1.
wprowadzenie nowej informacji na dany temat
»poza tym«
– [...] Elearscy ciurowie tylko szaty, konie, szpady i muszkiety, a Niemcy zaś nie jeno to, ale i woły, krowy, cielęta, kozy, świnie, owce, indyki, kaczki, gęsi i t.d., nuż kotły, garce miedziane, okna, misy, talerze różne, konewki, lichtarze i t.d. przedawali [...]. DembPrzew68.
– Dobrzeby sporządzic przynamniey dziesiatek koni Kawalkaty, o co nie proszę ale zebrze. Panowie Lanckoronscy ochotnie poiadą, nusz y insi tylko się WM. szczerze okołotego racz zachodzic. OpalKListy40.
– Od P. Kierskiego pewnych 45 000. Nusz od Zony z Arendy trzyletni, albo dwuletni Srzemu y Summy iusz zebrany, co wszystko blisko 20 000 pewnych czyni. OpalKListy510.
– Ná zdrowie moie, rády nocne odpráwowano. [...] Nuż z Tátárámi, áby dobrá moie ogniem y mieczem znieśli tráctowano [...]. LubJMan45.
– Cos było nakształt sale: z ktorey Kabinetow Dziesiątek: doprywatnych umyslnie sekretow Nusz skarbiec, gdzie rynsztunki: y Carskie wsiądzenia Alestaynie naywięcey: oczy do widzenia Targały [...]. PotWoj195.
– Przez nowe podátki/ gdy się vchwaláią záciągi/ wprzod de numero Woyská/ de genere Podatkow/ długa ná Seymie disceptátia/ w kilká Niedziel relátyine Seymiki/ w drugie kilká Niedziel/ záczęcie podatkow/ nuż sámey przedłużenie Exákcyey [...]. FredKon54.
– Tyranna Szwedzkiego z Oyczyzny wygnał y ieszcze go za Morzęm wiego Domu szukał. Nuz Moskiewskie expedycyie niepiszę onich bo to nie kronika. PasPam206v.
– Miło Polakom wspomniec swego Czarnieckiego Chodkiewiczow, Mieleckich, nuz y koreckiego, Żołkiewskich, Wisniowskich więc z tymi wszystkiemi Nalezy Lanckoronskiem Paragon na ziemi. PasPam274.
– Nie przywiodł Bog ná przykład Pawiá, boćby były Pánie, obronę owych szat z długim ogonem miáły, i mowiłyby były, oto Pan Bog nász, o szátách mowiąc, przełożył Pawiá, á iego odzież naybárziey się w długim ogonie wydawa. nuż byłoby dosyć kłopotu mężom, starać się i o takie, i o tákie wstążki, o ten, i ow kolor, bo kożda chciałáby chodzić, iáko paw. MłodzKazII, 42.
– [...] te wszytkie przyrodzone niedole ná cię przyiść iednym Boskim skinieniem mogły/ y ná ták wiele ktorych się codziennie nápátrzyć możesz ciebie minąwszy padły. Nuż że cię do tych czás przez tyle lát ktorych ták wiele tysięcy w młodszym w zdrowszym wieku pomárłych nie doczekało/ záchowuie. BujnDroga358-359.
2.
nawiązanie do czegoś, co zostało powiedziane
»a więc, a oto, a przecież«
– [Chodkiewicz żali się Bogu, że jego chorągiew jest w rękach tureckich] Y chciałem: ale opak twej się zdało radzie Zeby wissiał przy Prochu y mych kosci składzie, Anosz nasza posmierci, okawy, o bayki Niesmiertelność na Swiecie, kawałek kitayki [...]. PotWoj122.
– Porzucili w puł Pola swoiego Hectora Troianie: anosz lezy [Karakasz] co dopiero wczora Hardzie kazał, iakoby miał Fortunę w radzie Dawał głowę, y brodę Carowi w zakładzie Maiąc wszytkę nadzieię wswoim Machomecie Ze dzis w Chodkiewiczowem, będzie iadł namiecie. PotWoj137.
– [...] gdym chodził do kościoła słyszałem częstokroć na kazániu, że Káznodzieje przywodzili one słowá Augustyná S. [...] Wierz á jużeś pożywał. Nuż ja wierzę, że Krystus właśnie to ciáło, ktore przy Wieczerzy S. rozdawáne bywa, zá mię ná śmierć wydał [...]. GdacPan32.
– [...] ten Pan [prawodawca Charondas] był zákazał/ żeby nikt z Raycow y Miesczánow/ na Ratusz z kordem álbo z jáką inszą bronią nie przychodził [...]. Nuż przytráfiło się czásu jednego/ że przerzeczony Pan wyszedł był ná pole/ á wrociwszy się do miásta szedł prosto ná Ratusz/ kord przy boku májąc/ y usiadł według zwyczáju ná mieyscu swym. GdacPrzyd36.
– [...] Baldus on známienity Mąż uczy [...] brodá jest członkiem w człowieku. Nuż człowiek ma członki w ciele swoim nie od Dyjabłá/ ále od Bogá. Ztąd ja ták argumentuję: Kto dar Boży wzgardza y odrzuca/ tego też Bog wzgárdzi y odrzuci [...]. GdacPrzyd41.
a)
rozpoczęcie opowieści
»oto«
– Epithat: Staremu Młodziencowi z Panną Herbu Korab. A noż Noe ucieka do Korabiá drugi, Nie ieden człek ná świecie: záłował zeglugi, Ieśli gdzie mogł pieszo doiść, lub doiecháć koniem, Szkodá się morzu wierzyć szkodá pływáć po niem. PotPocz132.
3.
wskazanie na możliwość zajścia jakiejś sytuacji
»a jeśli«
– Nuż gdy/ á nuż gdyby. Cedo si conata peregit [...] á nuż gdyby zamysły wykonał/ quàm day to/ vel daymy [...]. Kn554.
– Wyzwał na pojedynek ktoś, mając urazę, Lecz że przez banicyją na honorze zmazę Miał jego przyjaciel, wprzód się prawnych pyta, Jeżeli się wziąć w gębę godzi od banita; I nie chciał się bić, bowiem prawo temu przeczy: Nuż zdrowego w honorze banit okaleczy. MorszAUtwKuk353.
– [Mówi Chodkiewicz] Moy kochany Saydaczny a nusz się omylę NaKozakach: nusz znowu tak naŁupie padną Iako pierwey y hanbą nakarmią szkaradną. PotWoj124.
– A nużby siły nasze tak nadwerężone Obaczywszy, zgwałcili Turcy Pakta one. PotWoj198.
– A w ostatku za lekkie kto ręczy Ordynce Iesli wolne pochwili będą y Goscince Nusz spadną: wezmą passy popsuią przeprawy Dopieroszby koło nas były wielkie kawy [...]. PotWoj61.
– Gdy będzie nowy marszałek, a nuż będą wtedy swoje prezentowali charaktery [posłowie z obcych krajów]. DiarSejm1672236.
– Wyprawi Sláchcic zboże szkutą do Gdańská, uderzy wiátr wielki, szum z deszczem, áż tu frásunek! by ten wiátr szkuty nie zátopił, ná hak nie zániosł? nie będzie wiátru, będzie pogodá, áż tu frásunek: oschnie szkutá, trzebá będzie zboże zsypáć, od mieyscá płácić; á nuż ztęchnie! MłodzKazII, 243.
– Będęć Boże wewszytkim służył/ tylko mi moich tysiączkow nie racz ruszać. A nuż tego trzebá będzie do zbáwieniá/ żebyś te dziesięć tysięcy strácił? BujnDroga269.
– a nuż kiedy; a nuż gdy. und wenn denn aber. & quand; eh bien quand donc; & si donc § a nuż gdyby zamysły wykonał; a nuż gdy przyydzie; a nuż kiedyby nieprzyiaciel nastąpił. T III1081-1082.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa
– Nużby niebo vpádło/ y skowronki potłukło.RysProv53.
– Nuż dokázuyże męstwá/ żołnierzu zuchwáły: Potykayże się z ludem swoim wodzu śmiáły. RożAPam14.
– Bá nuże proroku/ Teraz dokázuy cudow/ kiedy wszystkim iáwno/ Wszákeś Synem się Bożym powiádał nie dawno. RożAPam37.
– Nuże sługo dobry, wnidz do krolestwá Páná twego. BirkOboz15.
– Angelus custos ad animam Podz za mną bracie miły gdzie cię poprowadzę Tam cie ia w tronach Aniołow z swiętemi posadzę Zasłuzyłes to bowiem uboga wiecznego Bos zazywał w ciele swym zywota ostrego Nusz terasz za on ostry podz do spokoinego. KodKon98.
– Y rzekł jeden do drugiego: Nuże náczyńmy cegły/ y wypalmy ją ogniem: y mieli cegłę miásto kámienia/ á glinę iłowátą mieli miásto wapná. Potym rzekli/ Nużesz/ zbudujmy sobie miásto/ y wieżą/ ktoreyby wierzch dosięgał do niebá/ á uczyńmy sobie imię/ byśmy się snadź nie rozproszyli po obliczu wszystkiey ziemie. BGRdz11, 3-4.
– Ey nuż błogosławcie PANU wszyscy słudzy Pańscy: ktorzy stawacie w domu Pańskim na káżdą noc. BGPs134, 1.
– Nuż z rádością używaymy/ wszech potraw Wielkonocnych [...]. KancPol215.
– Nu, przeproście się teraz, potym spać będziewa; Przespawszy się, to też do trzody pójdziewa. DialJezOkoń296.
– CHORUS [...] W KOLEY, Koleią, słowo ktorego zażywaią przy ochotach stołowych, kiedy ieden piosnkę záspiewawszy záprasza drugich áby toż powtorzyli mowiąc: w koley, daley nużesz z koleią. DanKolaDykI, 306.
– COURAGE [...] DALEY nużesz śmmiało, zachęcaiąc kogo do czego y sercu [!] mu wczym y ochoty dodaiąc. DanKolaDykI, 386.
– nuże daley. wohlan weiter. après; après après; continuez; continuez le reste.
nuż tedy śpiewaymy, tańcuymy. auf lasst uns singen, lasst uns tantzen. sus sus chantons, dansons.T III1781.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe
nu jedno || nu jeno || nuż jedno || nuże jedno:
– Nuieno Soyka bracie pogodzmy ich teraz Niech sie przy nas przeproszą y obłapią zarasz. KodKon122.
1.
wskazanie na gwałtowny charakter czynności
»dalej«
– Widząc Zydzi że źle/ że obrázili Páná Bogá tą pożądliwością pokármow świeckich/ wzgardziwszy pokármem niebieskim. Nu do pokuty/ nu do modlitwy/ do ofiar. StarKaz80.
– Gdy chcesz miec comedią poyrzy kiedy iedzą Iakie rwetes y iaki chała[s] szarpanina Drugi miasto pieczęni trafi wreke swego Towarzysza nuz załęb [...]. OpalKSat37.
– Uderzą w nas [...] widzą mokrych, że z kazdego Ciecze a Strzelba przecie daie ognia. Nuz w się. PasPam112v.
– Nagnalismy ich na ogrody płoty gęste nuz się łamać my też natrzemy. PasPam157v.
– Wsiadłęm na konia. A Zerosławski leci zadyszał się nuz koło mnie ustąp że mi tego. PasPam163.
– We trzech milach dognali mię dway Mieszczanie nuz wprozby. PasPam170.
– Przyidzie wiadomość ze iuz Lubomirski y z zwiąskami w tyle dopieroz my zdesperowawszy ze ich iuz ugonić nie podobna nuz z nimi traktować o pokoy a postaremu my się gonili atraktowali. PasPam200v.
– Turcy [...] wyszli w pole [...] y [...] naypierwey na te Chorągwie skoczyli ktore we czwartek poczęły uciekać nuz się bić. PasPam265.
– Moskwa zaraz poczęli się mięszać, my tez natrzęmy Nuż w nich złąmalismy ich zaraz. PasPam93.
– Coż się stáło? dissymulowáli żołnierze, ále białegłowy milczeć nie mogły, nuż z Piotrem w swary. MłodzKazIV, 97.
2.
zachęta do działania
»dalej«
– Niechay odłożą w imię Páńskie. Nuże Dziatki do pácyn/ do lask. ([...] Nu Kinder zu den Rudern/ zu den Stangen). VolcDial141v.
– Włodarz. Nu w swą Sąsiedzi/ iabym wszytkim rádził/ Boć też iuż zły duch Páná przyprowádził/ Podzmy pocztę mu iáką zgotuiemy/ Boć też iuż wierę dawno rokuiemy. LamChłopA4.
– nuż go; nuż weń. frisch auf ihn los; drauf zu. tuë tuë; ataquons le vivement. T III1082.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe
nu jeno:
~ Aza nie macie Apostołowie Páńscy żeglarzow przytomnych? [...] nu ieno brácia do łopáty, Páná nie turbuiąc, prędzey u lądu będziecie. MłodzKazII, 338.
