Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

NUŻ

part.
ZALĄŻEK ARTYKUŁU HASŁOWEGO
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Warianty fonetyczne: NUŻ || NOŻ
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp, SXVI, Kn, T, L (XVI-XVIII), SWil, SW, SJP

Formy gramatyczne
  nuż
  noż
Znaczenia
1. wprowadzenie nowej informacji na dany temat »poza tym«
  • [...] Elearscy ciurowie tylko szaty, konie, szpady i muszkiety, a Niemcy zaś nie jeno to, ale i woły, krowy, cielęta, kozy, świnie, owce, indyki, kaczki, gęsi i t.d., nuż kotły, garce miedziane, okna, misy, talerze różne, konewki, lichtarze i t.d. przedawali [...]. DembPrzew 68.
  • Dla tegoź Rybitwi/ ilekroć ktorey z nich zairzą/ co wskok do brzegu śię płáwią/ jesli zginąć nie chcą. Nuź y inszych jeszcze wiele ryb/ a do bydląt żiemskich podobnych tám śię znáiduie/ ktorych śię imion wiedźiec nie moźe. VetIsland 46.
  • Dobrzeby sporządzic przynamniey dziesiatek koni Kawalkaty, o co nie proszę ale zebrze. Panowie Lanckoronscy ochotnie poiadą, nusz y insi tylko się WM. szczerze okołotego racz zachodzic. OpalKListy 40.
  • Od P. Kierskiego pewnych 45 000. Nusz od Zony z Arendy trzyletni, albo dwuletni Srzemu y Summy iusz zebrany, co wszystko blisko 20 000 pewnych czyni. OpalKListy 510.
  • Ná zdrowie moie, rády nocne odpráwowano. [...] Nuż z Tátárámi, áby dobrá moie ogniem y mieczem znieśli tráctowano [...]. LubJMan 45.
  • Cos było nakształt sale: z ktorey Kabinetow Dziesiątek: doprywatnych umyslnie sekretow Nusz skarbiec, gdzie rynsztunki: y Carskie wsiądzenia Alestaynie naywięcey: oczy do widzenia Targały [...]. PotWoj 195.
  • Przez nowe podátki/ gdy się vchwaláią záciągi/ wprzod de numero Woyská/ de genere Podatkow/ długa ná Seymie disceptátia/ w kilká Niedziel relátyine Seymiki/ w drugie kilká Niedziel/ záczęcie podatkow/ nuż sámey przedłużenie Exákcyey [...]. FredKon 54.
  • Tyranna Szwedzkiego z Oyczyzny wygnał y ieszcze go za Morzęm wiego Domu szukał. Nuz Moskiewskie expedycyie niepiszę onich bo to nie kronika. PasPam 206v.
  • Miło Polakom wspomniec swego Czarnieckiego Chodkiewiczow, Mieleckich, nuz y koreckiego, Żołkiewskich, Wisniowskich więc z tymi wszystkiemi Nalezy Lanckoronskiem Paragon na ziemi. PasPam 274.
  • Nie przywiodł Bog ná przykład Pawiá, boćby były Pánie, obronę owych szat z długim ogonem miáły, i mowiłyby były, oto Pan Bog nász, o szátách mowiąc, przełożył Pawiá, á iego odzież naybárziey się w długim ogonie wydawa. nuż byłoby dosyć kłopotu mężom, starać się i o takie, i o tákie wstążki, o ten, i ow kolor, bo kożda chciałáby chodzić, iáko paw. MłodzKaz II, 42.
  • [...] te wszytkie przyrodzone niedole ná cię przyiść iednym Boskim skinieniem mogły/ y ná ták wiele ktorych się codziennie nápátrzyć możesz ciebie minąwszy padły. Nuż że cię do tych czás przez tyle lát ktorych ták wiele tysięcy w młodszym w zdrowszym wieku pomárłych nie doczekało/ záchowuie. BujnDroga 358-359.
2. nawiązanie do czegoś, co zostało powiedziane »a więc, a oto, a przecież«
  • [Chodkiewicz żali się Bogu, że jego chorągiew jest w rękach tureckich] Y chciałem: ale opak twej się zdało radzie Zeby wissiał przy Prochu y mych kosci składzie, Anosz nasza posmierci, okawy, o bayki Niesmiertelność na Swiecie, kawałek kitayki [...]. PotWoj 122.
  • Porzucili w puł Pola swoiego Hectora Troianie: anosz lezy [Karakasz] co dopiero wczora Hardzie kazał, iakoby miał Fortunę w radzie Dawał głowę, y brodę Carowi w zakładzie Maiąc wszytkę nadzieię wswoim Machomecie Ze dzis w Chodkiewiczowem, będzie iadł namiecie. PotWoj 137.
  • [...] gdym chodził do kościoła słyszałem częstokroć na kazániu, że Káznodzieje przywodzili one słowá Augustyná S. [...] Wierz á jużeś pożywał. Nuż ja wierzę, że Krystus właśnie to ciáło, ktore przy Wieczerzy S. rozdawáne bywa, zá mię ná śmierć wydał [...]. GdacPan 32.
  • [...] ten Pan [prawodawca Charondas] był zákazał/ żeby nikt z Raycow y Miesczánow/ na Ratusz z kordem álbo z jáką inszą bronią nie przychodził [...]. Nuż przytráfiło się czásu jednego/ że przerzeczony Pan wyszedł był ná pole/ á wrociwszy się do miásta szedł prosto ná Ratusz/ kord przy boku májąc/ y usiadł według zwyczáju ná mieyscu swym. GdacPrzyd 36.
  • [...] Baldus on známienity Mąż uczy [...] brodá jest członkiem w człowieku. Nuż człowiek ma członki w ciele swoim nie od Dyjabłá/ ále od Bogá. Ztąd ja ták argumentuję: Kto dar Boży wzgardza y odrzuca/ tego też Bog wzgárdzi y odrzuci [...]. GdacPrzyd 41.
a) rozpoczęcie opowieści »oto«
  • Epithat: Staremu Młodziencowi z Panną Herbu Korab. A noż Noe ucieka do Korabiá drugi, Nie ieden człek ná świecie: záłował zeglugi, Ieśli gdzie mogł pieszo doiść, lub doiecháć koniem, Szkodá się morzu wierzyć szkodá pływáć po niem. PotPocz 132.
3. wskazanie na możliwość zajścia jakiejś sytuacji »a jeśli«
  • Nuż gdy/ á nuż gdyby. Cedo si conata peregit [...] á nuż gdyby zamysły wykonał/ quàm day to/ vel daymy [...]. Kn 554.
  • Wyzwał na pojedynek ktoś, mając urazę, Lecz że przez banicyją na honorze zmazę Miał jego przyjaciel, wprzód się prawnych pyta, Jeżeli się wziąć w gębę godzi od banita; I nie chciał się bić, bowiem prawo temu przeczy: Nuż zdrowego w honorze banit okaleczy. MorszAUtwKuk 353.
  • A w ostatku za lekkie kto ręczy Ordynce Iesli wolne pochwili będą y Goscince Nusz spadną: wezmą passy popsuią przeprawy Dopieroszby koło nas były wielkie kawy [...]. PotWoj 61.
  • [Mówi Chodkiewicz] Moy kochany Saydaczny a nusz się omylę NaKozakach: nusz znowu tak naŁupie padną Iako pierwey y hanbą nakarmią szkaradną. PotWoj 124.
  • A nużby siły nasze tak nadwerężone Obaczywszy, zgwałcili Turcy Pakta one. PotWoj 198.
  • Gdy będzie nowy marszałek, a nuż będą wtedy swoje prezentowali charaktery [posłowie z obcych krajów]. DiarSejm1672 236.
  • Wyprawi Sláchcic zboże szkutą do Gdańská, uderzy wiátr wielki, szum z deszczem, áż tu frásunek! by ten wiátr szkuty nie zátopił, ná hak nie zániosł? nie będzie wiátru, będzie pogodá, áż tu frásunek: oschnie szkutá, trzebá będzie zboże zsypáć, od mieyscá płácić; á nuż ztęchnie! MłodzKaz II, 243.
  • Będęć Boże wewszytkim służył/ tylko mi moich tysiączkow nie racz ruszać. A nuż tego trzebá będzie do zbáwieniá/ żebyś te dziesięć tysięcy strácił? BujnDroga 269.
  • a nuż kiedy; a nuż gdy. und wenn denn aber. & quand; eh bien quand donc; & si donc § a nuż gdyby zamysły wykonał; a nuż gdy przyydzie; a nuż kiedyby nieprzyiaciel nastąpił. T III 1081-1082.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • Nużby niebo vpádło/ y skowronki potłukło. RysProv 53.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Autorzy: RB
Data ostatniej modyfikacji: 28.01.2025

NU, NUŻ, NUŻE

wyk.
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp (nuż, nuże), SXVI (nu, nuż, nuże), Kn (nu, nuż, nuże), T (nu, nuż, nuże), L (nu, nuż, nuże, nużeż; XVI-XVIII), SWil (nu, nuż, nuże), SW (nu, nuż, nuże), SJP (nu, nuż, nuże)

Formy gramatyczne
  nuż
  nuże
  nu
  nużeż
Znaczenia
zachęta do działania »dalej«
  • Nuż dokázuyże męstwá/ żołnierzu zuchwáły: Potykayże się z ludem swoim wodzu śmiáły. RożAPam 14.
  • Bá nuże proroku/ Teraz dokázuy cudow/ kiedy wszystkim iáwno/ Wszákeś Synem się Bożym powiádał nie dawno. RożAPam 37.
  • Nuże sługo dobry, wnidz do krolestwá Páná twego. BirkOboz 15.
  • Angelus custos ad animam Podz za mną bracie miły gdzie cię poprowadzę Tam cie ia w tronach Aniołow z swiętemi posadzę Zasłuzyłes to bowiem uboga wiecznego Bos zazywał w ciele swym zywota ostrego Nusz terasz za on ostry podz do spokoinego. KodKon 98.
  • Y rzekł jeden do drugiego: Nuże náczyńmy cegły/ y wypalmy ją ogniem: y mieli cegłę miásto kámienia/ á glinę iłowátą mieli miásto wapná. Potym rzekli/ Nużesz/ zbudujmy sobie miásto/ y wieżą/ ktoreyby wierzch dosięgał do niebá/ á uczyńmy sobie imię/ byśmy się snadź nie rozproszyli po obliczu wszystkiey ziemie. BG Rdz 11, 3-4.
  • Ey nuż błogosławcie PANU wszyscy słudzy Pańscy: ktorzy stawacie w domu Pańskim na káżdą noc. BG Ps 134, 1.
  • Nuż z rádością używaymy/ wszech potraw Wielkonocnych [...]. KancPol 215.
  • Nu, przeproście się teraz, potym spać będziewa; Przespawszy się, to też do trzody pójdziewa. DialJezOkoń 296.
  • CHORUS [...] W KOLEY, Koleią, słowo ktorego zażywaią przy ochotach stołowych, kiedy ieden piosnkę záspiewawszy záprasza drugich áby toż powtorzyli mowiąc: w koley, daley nużesz z koleią. DanKolaDyk I, 306.
  • COURAGE [...] DALEY nużesz śmmiało, zachęcaiąc kogo do czego y sercu [!] mu wczym y ochoty dodaiąc. DanKolaDyk I, 386.
  • nuże daley. wohlan weiter. après; après après; continuez; continuez le reste. nuż tedy śpiewaymy, tańcuymy. auf lasst uns singen, lasst uns tantzen. sus sus chantons, dansons. T III 1781.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • nu jedno || nu jeno || nuż jedno || nuże jedno:
    • Nuieno Soyka bracie pogodzmy ich teraz Niech sie przy nas przeproszą y obłapią zarasz. KodKon 122.
    • Nuż/ nu/ nużé/ nuż iédno. Eia [...] Age licemini [...]. Kn 554.
    • Hortandi [...] Nu iedno/ nuże iedno En nu doch KellGram 179.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • Kiedy z cudzego tedy Nu, Nu, á kiedy z swego tedy/ Nie, Nie. RysProv 42.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Podhasła

NUŻE, NUŻ, NU

w funkcji predykatywnej
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
Najwcześniejsze poświadczenie:
1612
Znaczenia
1. wskazanie na gwałtowny charakter czynności »dalej«
  • Widząc Zydzi że źle/ że obrázili Páná Bogá tą pożądliwością pokármow świeckich/ wzgardziwszy pokármem niebieskim. Nu do pokuty/ nu do modlitwy/ do ofiar. StarKaz 80.
  • Gdy chcesz miec comedią poyrzy kiedy iedzą Iakie rwetes y iaki chała[s] szarpanina Drugi miasto pieczęni trafi wreke swego Towarzysza nuz załęb [...]. OpalKSat 37.
  • Począłęm rybę ieść arz wniey okrutnie smak dobry nuz ia ią ieść. PasPam 65.
  • Moskwa zaraz poczęli się mięszać, my tez natrzęmy Nuż w nich złąmalismy ich zaraz. PasPam 93.
  • Uderzą w nas [...] widzą mokrych, że z kazdego Ciecze a Strzelba przecie daie ognia. Nuz w się. PasPam 112v.
  • Nagnalismy ich na ogrody płoty gęste nuz się łamać my też natrzemy. PasPam 157v.
  • Wsiadłęm na konia. A Zerosławski leci zadyszał się nuz koło mnie ustąp że mi tego. PasPam 163.
  • We trzech milach dognali mię dway Mieszczanie nuz wprozby. PasPam 170.
  • Przyidzie wiadomość ze iuz Lubomirski y z zwiąskami w tyle dopieroz my zdesperowawszy ze ich iuz ugonić nie podobna nuz z nimi traktować o pokoy a postaremu my się gonili atraktowali. PasPam 200v.
  • Turcy [...] wyszli w pole [...] y [...] naypierwey na te Chorągwie skoczyli ktore we czwartek poczęły uciekać nuz się bić. PasPam 265.
  • Coż się stáło? dissymulowáli żołnierze, ále białegłowy milczeć nie mogły, nuż z Piotrem w swary. MłodzKaz IV, 97.
2. zachęta do działania »dalej«
  • Niechay odłożą w imię Páńskie. Nuże Dziatki do pácyn/ do lask. ([...] Nu Kinder zu den Rudern/ zu den Stangen). VolcDial 141v.
  • Włodarz. Nu w swą Sąsiedzi/ iabym wszytkim rádził/ Boć też iuż zły duch Páná przyprowádził/ Podzmy pocztę mu iáką zgotuiemy/ Boć też iuż wierę dawno rokuiemy. LamChłop A4.
  • Nuż go/ nuż weń/ dobrzéż go. Perge in virum [...]. Kn 554.
  • nuż go; nuż weń. frisch auf ihn los; drauf zu. tuë tuë; ataquons le vivement. T III 1082.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • nu jeno:
    • Aza nie macie Apostołowie Páńscy żeglarzow przytomnych? [...] nu ieno brácia do łopáty, Páná nie turbuiąc, prędzey u lądu będziecie. MłodzKaz II, 338.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 29.01.2025
Autorzy: RB
Data ostatniej modyfikacji: 29.01.2025
NUŻ p. NOŻ