– Cesarze Greccy, Rzymianow imitowali, także się bindą koronuiąc: á cżasem pospolitey zażywali czapki, á podcżzs solennych aktow, nosili ná głowie stroy Crimonia lilii formę maiący Cesarze Tureccy, także zawiązania na głowie zażywaią, albo za woiu bardzo bogatego, Turban, niby tulipan zwanego. Teraznieysi Krolowie in Occidente, koron zażywaią z złota, srebra, drogich kamieni zrobionych, ktorych ta część, co głowę otacża, iest nakszatałt bindy, á na niey stoiące roże, y puł cyrkuły na Krzyż zawieraiące koronę, takie są: Polskiego. Francuskiego ChmielAteny III76-77.
– [...] nie tak wdzięczny tulipant przy wonnej dolinie, swój gdy kwiat o tysiącu różnych farb rozwinie. TwarSLegK170.
– Pole rozkoszne, które zielonością I rozlicznych ziół woniejąc wdzięcznością Wszystek przechodzi z swemi tulipany Świat nieprzejrzany. BorzNaw33.
– Nie dostałaś faworów tych w zielniku sielskim, Kędy tylko wasilek kocha się i mięta Z przykrym lubczykiem, którym brzydzą się panięta. A w wirydarzach swoich każą tulipany Z koronami carskiemi sadzić na przemiany. ZimBSiel101-102.
– Nie ma, ach, nie ma nic w sobie zdradliwy Świat ten dobrego; oset i pokrzywy, Chwast, głóg i ciernie w jego Wirydarzu Rodzą się; w Twym zaś, święty Gospodarzu, Rumiane róże i lilije białe, I tulipany rostą okazałe. MorszZEmbWyb290.
– Roze Szkarłatnym y karmazynowym Iedwabięm tkane na Kwieciu gotowym, (W ktorym się wonne listki rozwiiaią) Iasnorumiane rubiny wydaią: A Tulipany w złotogłowach całe Vpstrzone stoią w złoto y w korale. OblJasGór155.
– Iáko gdy piekne rozne tulipany Rosa pokropi, gdy wschodzi swit rany. OblJasGór98.
– Cebulek tulipanów i innych kwiateczków racz Wć moja panno przez pierwszą przesłać pocztę albo okazję, bo teraz ich w jesieni dobrze zbierać. A napisać jako ich sadzić i o którym czasie. SobJListy202.
– Sliczna lilia, lecz nie długo trwała; [...] okazały tulipan, lecz krotki iego pozor. PisMów II174.
– Po burzach - cicha chwila następuje, Po śniegach - kwitną znowu tulipany, Dzień się po ciemnej nocy ukazuje I wraca promień z śrzódzorza rumiany. LubSTobPol157.
– Król jm. w gabinecie u królowej jm. jadł; podczas którego pytał mię król jm. o wyjeździe w.ks.m. dobrodzieja. Czyniłem tedy relacyją i o kwiatkach, alias tulipanach, w Białej, których tu jeszcze nie masz [...]. SarPam109.
– [...] U mnie za nic są honory Bo mi milej sieść na trawie Wolę nizko napaść oko Między roże, tulipany Tu mię zazdrość nie naruszy Tu przeciwnej nie znam chwile [...]. ZbierDrużBar II156.
– Z rożą ozdobną, mile z narcyszami Tulipanem, y Piwonij, niech sami Idąc swe czoło pokazuią wesołe. MikSil5.
– Bo tak (pisze Stanisław Lubomirski, marszałek niegdyś wielki koronny): Bo jak, spokojne morze, gdy się skończy fala Po ciemnej nocy, słońce dzień jasny zapala. Jak, po śniegach przyjemnie kwitną tulipany: Tak nieszczęście, czas rodzi szczęściu obiecany. WiśARozFil446.
a)
»kwiat tej rośliny«
– Ale i to kryminał, kto nad Alkoranem usiadłby nieprzystojnie abo tulipanem i różą ziemię potrząsł, bo tak wierzą o niéj, że pocąc się Mahomet wycisnał ją z skroni; także kto by źle użyć barwy śmiał papużéj, która samym pokrewnym Mahmetowym służy. TwarSLegK167.
– [Jutrzenka] Czemu nie śpiewam y ia sámá sobie/ Ani wam pieśni pomagam uczonych/ Mnie przybrał Iowisz Niebu ku ozdobie/ Mnie dał y wodzem koni nieścignionych/ W ráney moiey naweselszey dobie/ Kwitną y ziołá w ogrodách zielonych/ Nic tulipanty/ nic w piękności swoiey Bez żyznych kropli/ y ochłody moiey. TwarSDaf2.
– Jako gdy rozkwita Róża, a żółty tulipan w piękności Pełen okrasy bywa i śliczności, Tak w stroju owi żółtym i czerwonym Równi zostają kwiatkom ukraszonym, A na nich łubia i szable pałały Oprawne i glans z słońcem wydawały. BorzNaw148.
– Die Tulipan 12 ist eine Zierd der Blumen/ aber ohne Geruch. Tulipan 12 Ozdobą jest zioł jednák bez Zapáchu. KomDobrOrb41.
– Na stronie niedaleko stał jej woz złocony, Rożami, tulipany wszytek umajony. Miasto koni łabęcie z wyniosłymi karki Zaprzężone ciągną woz pierzchliwymi barki. TrembWierszeWir II252.
– Szczęśliwa łąko, któraś temu sianu Stać się kazała za pościółkę Panu. O, siano, siano, wszystek kwiat różany, Przechodzisz dzisiaj narcyz z tulipany. KolBar II668.
– Gdyby wszyscy tak moderaci byli w swoich pasjach, ambicjach i chciwościach, nie latałoby po Polsce tak wiele projektów, a raczej paszkwilów uszczypliwych, Królowi niesłusznie przyganiających, sprawy jego chwalebne taksujących, nicujących, jako pający i żmije z róży, lilii, z narcyzów, tulipanów jad zbierających; bo widzę, iż to wszystko robią urzędy, których król komu dopominającemu się nie da, jużci u niego król zły, jużci praw nie chowa, to a to przeciw czyni, wolność chce odbierać i tak swoje prywatne nieukontentowanie obłóczą w sukienkę zeli boni publici, żeby się lepiej ta maszkara udała. WolPolFil597-598.
– FOUETTER [...] Une tulipe fouettér [...] Variata, ou virgata tulipa [...] TULIPAN w prążki czerwone. DanKolaDykII, 54.
– TULIPE (Fleur qui fait comme un calyce et qui a peu d'odeur, mais fort estimée par la varieté de ses couleurs.) Tulipa, ae. TULIPAN Kwiat nákształt kielicha roznością farb známienity. DanKolaDykII, 561.
– Prezentuią tamże dwá Pieniądze, z tych, ktore Judasz wzwiął za CHRYSTUSA PANA, na iedney Stronie twarz Ludzką [...] ná drugiey tulipan kwiat wyráżaiące. ChmielAteny II22.
b)
»wizerunek tej rośliny«
– Jeżeli wypukłości trzeba znaczney, (iako to u tulipanow) to i formeczkę miey pogotowiu. SekrWyj117.
– Tulipany pstre i odmienne mieć będziesz, wziąwszy roznego koloru iedwabiu po trosze. SekrWyj117.
– Obrazek na deszce, tulipany y inne kwiecia, morele, bez ramy. InwWilan75.
c)
»zbiorowo«
– Po obu widziem brzegach kupresowe gaje, między nimi źwierzyńce i carskie szaraje, gdzie wdzięczny na ustroniu Fawoni powiewa, a cesarz swe zwyczajne tam uciechy miewa, gdzie przy wonnych dolinach pod lubemi chłody tulipantem i różą natkoione ogrody, nie tak cyrklom zielniczym ani ich ćwiczeniu, jako więcej samemu winne przyrodzeniu. TwarSLegK182.
Użycia metajęzykowe
- (Epitheta) Historica [...] Francuskie Tulipany MikSil47
Wydaje się, że w rejestrowanym w słowniku okresie, dochodzi do rozpadu na gruncie polskim zapożyczonego rzeczownika oznaczającego w zn. 1. \\\'turban\\\' i w zn. 2. \\\'tulipan\\\'.
– [...] w podrozy prosiło go 4 pielgrzymow Tureckich o Elemozynę, przez co koń naktorym siedział, tak bardzo był przestraszony, Ze się tak Z Cesarzem rzucać poczoł, az mu Turgan albo Zawoy turecki Spadł z głowy; [...]. IntrHist132a -133.
– TURBAN(Coëffure des Orientaux et des Machometans.) Pileus populorum orientalium, pileus Turcicus. ZAWOY ná głowę Turecki Turbant. DanKolaDykII, 561.
– [Królewicze perscy] chodzą [...] w czapeczkach wełnianych nie bogatym Turbanie, to iest Zawoiu. ChmielAteny II583.
