ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp, SXVI, Kn, T, L (XVI-XVIII), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:

Formy gramatyczne

bezokolicznik

gdakać

czas teraźniejszy

czas przeszły

lp		m	3. os.		gdakał
lm		mos	3. os.		gdakali

Znaczenia

1. . »o kurze: wydawać charakterystyczny dźwięk, zwłaszcza po zniesieniu jajka«

– Kwoczka po brzegu chodzi, kaczęta pływają; Kwoczka gdacze,kaczęta namniej nie słuchają; A kania co raz z jednym do góry odleci; Tak się i u macochy mają cudze dzieci. SzymSiel 45.
– Gdaczé kokosz/ gdaka. Gallina testatur se peperisse crebris singultibus interiecta voce acuta [...] Glocidare vel gluctire [...]. Kn 187.
– Kokosz gdacze die Henne gackzet. DobrGram 12.
– Tu gárce wreiąc mruczą/ sam kotły z miedzi/ A w kożdym pełno gawiedzi. Gdaczą kury w męczeństwie/ gęsi gagáia/ Ná złych ludzi narzekáią. KochProżnLir 202.
– GLOSSER [...] Glocire [...] GDAKAC o kurach ktore gdakaią gdy się nosić maią álbo kurczęta wodzą. DanKolaDyk II, 89.
– Gdákać glosser comme les poules. KulUszDyk 29.
– Gdaczę, [gda]cze, [gda]kał. *Gdakam. 1) gackern, wie eine Henne. [...] caqueter, babiller [...] en parlant des poules. T III 367.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

2. ekspr., przen. »dużo i głośno mówić«

– Wolę ze mię zabiiesz nizli ztąd poiedziesz Odpowie Bradamanta iusz gdacz iako raczysz Rugiera chcę koniecznie ale się nie baczysz Ze mi to chcesz darowac, co iusz nie iest twoie I konia y ten puklerz bo to wszystko moie. ArKochOrl 36.
– Gdaczę/ tr. vide [...] Wiéle mowię. Kn 187.
– Znowu iákiś zwyczáy w niektorych Trebnikách o Używániu Pokutuiącym wody święconey położony wspominász na pag: 25. Ktory że w Graeckich Trebnikách nie nayduie się [...] tedy niepotrzebnie gdaczesz. Ale się niedziwuy y te mu miły Bakułá/ ná tobie podobny nowiniárz te ládászczyce (iákobny ty teráz nie iedne wyłátał) wymyslił. MohLit 73.
– Gdaczę, [gda]cze, [gda]kał. *Gdakam. [...] 2) plaudern, schnattern. [...] jaser, causer, caqueter, babiller. T III 367.

3. ekspr., przen. »chwalić się«

– Gdaczę/ tr. vide Chwalę się. [...]. Kn 187.
– Tácy byli Fárużowie, zawsze o swoich przysługách szczebiotáli, gdakali. MłodzKaz II, 8.
– Gdaczę, [gda]cze, [gda]kał. *Gdakam. [...] *3) prahlen. [...] se vanter. T III 367.

4. ekspr., przen. »besztać, łajać kogoś; krzyczeć na kogoś«

Rekcja: na kogo

– Człowieka zaś dobrego, co pokój miłuje, Złość ludzi niepoczciwych często prześladuje. A im kto układniejszy, tym nań barziej gdaczą. VerdBłażSet 15.
– I te mi też, babuchny, nie tak, jak chcę, skaczą, Bowiem wszystko na młodszych od zazdrości gdaczą. WierszForBad 169.