktorych do roku, kilkadziesiąt miano, WKosciele człowiek ofiarą zarznięnty, A nato gosci, cudzoziemce brano, Ktorych okuwszy zelaznymi pęty, Tak iako wołow (gdzie indziey) karmiano. PotSyl78.
– W tey Frizyi Woły extráordinaryiney rodzą się wielkości, tak dalece, że ná iednym znáyduie się 1600. funtow mięsa. Tráfił się drugi ktory dał z siebie mięsa 2528. funtow. Ieszcze większy musiał bydź ow w Antorfie, Roku 1560. zárznięty, ktory ważył funtow 3300. ChmielAteny II244.
– Ustanowił swoy Oboz, rozpostarł namioty, Wytrzymáć Saul obiecał wichry, burze, grzmoty, Prędzey się twoia suknia Krolu ná dżdżu stąpi, Niżeli BOG DAWIDA opuści, odstąpi, Nagłym ciągnieniem żołnierz, niewczasem przeięty Spi, dopadszy Sałaszu, iak Baran zarznięty. DrużZbiór55.
– Zarznięty. 1) geschnitten. 2) abgestochen, abgeschnitten. 1) blessé d'un couteau; coupé. 2) êgorgé; à qui on a coupé la gorge. § 1) zarznięty palec obwinąć. 2) zarznięte gęsi skubać. T III2893.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe
leżeć jako bydlę zarznięte:
– Ztał się zal na sercu [...] patrząc na owego rozsiekanca [...] kiedy lezał iako bydlę iakie zarznięte w Swoiey krwi. PasPam244v.
2.
»skaleczony«
– Zarznięty. 1) geschnitten. 2) abgestochen, abgeschnitten. 1) blessé d'un couteau; coupé. 2) êgorgé; à qui on a coupé la gorge. § 1) zarznięty palec obwinąć. 2) zarznięte gęsi skubać. T III2893.
Znaczenia niepewne
1 a. 2:
– Zarznięty. 1) geschnitten. 2) abgestochen, abgeschnitten. 1) blessé d'un couteau; coupé. 2) êgorgé; à qui on a coupé la gorge. § 1) zarznięty palec obwinąć. 2) zarznięte gęsi skubać. Niepoprawne zródło .
– Dwa tysiące lat spełna, jako powiadają, Chowano srogie prawo i dotąd chowają; I rzadki dzień, w któryby nie miał być zarzniony Na ofiarę przechodzień jaki z cudzej strony. ArKochOrlCz III128.
2.
»nacięty, mający rowek, rysę zrobioną przy użyciu ostrego narzędzia«
– Te ładu[n]ki lubo żelázne. lubo spiżáne są, máią mieć w zdłuż 5. swoich Calibr. ná iednę maią być miąsze ná zádzie u zapału, ná 4. záś długie w sámey rurze, ná przodku máią być trochę ná ukoś zárznione áby się do lożká swego zupełnie tráfiáły, bo kiedy przestworne są, moc swoię utracáią. UffDekArch27.
