– Częstokroć z wilgotności złej w ciele, k'temu z prace wielkiej, abo też z gnuśnego stania ustawnego na stajni, przypada koniom puchlina w nogi [...], tak, że koń ochromieje i chodzić nie będzie mógł dla bólu i puchliny. DorHipTur227.
– Łaska Pana Boga dobrotliwego, że której ręki nie złamał z tak srogiego spadnienia i głowy nie zajął, przypłacił jednak tego bólmi wielkimi w rękach, do których wpadły były puchliny [...]. OssZPam75.
– Lecz zá ránámi osurowiáłemi Bol mu doymował/ bol się bárzo srożył. TasKochGoff253.
– Krol Antyoch dla tego iż splondrował y sprofánował Ierozolimski Kościoł/ rozmáitymi przygodámi y bolámi strapiony nędznie vmárł. BirkNagr45.
– Przez lat pięc od narodzenia moiego, powiadali często rodzici moi, stakowego wyrzucenia i stłuczenia, takiem był wysech i znisczał, ze raczei o smierc, abym się nie męczył zboliow wielkich, i przemierzłym płaczem ich dłużei niefrasował, anizeli o zywot Pana Boga prosili [...]. VorLetSkarb84.
– [...] Prziezdzaiąc do miasta Jkm cięszko na kamien zachorzał; biedziłsię zboliami noc i dzień, asz po wannie odszed, wielki iak mała od Oliwki kostka [...]. VorLetSkarb143.
– Roku 1643. dnia 23 Miesiąca Februarii Pani Anna Dorophirowiczowna Lettowowa Synowa moia, uraziwszysię wcięszkich boliach porodziła Syna [...]. VorLetSkarb183.
– Jakoz gdy mnie dobywano, staką cięszkoscią, boliem i niewładnieniem wyciągnąc przyszło, nigdy by szrubami ciągniono [...]. VorLetSkarb276.
– Za łaską iednak Bozą i osobliwą opatrznoscią, procz cięszkiego wniei [nodze] boliu, zadnego inszego znaku albo sinosci od stłuczenia i na cielie nie odniosłem [...]. VorLetSkarb276.
– Kto legł, lezy, lecz kto się zywcem dostał w ręce WSrogimbolu umierał y w okrutney męce [...] PotWoj104.
– [Koń] od strachu y bolu oslep leciał gdzie go nogi niosły [...]. PasPam177v.
– Ja z tęskności, przy bólu okrutnym i ustawicznym głowy, cale obumieram, tak że już i świat mi obmierzł. SobJListy446.
– Wsrogich trzy lata bolesciach się męczy, Trzeba przed nim kryc rozny, trzeba noze, Niechay wtych bolach dłuzy nie kawęczy, Nie zgrzeszy: gdy mu na onSwiat pomoze [...]. PotSyl39.
– Tá wodká użyteczna/ iest tárgáiącemu bolu w oku [...]. SyrZiel456.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe
cielesny ból:
– Ale kto prawdą gárdzi? cielesnym się bolem, Odrażaiąc? nie będzie, ręczę w Niebie Krolem [...]. PotPocz157.
– Brat Azyatyckiego Basze zywcem wzięty Aleprędko Smiertelnem bolem od ran zdięty [...]. PotWoj84.
– Spoyrzy ná się w ostatnich śmiertelnych bolách/ ow gorzki iádowity nie zbyty złego sumnieniá Robak świdrzy/ y nieszczęśliwą duszę z cielská ná wiecze męki wygryza [...]. BujnDroga128-129.
bólem zdjęty I:
– Brat Azyatyckiego Basze zywcem wzięty Aleprędko Smiertelnem bolem od ran zdięty [...]. PotWoj84.
~ [...] Męczennicy gdy cierpieli/ ciáłá ich bole cierpiáły/ dusze ochłody swoie na ten czás miáły; ále Bogárodzice Pássya wszytká/ nie ciało ále duszę przechodziłá. BirkOboz27.
~ Rok ten zacząłem od przypadku, albowiem przypadkiem nieszczęśliwym stojąc na miejscu w prędkiém obróceniu się nogęm sobie w samém kolanie wywinął, ciężki ból cierpiąc i długo nie mogąc chodzić, a po doktorach i cyrulikach musiałem mistrzom wileńskim dać się na leki. ZawiszaPam27.
ból wzniecać:
~ [Woda] ábo womity porusza/ ábo náostátek bol głowy wznieca. PetrJWod37.
bólu kogoś nabawić:
~ [...] ráná, choć máła, ták wielkiego bolu Chironánábáwiła, że sobie życzył śmierci, y od niey vmárł dniá dziewiątego. OvOtwWPrzem89.
– [...] okłádánie krowieńcem, uśmierza bol, ále nie każdy ten smrod znieść może. PromMed107.
– [Sok z kopru włoskiego] Ták ábowiem y bol w oczách uśmierza/ y zápalenie ich wychładza/ y ciemności ich oświeca. SyrZiel393.
ból uskramiać:
~ [Olejek piołunowy] W bokách bole uskramia. SyrZiel356.
ból uspakajać:
– Bole wszelákie vspakaia/ Rumien ná proch miáłko vtárty/ á ze świeżym másłem plastrowány. SyrZiel799.
ból dokucza:
~ Lubo ten ze mię bol dokuczał Iednak przezgwałt wstałem. SapADiar114.
~ Wielom się stało zewnętrzne niezdrowie, Wielom i bóle dokuczały w głowie, Dlatego iż się okręt barzo kiwał, A jako kaczka z falą podskakiwał [...]. BorzNaw136.
nędzi ból:
~ Ciężarem niegdy przykrym osieł osadniony Był dla zdrowia prędszego w pastewnik puszczony. Zatym się w sadno jego tak był kruk sposobił, Że mu na więtsze, co dzień kłując go, zarobił. Skąd pan, śmiech sobie czyniąc, choć wiedział, że nędził Ból srogi osła, nigdy kruka nie odpędził. VerdBłażSet12.
ból się odezwał:
~ Tegoż nie ustał mi bol w ręce prawey y włokciu - Owszem y w nodze prawey Suchy bol nadwuch mieyscach Odezwał się. SapADiar162.
ustał ból:
– Tegoż nie ustał mi bol w ręce prawey y włokciu - Owszem y w nodze prawey Suchy bol nadwuch mieyscach Odezwał się. SapADiar162.
Związki frazeologiczne
suchy ból:
»ból stawów«
– Tegoż nie ustał mi bol w ręce prawey y włokciu - Owszem y w nodze prawey Suchy bol nadwuch mieyscach Odezwał się. SapADiar162.
ból kamienny:
»ból spowodowany kamieniem w nerkach«
– [Ludzie] poczęli z nienagłá tychże wod używáć do takowychże chorob ludzkich/ to iest kiedy kto miał nerek rzezánie/ bol kámienny [...]. SykstCiepl132.
– Żal/ żáłowánie/ żałość/ Ból [...] Gryzienie się. Morsus dolor: acer morsus doloris: morsus animi et contractiuncula. Kn1373.
– [...] grzech złością iest gorzką/ iáko piołun iáki/ ktory y ná skosztowániu sámym śmierć rodzi/ tárga sumnienie/ y rzuca go w gorzkość łez y bolow. BirkNiedz56.
– Tak y teras vmkni nieco Spaniałego umysłu twego bolom i frasunkom [...]. HerbOr95.
– Nie tyle mają i jeziora trzciny, Jak ja mam bólów dla mej Katarzyny. MorszAUtwKuk7.
– Gdy mi się też rzuci płacz bólem wyciśniony, Ty przyszydzasz z niego i śmiejesz się rześko [...]. MorszAUtwKuk300.
– A czem sąm takie widział Patienty Ktorym, tak Piesni, iako Instrumenty Smierzyły bole: mnie moich nie Smierzą I owszem szerzą. PotPer16v.
– Rozmáitemi bolámi zdięty ten/ ktorego wszytkie duchowne członki podruzgotáne/ ktory żadney folgi nie ma/ do tego śmierci czeka nie iáko końcá bolow/ ále iáko początku nowych mąk. BirkNiedz57.
ból cierpieć II:
~ Szukał wszędzie swey miłey srodze teskniąc po niey Ale nie mogł nic dotąd dowiedziec się o niey I ta była przyczyna ze bol tak nieznośny Cierpiał wsercu [...]. ArKochOrl7.
ból znosić:
~ Muszę álbo miłości wierney chybić toru, Albo żyć bez honoru. Zobudwu stron, bol znoszę niepoięty, Ach serce uderz w treny! CorMorszACyd120.
ból komuś zadawać:
~ Jusz barzo blisko Rynald ktorzy okrzyk srogi Czyni na Sakrypanta, y grozi mu hardzie Obaczywszy ze iedzie na iego Boiardzie I ze z niem w towarzystwie Krolewna iechała, Ktora mu taką mękę y bol zadawała. ArKochOrl11r.
ból kogoś przejmuje:
~ Vwaz iak cięzki bol mię ztąd przeimuie, Isz się nad tobą niebo nie lituie [...]. OblJasGór156v.
ból przenika:
~ Nie racz mieć Wć za złe, że to przypominam; bo jakoż nie sarknąć, kiedy ból i żal aż do samego przenika serca? SobJListy298.
– Bezemnie dáwnobyście iuż byli u bola! Y gdyby mnie niebyło, niebyłoby Krola! CorMorszACyd114.
~ Nie za zdrowie panów, Nie za zdrowie króla (Ten ma modły od kapłanów Tamci zjedzą bóla), Ale tak we dwoje, Nie mijając łokcia, Ja za twoje, ty za moje, Pijmy do paznokcia! MorszAUtwKuk97.
Znaczenia niepewne
1 lub 2:
– Pátrzyłá ná to Pánná/ y wielmi boláłá/ wielmi cierpiáłá/ y mieczem bolu iego zrániona ná duszy byłá. BirkOboz26.
– Bol, Boleść, Bolenie. Schmerz. la douler; mal. § bol zadaię, czynię; nieznośne cierpi bole; bolu umnieyszać; w bolu moim. T III68.
– Bywa ták cięszki bol serdeczny drugdy/ ktory pádnie ná inne kreátury/ iż bez száble zdrowie odiąć może. BirkOboz30.
– [...] wyprawią się zatem, owe okręty y Daulet w okowie, Iusz przestawszy byc Fascelinie bratem, ktorą iutro psom wyrzucą Lospasi, Znimi: a łzami serdeczny bol, gasi. PotSyl91.
– Oddzierano odPiersi Niemowiątka ssące I bez wszelkiey litosci na co Matki drzące Z okrutnem serca bolem, poglądac musiały W drobne kęsy o twarde roztrącono skały [...]. PotWoj109.
– Przeto wszytkim wzáiem y káżdemu z osobná/ niech będzie ten sok Istoryey moiey ofiarowány: ná ulżenie bolu sercá w dzisieyszem doczesnem osłábieniu Korony Polskiey [...]. DembWyw3.
