ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Słowniki notują

Formy gramatyczne

stopień równy

gwałtownie

stopień wyższy

gwałtowniej

Znaczenia

1. »przy użyciu siły, przemocy, bezprawia«

– Ale złodzieyką niech mię nikt nie zowie/ Wzięłam to, co nam odięto gwałtownie [...]. TasKochGoff 34.
– Gwałtem gwałtownié/ mocą co odiąć/ vczynić. Per vim actum [...] Per vim lata lex [...] Per potestatem aliquid auferre alicui [...] Vi subigente [...] Violenter [...] Violentiùs [...] Per opressionem eripere alicui [...] Pro potestate aliquid agere [...] Vi ac necessitate coactus [...]. Kn 219.
– [...] ab executione poczynają, na grunty szlacheckie zajeżdżają, one odejmują, zboża gwałtem zabierają, jako to na Januszkowicach gwałtownie pszenicę zabrali. AktaKrak II/1 334.
– Y záś gwaltownie otrzymáne Pánowánie bliski barzo ma do Tyráństwá stopień. OpalŁRoz G1.
– [...] na Iazd na maiętnosc moią [...] wniebytnosci mey gwałtownie Udziałali. DekrŻmud 78v.
– Uskarzył się przytym ksiądz jmć Adam Duchnowski, pleban tameczny na nieboszczyka Walentego Hincę, szołtysa Postolińskiego, iż on, jeszcze czasu pierwszej wojny, odebrawszy gwałtownie srebro i apparaty kościelne antecessorowi jego księdzu plebanowi Postolińskiemu, oneż Szwedom wydał [...]. OpisKról 421.
– Wyiachawszy zas ztey Wyspy po roznych Morzach z Woyskiem swym flotował, y rozne Narody Morskie y Pomorskie częscią dobrowolnie poddane, częscią gwałtownie zawoiowane władzy Rzymskiey hołdował. SzołHist 4v.
– Mikołay Dudzik [...] nie przyznał sie, aby za panienstwa iey miał cnotę gwałtownie ani dobrowolnie odebrać. AktaMusz 42.
– [...] zeznał sam dobrowolnie, ze ią swoiemi rękami w iey domu własnym napadszy spiącą, gwałtownie udusił. AktaMusz 69.
– Za panowania iego kozacy rozne inkursye Za granice Tureckie poczynili byli y gwałtownie Rabowali [...]. IntrHist 132v.
– Gwałtownie, adv. mit Gewalt, gewaltsam. par force; avec violence, roidement, violentment. T III 438.
– Gwałtownie/ Violentèr, adv. mit Gewalt. DasHünDict Vv iijv.
– Smoła z siárką ognistą y smrodliwe gnoie Zá napoy te mi záwsze gwałtownie wlewáią. VadeMed 344.

2. »silnie, mocno, bardzo«

– Powódź już w domy i pańskie świątynie gwałtownie płynie. GrochWiersze 215.
– [...] ktora [woda] z wielkim wichrem y wiátrem gwałtownie leie/ y z częstem y strasznem grzmieniem y łyskaniem/ takowa nie iest dobra y nie chwali iey Hippokrates. SykstCiepl 36.
– A tá/ im/ do niecnoty/ bliżey przystępuie/ Tym się gwałtowniey trwoży / tym ciężey żáłuie/ Ze się ná złe odważa [...]. OvOtwWPrzem 412.
– W tym gdy przecie rumor czynią około namiotu/ krol się ocknie/ y poczną mu powiádáć/ że iuż nieprzyiaciel nástępuie gwałtownie/ á ty krolu spisz/ nic o nas nie myśląc. StarKaz II, 299.
– Chcąc Nawałnosciami [...] przezaczny dom ustraszyc gwałtownie Na ten biezączy okret Ie[gomości] P. Burgrabie uderzeła. HerbOr 636-637.
– Nazaiutrz zas rano Tatarzy y Kozacy bardzo gwałtownie nacierali [...]. HistBun 9v.
– Co czynić gdyby zbyt gwałtownie operowało [antimonium]? SekrWyj 148.
– Opiata y inne gwałtownie bol uśmierzaiące lekarstwa w Dychawicy wilgotney kwitować trzeba. BeimJelMed 583.
– Zaczym sposobów ratunku patrzamy, A mocno się burt rękami trzymamy, Bo trudno o swej władzy stanąć było, Gdyż nas tak morze gwałtownie nosiło. BorzNaw 138.
– Mozg [...] gwałtownie się mięsza, y wzrusza, usiłuiąc pozbyć z siebie przeciwnych waporow, ktore pory iego pozatykáły. CompMed 621.
– Gumi Gutta [...] ma moc purgowánia ále zbytnie y z szkodą zdrowia, bo gwałtownie ná obie strony. VadeMed 60.
– [...] przydaie się, ze wyrwaniu zębá tákże się krew gwáłtownie dobywa [...]. VadeMed 233.

3. »nagle, szybko«

– Kniaź Dymitr y Kniaź Gallicin widząc (bo to było in conspectu) ze się Cudzoziemcy z Panem Hetmanem zSyłaią ięli tyłem oney Wioski przez swoy oboz ktory zawsią był gwałtownie kulasowi Vciekac [...]. ŻółkPocz 27.
– Skoro ábowiem wyspowiedał się [...] gdy świecę w ręku zápaloną niosł. Szátáná do siebie przystępuiącego poczuł/ ktory mu onę świecę gwałtownie z ręku wytrącił/ y iego sémego srodze obrázić usiłował. SpInZąbMłot 318.
– Iednego czásu krew się iey [Łucji] gwałtownie rzuciłá/ áż iáko umárłá zostáłá. OkolNiebo 74.
– A żeby się winny przynagloną gwałtownie Sententią nie skłádał, do drugiego Seymu, względem wywiedzienia Inquisitiey, spráwá záwieszona. LubJMan 140.
– Kosze gwałtownie pletli y robili Y potęznie ie zięmią nápełniLi Tamze y Szturmy stawiali zmocnione [...]. OblJasGór 37.
– Ozdzenie tákże pilności, y ostrożności potrzebuie, áby nie gwałtownie, ále zwolná, suchemi go suszyć drewkámi [...]. HaurEk 19.
– [...] Tatarowie zaiachawszy z wielkim hukiem napadli, y gwałtownie uderzyli, czym nasi straciwszy serce, trwogą wielką zrażeni zaraz sromotnie uciekać poczeli. HistBun 25.
– Tegoz PoIechałem z Zoną y familią do Iłg folwarku dla odpoczynku y przeiaszcki abym gwałtownie nie Iachał do Uilna wczesnie przywykaiąc do drogi. SapADiar 79.
– Naprzod ieżeli nie gwałtownie odchodzi, to iest z przestawániem, tákiego płynienia utrzymywáć nie trzebá, ieżeli záś gwałtownie z osłábieniem chorego, záraz puścić krew z nogi y z powtorzeniem dla odwrocenia oney. PromMed 97.
– Item gdy gwałtownie ciecze, postaw báńke cyrulicką pod piersią z tey strony, z ktorey krew idzie, álbowiem iedną zwyczáynie dziurką idzie, nayczęściey lewą, rzadko obiemá. PromMed 98.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

GWAŁTOWNIE