– Anielska płeć panienek, a angielska cyna, Choć nie jedno, lecz jednaż wadzi im przyczyna: Dopiero bywszy w cerze, w glansie bez przywary, Obiedwie się od cudzej ćmią i plamią pary. 430.
~Cmią się dla zalu Nieba; skały zalem kraią Vmarli postruszeni z grobow powracaią [...]. KodKon153.
~ [...] gdy się wszytkie oraz kámienia [w szacie arcykapłana] świeciły/ ábo ćmiły; dobrą otuchę ábo złą nowinę wszytkiemu narodowi Zydowskiemu znaczyły. StarKaz603.
– Noc to ma w Przywileiu, gdy świát mrokiem się ćmi Ze wstydliwe niewiasty zastępuią dziećmi, Chroniąc się Słońcá, rzeczy przyrodzone rzkomo, Vkradkiem odpráwuią, choć wszytkim wiádomo. PotPocz66.
~ [...] nád złoto pięknieyszy Cmił się wárkocz, nád gwiazdy żywych przyiemnieyszy Oczu promień, gásł w cięmney zánurzony nocy. ClaudUstHis31.
~cmić się. dunckel werden. s'obscurcir; devenir obscur & ténébreux.T III151.
Przenośnie
Ciemność iest skrutna w Polscze tey sie dotknąć może/ Ćmią się skárby y mieszki. Nędzá swe obroże Záłożyłá ná szyie Pánom wiele władnym [...].JurkPos A4v
Wiemci ia dobrze namilszy moy Synu/ iż ty wzgorę/ na łonie Oyczystym masz łoże bárzo szerokie/ łoże naiasnieysze/ ták dálece iż rozum moy ćmić się musi pátrząc ná nie [...].BirkNiedz47
2.
»o Słońcu, Księżycu i planetach: zaćmiewać się«
– Wtora plánetá Wenus: Ma tákże swe gory, y rzeki, y ćmi się ná czás iáko y Księżyc, tákże nie rowna, y w godzinách czternástu ná koło się obraca áby z káżdey strony dzielność ná ziemię wydawáłá. TylkRoz21.
– Zaćmienie słońca było tego roku z wiosny in Majo bardzo straszne, bo w sam dzień przed południem ćmiło się powoli słońce i zaćmiło tak, jakoby zmrok był [...]. ZawiszaPam363.
– Gdy tedy szerokości Xiężyca w pełni zostáiącego trzy ná przykład części ćmić się maią, [astronomowie] piszą, iż zaćmienie będzie ná trzy palce. Gdy się go połowa ćmić będzie, piszą zaćmienie ná 6. palcy. BystrzInfAstron K3v.
– S'E'CLIPSER [...] (Soussrir une èclipse, parlant du Soleil et de la Lune) [...] ZACMIC się mowiąc o Słońcu y Xiężycu ćmić się. DanKolaDykI, 491.
Przenośnie
Káżdy czás, y noc, y dzień bez wszelkiego szwánku Serce wierne, zostawáć ma w Bożym Barámku? Zakwitnąwszy raz, Wiáry, y Nádzieie Wiosną Nie pełznąc niech się Słońce, ćmi odmiáną sprosną.PotPocz100
Gdy weń ziemia słonecznych nie puści promieni, Wtenczas się ćmi, wtenczas swe księżyc światło mieni; [...] Słońcem Boga, księżycem rozum ludzki kładę, Ziemią pijaństwo. [...] pijak się do śmierci z błota nie wypierze. Jeśli się też wytrzeźwi, bo mu trudno o to, Znowu pije, znowu się ćmi i lezie w błoto [...].PotFrasz1Kuk II103-104
3.
»o oczach: zachodzić mgłą«
Rekcja:
komu
– Cmią mi się oczy/ Caligant mihi oculi [...] v. Slepiam/ Niédoyzrzę. Kn85.
~ [...] te, co często przez dziury patrzały [oczy], Będą się ćmiły i nic nie widziały [...]. LubSOrfPol55.
– cmi mi się; cmią mi się oczy. meine Augen werden dunckel. mes yeux 's'obscurcissent. § iuż się starcowi oczy cmiły. T III151.
– Znali, poki się swywoli godziło, I światło sobie poważali drożej. Noc dniem nie była, we dnie się nie ćmiło Ani tanecznik wyskakiwał hożej Niż się godziło [...]. LubSOrfPol123.
– Rozum w Winie się topi/ gęste kieliszki/ Ná lały po szyię kiszki. W głowie się ćmi/ mozg kręci/ lice czerwieni/ Ják słońce ná wiátr w Jesięni. KochProżnLir204.
– Ej, hej! Podpiłem sobie u sąmsiada mego Gorzałki arendarskiej. Coż komu do tego? Aże świata nie widzę, a ćmi mi się w głowie. ChłopSasRzecz216.
Użycia metajęzykowe
- Impersonalia per se dicuntur, quae usitate in prima & secunda persona non leguntur; [...] cujusmodi sunt apud Polonos: boli mię, chmura się, ćmi się, dnieie, dostáie mi, godzi się, dzieie się, grzmi, márznie, márzy mi się, mierzcha się, mieszka mi się, mrze, mży się, śni mi się, zależy & his similia. WojnaInst93
