ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI, Kn, T, L (XVII-XVIII), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp

Formy gramatyczne

st. równy

lp	M.	m		przystojny
		ż		przystojna
		n		przystojne
	D.	m		przystojnego
		ż		przystojnej
		n		przystojnego
	C.	n		przystojnemu
	B.	m	żyw	przystojnego
			nżyw	przystojny
		ż		przystojną
		n		przystojne
	N.	m		przystojnym
		ż		przystojną
		n		przystojnym
	Ms.	m		przystojnym
		ż		przystojnej
		n		przystojnym
lm	M.	mos		przystojni
		nmos		przystojne
	D.			przystojnych
	B.	nmos		przystojne
	N.			przystojnemi
				przystojnymi

st. wyższy

lp	M.	m	przystojniejszy
		ż	przystojniejsza
		n	przystojniejsze
	D.	m	przystojniejszego
		n	przystojniejszego
	B.	ż	przystojniejszą
		n	przystojniejsze
	Ms.	n	przystojniejszym
lm	M.	mos	przystojniejszy
		nmos	przystojniejsze
	B.	nmos	przystojniejsze

st. najwyższy

lp	M.	m		naprzystojniejszy
		ż		naprzystojniejsza
		n		naprzystojniejsze
	D.	m		naprzystojniejszego
		n		najprzystojniejszego
	B.	m	nżyw	naprzystojniejszy
		ż		najprzystojniejszą
	N.	ż		najprzystojniejszą
	Ms.	ż		najprzystojniejszej
lm	M.	nmos		naprzystojniejsze

Znaczenia

1. »odpowiedni, właściwy, stosowny«

– Táka wielkość morzá iest ku potrzebie ludzkiey: bo naprzod iest potrzebna ku ozdobie świátá/ y ku przystoynemu á pomiárkowánemu rozłożeniu żywiołow: gdyż bowiem świát iest mieszkániem człowieká/ tedyć ku iego vżytkowi potrzebá/ żeby świát miał proportią w swych cząstkách. BotŁęczRel II 4.
– [Sok] w przystoynym mieyscu, gdzieby nie pleśniał, ani zbytnie wysychał chowáć. SyrZiel 350.
– Ale Gospodárstwo ná rostropności y spráwiedliwości zależy. Ponieważ przymnożenie máiętności ma być przystoyne y spráwiedliwe. PetrSEk 45.
– Różne myśli na on czas Rugiera mieszały, Co mu się beły w głowę wszytkie wraz zebrały, Nie wie, jaką odprawę posłowi onemu Dać ma, bo nie miał miejsca i czasu po temu Namyślić się; nakoniec przystojnemi słowy Posła zbywszy, tam jachał, gdzie od białejgłowy Był, jeśli to pomnicie, smętnej prowadzony Na pomoc młodzieńcowi, co miał być spalony. ArKochOrlCz II 262.
– [Bóg] Ieszcze z początku wszystek świát rozmierzał/ y wszystkie wieki dzielił/ áby Pánnę naświętszą ná mieyscu nalepszym/ y czásu naprzystoynieyszego stworzył; áby wszytkie inne cząstki świátá/ y wprzod y wzad/ które był postánowił stworzyć/ Bogárodzicy służyły/ y onę bárziey wydátnieyszą y okazálszą/ wszytkim vkazáły [...]. BirkOboz 13.
– A gdy Ich Mość PP. Doktorowie przynieśli báńki/ klistery/ kauteria. P. Zyd D. ná wszytko pozwaláiąc powiedział/ że tu nic inszego chorego nie widzimy bárziey iedno głowę/ przeto głowę mázáć/ báńki stáwiáć/ klistery dáć/ y fontánelle wtyle głowy wypalić/ naprzystoynieysze to śrzodki y nápewnieysze będą/ á przytym burztynem kurzyć/ co też wszytko wypełniono. CiachPrzyp F2v.
– Kożdy tedy pan, ále osobliwie Senator, powagi swey páńskiey przestrzegáć więcey ma, niz záchowánia, powágá iednák táká, z ludzkością przystoyną ma być złączona. StarPopr 85.
– Iesteś człowiek stanu rownieyszego/ to chodząc około pożywienia/ nie możesz mieć przystoynego stárániá o żonie. ZłoteJarzmo 24.
– Przystoyny/ Decens color [...] Congruens [...] Consentaneus [...]. Kn 890.
– Tegoż Roku przenosiły Ciáłá tych Pánien y Siostr do Oratorium Klasztornego/ ná mieysce przystoynieysze (skárbnicę ráczey) niżeli grob Kápłáni/ zapách wonny vweselił znowu Persony y Kościoł. OkolNiebo 5-6.
– Skutecznieysza iest nászá modlitwá w kościele/ gdy ná nię z przystoynym przygotowániem przychodziemy [...]. StarKaz 247.
– Bog iest ieden w istności/ á troiáki w Personach Ociec/ Syn/ y Duch święty. Co iednym słowem Kátholicy zowiemy Troycą świętą/ y dzień dzisieyszy ná chwałę y cześć Bogu nászemu/ święcimy z vroczystością iako nayprzystoynieyszą. StarKaz 3.
– Krzysztof, ten przy panu krakowskim dziadu swoim młodość trawił; jak z wojska przyjachał pojął panienkę skromnych i przystojnych obyczajów Bratkowskę, mają już potomstwo. KoniecZRod 196.
– Zebrzę od ciebie Boże moy/ zupełną sercá mego vfnoscią i vniżonością/ iáko naygorętszego zápalenia i iáko nayprzystoynieyszego przyozdobienia woli moiey/ aby duszá moiá wszeláką doskonáłością przybraną będąc/ twoim Boskim oczom się mile podobałá [...]. DrużbDroga 399-400.
– Już niebezpiecznym zabawom marsowym I ciężkim sprawom rzeczypospolitej I ślizkim dworow omylnych faworom, Temu wszytkiemu służbę wypowiedział A w ciszy żywot prowadząc przystojny, Ostatek zdrowia chce sobie zachować. MorszZWierszeWir I 469.
– Kiedy jej przyszło pańskim kłopotom zabiegać: Lub sługa, lub przyjaciel postępkiem cię lekkiem Uraził (wiesz, co gniew ma władzy nad człowiekiem), Tak długo przystojnego szukała sposobu, Że się wedle słuszności stało ze stron obu. PotZabKuk I 539.
– A ponieważ mię boska mieć chce dispozycya bezpotomnym, tak iż już żadnej nadzieje niemam, abym miał ze krwie własnego successora, a wiedząc, jako prawo pospolite non vetat sterilibus disponere bonis do upodobania, zapatrując się tedy na przystojne obyczaje i ochotę do usługi rzeczypospolitej J. P. Jana Koniecpolskiego, wojewodzica bełzkiego, najbliższego ze krwie domu mego, tego sobie za własnego syna, jedynego successora obieram i naznaczam i dobrowolnie przyjmuję, i całemu światu polskiemu, prawu pospolitemu ojczystemu pro legitimo successore ogłaszam [...]. KoniecSTest 383.
– JESIEN, Zacznie się D. 29. Wrześniá g. 1. m. 46 z połnocy. A tá przystoyna ma bydź, nie názbyt sucha y nie názbyt mokra, á do tego ciepła [...]. DuńKal E2.
– Gry w kości tak i teraz w wieku młodym, a barziej jeszcze doskonałym, na Sąd Boży zaklinam, by się onej uczyć i grać nie ważyli. W karty zaś, równym zakazane przekleństwem, te tylko się pozwalają, jako to pikieta francuska we dwanaście kart i lombr, gry srodze ciche i przystojne, w które nielicha grać zwykła na asamblach u wielkich dworów kompania. RadziwHDiar 189-190.
– Takie zaś wolne niepozwolenie przy większej razem i poważniejszej liczbie bez porównania żadnego piękniejsze, rozumniejsze, przystojniejsze, zbawienniejsze jest i bardziej wolny naród, wolne rycerstwo zdobi, niż gdy jednemu dobremu czy złemu, nie pozwalającemu na co, wszyscy lepsi i rozumniejsi koniecznie poddać się, posłusznymi być, karki zniżyć i ustąpić koniecznie muszą, jakośmy już o tym mówili. KonSSpos 236-237.
– Albo też wkrótce potym niejeden żałował, że się pokazał nad to, jeżeli się tak mówić może, cnotliwym i wszystkie potym na to siły obrócił, aby łaskę nadwerężoną odzyskał choćby też i mniej przystojnymi sposoby. KonSSpos 261.
– Królewskie zaś ożenienie, choć z tak wielu senatorów konsensem przystojnym i Sedis Apostolicae pozwoleniem stało się, co urażać ma? ZdanieSzlachCz II 418.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

rzecz przystojna I (sz. zm.):

– Niemniejsza mądrość jako nieprzyjacioły znosić, przyjacioły czynić i zatrzymywać sobie, a nade wszystko summa iustitia tribuere unicuique, quod suum est i przyznać to, czemu przeczyć trudno, rzecz przystojna. AktaPozn I/1 405.
– Przeto iáko Medyká dla zdrowia ciáłá: ták Filozofá dla zdrowia dusze przystoyna rzecz słucháć: być dobrze był Pánem iego. BudnyBPow 41.
– [Massageci] rodzice swe y insze powinne gdy się postárzeli/ zárzezywáli y ziádáli/ rozumieiąc zá lepszą rzecz y przystoynieyszą/ áby ich sámi ziedli/ niżliby ich mieli robacy rostoczywszy zieść. CzyżAlf 10.
– [...] przystoynieysza y pobożnieysza rzecz iest spráwiedliwości/ niżeli niesprawiedliwości pomagáć. StarPopr 89.
– Pięknać rzecz i przystojna za ojczyznę miłą Polec i własną jej być przykryty mogiłą. MorszZWierszeWir I 438.
– [Wszyscy] o nowe dla sądów z ramienia Waszej Królewskiej Mości odprawujących się i w przyszłe wieki bezpieczeństwa odważają się dopraszać dobroczynności, ażebyś nam, Najjaśniejszy Panie, ubezpieczyć raczył w pokoju ustanowiony i samym tylko pokojem żyjący trybunał, bo jeżeli między dźwiękiem broni milczą prawa, niech w samych odradzających się trybunału początkach żołnierz nam z orężem nie stawa nad głową ani rzecz przystojna, ażeby we drzwiach samych świątnicy sprawiedliwości gęste kto zuchwale stanowił straże. MatDiar 743-744.

2. »stosowny dla kogoś lub czegoś, odpowiadający komuś lub czemuś«

– Nabożnie wszytkie sprawy Boże odprawować, Do wszytkich uniżonym sercem przystępować, One sobie nad wszytkie smakować zabawy, To na sługę Bożego przystojne są sprawy. PsalArianBar II 656.
– Z strony brania posesyej w oprawę królowej JMci, matki królewica JMci, nie radziby pozwoleli niektórzy nie z żadnego odium abo niechęci ku WKMci abo królewicowi JMci, jedno, że się obawiają dysmembracyej, która już się nam samym i przodkom naszym znać dała; ale żeby królewic JM. sustentacyej, kondycyej swej przystojnej, mieć nie miał, żaden nie jest, któryby tego nie chciał, czego WKM. rzeczą samą doznać będziesz raczył. MowaZamojCz II 477-478.
– Biada tobie, ziemio, gdy twój król jest dziecięciem, a książęta jego rano biesiadują. Szczęśliwa zaś ty jest, ziemio, która masz króla szlachetnego i książęta twoi jadają czasu przystojnego dla posilenia mocy, a nie dla opilstwa. DyskSzlachCz II 446.
– Przeto nie dziw, że się tego, począwszy od JKMci, pana naszego miłościwego, wszyscy u WMci upominamy, a nie tak, jako więźnia, bobyśmy na to patrzyć nie życzyli sobie, ale jako człowieka wolnego, bacznego i zawołanego, który sam to osądzić możesz, że temu ten plac naprzystojniejszy odkryć winnych a oczyścić niepodejrzanych. OpisDostCz III 168.
– Było też tám y to ku pomocy/ iż im oni [Indianie] podleyszego byli rozumu; tym się wiecey dziwowáli niebu y rzeczom niebieskim/ y wszytkiemu temu co im podawano o wielmożności/ wszechmocności y máiestacie Boskim/ o miłosierdziu/ łáskáwości/ y męce Chrystusowey: bo im te rzeczy więcey przenosiły rozum y poięcie ich; tym się przystoynieysze zdáły wysokości máiestátu Boskiego/ y dobroci nieskończoney Chrystusowey. BotŁęczRel V 60.
– Gdy w wiechę wyrosną [szparagi] w ten czas iuż nie są do vżywánia przystoyne. SyrZiel 1125.
– Nád swobodę á wielkie myślenie nic nie mász przyrodzeniu ludzkiemu przystoynieyszego/ my tey swobody vżywáć mamy/ ktoraby przyiacielom wdźięczna byłá/ á żadnemu nie szkodziłá. BudnyBPow 121.
– Wiele inszych przykłádow przytoczyłbym/ ále wiedząc otym pewnie/ iż żaden w tym sporu zęmną dzierżeć nie będzie/ żeby łáskáwość y ludzkość człowiekowi naprzystoynieysza y napotrzebnieysza bydz nie miáłá [...]. KunWOb H.
– Nábywánie żywności z spráwowánia roley iest spráwiedliwe dla tego naprzystoynieysze ludziom. PetrSEk 4.
– Zaczym ich prawo na śmierć zasługom ich przystojną skazało. RegZłocz 165.
– A prawdę pewnie żywą i szczerą mówiła, Że to nikczemność wielka i wyraźna była, Nie człowiekowi, ale raczej spruchniałemu Drewnu raczej przystojna, gdyby ten, któremu Chciałaby być tak piękna kwoli białagłowa, Trzymał skrzydła spuszczone, jako leśna sowa. ArKochOrlCz II 268.
– NAyduie się zá czásow nászych Senatorow tákich wiele/ ktorzy wiecey się stáráią o záchowánie miedzy ludźmi/ niźli aby powagę Senatorską záchowali. Wprawdzieć záchowánie iest rzecz dobra y pożyteczna/ zwłasczá Cnotliwemi postępkámi/ y miedzy cnotliwemi: iednak potrzebnieysza y przystoynieysza Pánu powagá/ niźli záchowánie. StarPopr 82.
– A iż tenże postępek prawny niech zostaje, Abo — jeśli nam barziej k myśli wiek dzisiejszy — Uczyńmyż już i statut czasom przystojniejszy. StarVotBar I 310.
– Niechaj téż wżdy kiedy zna ksiądz Dymitr, iż na świecie nie wszytko jednym strychem idzie, ani fortuna na jednym miejscu przebywa. Co wtenczas ksiądz Dymitr uczuje, gdy W.K. M. dekretem sprawiedliwym swym, przystojnym jego złym uczynkom, kaźń naleźć będziesz raczył. GórnDzieje 191.
– PułCartauny ktore 24 funt: żelázá 12 funt: prochu ptászego wyrzucáją 19. Calib. długie, zmiąszością im przystojną, ważą 41. álbo 42. cent: [...]. UffDekArch 32.
– [Ten sposób odkupienia] Był y przystoyny do vleczenia rány/ álbowiem iáko pierwszy człowiek zgrzeszył przez pychę/ Obzárstwo/ y nieposłuszeństwo/ [...] álbowiem chćiał bydź podobny Bogu przez wyniosłość náuki/ chćiał záżyć z drzewá słodkośći/ y przykazánia Boskiego przestąpić gránicę. A poniewasz vleczenie ma być przeciwnym sposobem/ przeto tá ráná vleczona iest [...] przez pogárdzenie/ pokorę y woly Boskiey wykonánie. KorRoz 141.
– A ponieważ się wiecznym losom zdało, Że się ztąd wyniósł w górne wysokości Duch świątobliwy, które pozostało W najprzystojniejszej k'temu uczciwości, Niech w grobie złożą opłakane ciało, Smutną zewłokę jego śmiertelności [...]. OdymWŻałKoniec 356.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

rzecz przystojna II (sz. zm.):

– Królu [...] Uczyniłeś przystojną rzecz dobroci twojej, Żeś nietylko nie wzgardził słusznej skargi mojej, Aleś kazał uprzątnąć nierząd z miasta tego, gdzie każdy musi już strzedz poczciwego swego. GrochWiersze 203.
– A tako to iest rzecz przystoina Ingenierowi wiedzieć: ták też pomieniony Działowy nie ma się wstydáć to umieć, co Ingenierowi przynależy, álbo też Puszkarz, álbo Rynsztunkowy, co te insze urzędy w sobie máią, áby w urzędzie swoim niebył nikczemnym y niesposobnym [...]. UffDekArch 15.
– Náostátek rozumiem, iż y to rzecz iest onemu [puszkarzowi] przystojna, áby umiał wszelákie ogniste rzeczy ták do uciechy, iáko y do potrzeby, y do przesládowánia nieprzyiacielá służące gotowáć, bo iáko niezáwsze y niewszędzie Ingeniera do wszelákich potrzebnych wojennych robot zásiąc można, ták też nie záwsze tákie ludzie ktorzy się ná rzeczách ognistych rozumieią znaidzie. UffDekArch 16.

3. »wystarczająco dobry, porządny; o człowieku: porządnie wyglądający«

– Prosili go tedy brácia/ ktorzy go náwiedzáć przyszli/ żeby do końcá ciáłá swego nie dobiiał/ ále mu iákiegokolwiek posilenia pozwolił: owa dał sie námowić/ żeby pokármem przystoynym wysuszone członki ochłodził: lecz w tym długo trwáć nie mogł. ZwierPrzykład 106.
– Nie przyjmują tam [do zgromadzenia kanoniczek] panny żadnéj jedno któréj tę łaskę infanta uczyni, bo tam mają swoje obejście przystojne, i ćwiczenie jak wierzyć słuszna jest uczciwe; a rodziców to nic nie kosztuje. PacOb 75.
– Podle niego budynek z izbami także przystojny naprawy w przykryciu potrzebuje. OpisKról 49.
– Ale mi to samo podeyzrzenie czyniło/ że ci złoci Mistrzowie [=alchemicy]/ i słuszney sukni ná grzbiecie nie mieli. Drudzy lub dość przystoyni, przy wielu piecykach, tyglach i kolbach; więcey długow i niedostatku, niżeli złota pokazowali [...]. SekrWyj 2.
– Przystoyny. anständig. décent, bienséant, convenable. § przystoyną ma subsystencyą. T III 1786.

4. »piękny, wspaniały; o człowieku: urodziwy«

– Ona [jedna z zakonnic] tedy szmacisczkámi głowę okrywałá/ y ták wszytkim służyłá. A drugie pánny w przystoynym vbierze chodziły. ZwierPrzykład 142.
– Jadę, aż przystojne gmachy Widzę, a nad niemi dachy. JarzGośc 113.
– Potym iáchał P. Piecowski Rotmirz pieszy I. M. X. Biskupá Wárminskiego/ w żuponie átlasowym szkarłatnym/ w ferezyey áxámitney tegoż koloru/ sobolámi podszytey: zá czapką áxámitną zaponá z piormi/ iáko y v pierwszego Rotmistrzá: ná koniu też tak dobrym/ y ták przystoynym iáko y pierwszy. WjazdPar 4 nlb.
– Miał urodę przystoyną y wymowę wdzięczną [...]. StarKaz 644.
– [...] był ten Kościoł dostátnie ozdobiony y obdárzony/ od swoich fudnatorow/ práwie nád podziwienie máiąc w sobie Ołtarzow 24. z przystoynymi y kosztownymy áppáratámi [...]. PruszczKlejn 61.
– [Achdous] przemienił się w białego Orłá, ktory z moich wymknąwszy się ręku, y zbuiawszy vsiadł ná Koronie Polskiego Páństwá. T. Nigdy nie mogł ná przystoynieyszym vsieść mieyscu, iáko ná tey wyniosłey wolnością topoli. AndPiekBoh 95.
– Jan Zawadzki, starosta pucki, do Roztoka wjeżdża, któremu się mile ludzie zewsząd przypatrując na salve jego z murów ognia dają i w przystojnej stancyjej, jako komisarza na traktaty ze Szwedami naznaczonego - traktują. BorzNaw 145.
– A że temu ták/ y nie jest to przeciw Bogu cudne y ozdobne nosić trzewiki; poznáć to możemy z słow sámego Bogá/ ktory mowi: Obułem się w kosztowne (zámeszkowe) trzewiki. [...] Te słowá y przykłády teraz z pismá S. przytoczone pokázują/ że nadobne przystoyne trzewiki/ Krześciánin ták Męsczyzná/ jáko y biała głowá z dobrym sumnieniem według stanu swego nosić może. GdacPrzyd 24.
– Vbyła wiednym miescie męzátká przystoyna/ ktory małżonek zabiegły/ często náiármaki odiezdzał. WisCzar 108.
– Słońce záiste Krolewską gwiázdą będąc [...] urodzonego pod sobą czyni cielistego, y piękney twarzy, y oczu wielkich [...] z przystoyną y gęstą brodą, y z długimi włosámi. AlbSekr 103.
– [Pompejusz] wielce przystoynym y barziey tryumfalnym niz funeralnym trybem, Zone y syna swoiego pospołu pochował. SzołHist 7.
– EXTE'RIEUR [...] POSTAC powierzchowna rzeczy [...] Przystoyney postaci, przystoyny z Osoby. DanKolaDyk I, 568.
– Trzy wozy Panien Zakonnych z klasztoru Nimiceńskiego przez Leonarda Koppen sprowadził do Wittembergu, na połamanie slubu czystości namowił, sam nayprzystoynieyszą z nich Katarzyné de Bore wprzod nadzieią nabawiwszy, za żonę poiął, drugiego Miesiąca po ślubie przynoszącą mu pociechę [...]. ChmielAteny III 657.

5. »o człowieku: szlachetny, cnotliwy«

– Miła słucháć prácuiącey około Dziecięcia Matce/ że mu dáła przystoyne wychowánie; y tobie barzo należy ná tym/ áby cię żaden w tey sławie nie zwyciężył/ zwłaszczá żeć tákiego zrządził Bog Syná/ nád ktorego przystoynieyszego świát mieć nie ma. HinPlęsy 113-114.
– Chceszli przeto mieć synaczka przystoynego Chrześciáninie dayże mu dobry przykład z siebie y dobrą náukę ábo nápomnienie. StarKaz 498.
– Przetosz káżdy iako Szláchcic, ták mieyskiego rodu przystoyny Człowiek zá ochydę sobie w pieszey woynie bierze háyduckiego kroiu pogárdę [...]. FredPiech D3.
– [...] od poczciwych cnotliwych Przystoynych Małzonek wielu Swawolnikow zwiecznem dusze y ciała zatraceniem, odłącza szatan [...]. PotPrzyp 8.
– Názywáią się Chep Meszaichlar, to iest/ dobrzy Vczniowie Messiászowi. Wierzą że IEzus Chrystus iest Bogiem/ y prawdziwym Odkupicielem świátá. Młodź po szkołách/ y ná Dworze Cesárskim/ bárzo iest przychylna temu rozumieniu/ á osobliwie ktorzy się znayduią przystoynieyszi/ grzecznieyszi/ y lepszemi przymiotámi od przyrodzenia obdárzeni miedzy nimi/ ták dálece/ że gdy w kim wszeláką grzeczność iednym słowem chcą wyrázić/ zowią go Chep Meszachizyn, iáko by też rzekł/ iż iest poczciwy/ wspániały/ ludzki/ y przystoyny człowiek/ iáko powinien bydź táki/ co wyznawá prawdziwego Messiászá. RicKłokMon 160-161.
– Z Poważnego słynących godnością wyboru Ludzi był człowiek ieden, ktory miał v Dworu Krolá pierwszą powagę: Mąż w życiu przystoyny, Chwalebny pobożnością, człowiek bogoboyny, Ktory myśląc naywięcey o Niebie, w boiaźni Boskiey trwał; lecz taiemnie dla Krolá przyiáźni. DamKuligKról 16.

6. »o ubiorze, słowach: przyzwoity, skromny«

– Tákże y Niewiásty, áby się ubiorem przystoynym ze wstydem y skromnością zdobiły, nie z tráfionymi włosámi [...]. GdacPan 53.
– [...] iákiś to tám był przystoyny Kwef, iedwabnicá gęsta, że i Jozef oblubieniec, nie mogł Nayświętszey Pánny widzieć. MłodzKaz IV, 488.
– Po czas stołu mniey przystoyną baieczkę wmięszał w dyskurs gość importun, ktorey bogoboyna Pani nie mogąc słuchać, mowę mu przerwawszy rzecze: Ja nie baykę powiem, ale rzecz prawdźiwą, na ktorą oczy moie patrzały. NiesKor II 280.

7. »duży«

– A im byli poganie: na iego [rotmistrza Jana Lipskiego] odwagi Niegotowszy: tym brali, przystoynieysze plagi. PotWoj 179.

Znaczenia niepewne

1 lub 4:

– [...] iákoby ten pokarm niebieski/ własnym imieniem názwáć/ y iáki mu tytuł naprzystoynieyszy wymyślić/ nie mogą tego Doktorowie święci rozumem swoim poiąć. StarKaz 28-29.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

Najwcześniejsze poświadczenie:

1608

Znaczenia

1. »jest słuszne«

~ Wyszły tym bogáctwá ná háńbę/ przystoyna byłá ie mieć/ ále ich nieprzystoynie/ y owszem sromotnie vżywáli/ etc. CezWargFranc 33 nlb.
~ Dla ktorey przyczyny Sebástiian krol Portogálski/ podniosł przeciw niemu woynę: y wypráwił woyská z sámey práwie szláchty/ ktorego było á600. pod stáwą Fránciszká Bárettá: á Monomotápá/ boiąc się Portogálczykow/ ofiárował się ná wszelákie Conditiae: lecz Báretto nie contentuiąc się tym co było vczciwa y przystoyna; poráżony iest/ nie przez nieprzyiaciele/ ále powietrzem AEthyopskim y chorobámi/ ktore mu ludzie w niwecz obrociły. BotŁęczRel III 153.
~ TEHANO żoná Pythágoresá Filozofá/ będąc spytána/ coby naywięcey Białeygłowie przystało? odpowiedziáłá: To nayprzystoynieysza podobáć się swemu własnemu mężowi. BudnyBPow 148.
~ Zaż rzeczy mnieyszych puścić mimo przystoyna nie będzie: z Tarczą domá Koronny Synu/ á z mieczem ná woynę/ z tarczą Cierpliwości. KunWOb G2.
~ Dla zmienienia się trochę przyrodzenia i chęci jego przeciwko mnie dawnego dobrodziejstwa i łaski przepomniawszy, jego odstąpić nie jest przystojna. SaadiOtwSGul 55.
~ SNadźby iuż przystało skończyć tę książkę: ponieważ iużechmy o tey wodzie we Skle to odprawili y nauczyli/ co y przystoyna wiedzieć/ y cosmy ná początku obiecáli. SykstCiepl 195.
~ Iesli ta[m] compánia z grzesznymi wynáleziona rádość przynosi, z Anyołámi w niebie chwalcy Boży żyiąc/ uczciwszy dostáli/ co przystoynieysza iest? KalCuda 237.
~ V. To ták mogł człowiek po vpadku przyść do łáski/ co się nie sstáło Anyołowi? M. Niezmierność to łáskáwości Bożey spráwiłá/ iáko bowiem nie z siebie/ ále z poduszczenia cudzego vpadł; ták przystoyna byłá/ gdy sam się dźwignąć niemogł/ iáko chciał: áby od innego rátowány powstał. AnzObjWaś 27.
~ Za czym jeżeli privato homini nie masz nic przystojniejszego, jako fidem datam eliberare, a dalego więcej całej R.P., gdy co in fidem suam tempore urgentis necessitatis u kogo in subsidium bierze, przystojniejsza i należytniejsza, aby zupełnym zawsze i nienaruszonym nigdy zostawała kredycie. AktaKrak II/2 620.
~ Nie wiem, jeśli bezpieczna i przystojna między różne wojska jednej się prawie puszczać białejgłowie, bez słusznego sługi i bez statecznej białejgłowy. SobJListy 194.
~ A ieśli cię to odraża od ożenienia/ że się czuiesz iż nie możesz profitowáć/ tom powiedziałá/ weś Wdowę státeczną z dziećmi/ uczyń ktorego Pásierbá Dziedzicem po sobie/ álbo Pásierbicę/ zá krewnego swego wyday y uczyń im dobrze/ przystoynieyszać ták/ nisz co wiedzieć czyiego bęsiá wziąć zá syná/ ktory po tobie dziedziczyć według Oyczystych praw nie mogłby. GorzWol 57.

2. »jest komuś właściwe«

~ Lecz jeśli z konia chyżo ty będziesz zrzucona, Bo przystojniejsza tobie pilnować wrzeciona, Ja nie pragnę tak zbroje, jako chwały z ciebie, Którą snadno w panieńskiej otrzymam potrzebie: Anielską gładkość, coć jej użyczyły nieba, I przeraźliwe oko, włos złoty dać trzeba. ArKochOrlCz III 96.
~ Wtąż nieinaksza prawdá z náuki lekárskiey/ gdy znáki śmierci częstokroć nástąpią/ á chory z nich nád bieg przyrodzony wybrnie: coż/ przecię prawdá prawdą: á kto się czego nie vczył/ vmieć nie podobna/ á nádohad oczy záwiązawszy co spráwić/ omaczką bitwę wygráć/ błaznom to przystoyna. CiachPrzyp 12.

3. »zdarza się, przytrafia się«

~ Pierwszy, lub krotki, nocleg tu zbywszy, ná drugi, Cięzarámi ładownie świtem poszły cugi. Pan po nich nieco poźniey, práwie wśrod poránku, Mszy świętey wysłucháwszy, w chrościánym przyganku, Ktora żadnego, w drodze tey dniá niechybiłá, Pod námiotem, lub w izbie, gdzie przystoyna byłá. GośPos 48.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Formy gramatyczne

Najwcześniejsze poświadczenie:

1661

Znaczenia

»to, co jest słuszne«

– Záczym/ przystoyną to bydź rozumiemy/ żebysmy Wászey Krolewskiey Mci w tey mierze z cáłego vmysłu y sercá/ z dobrego Sąsiedzkiego affektu y przyiáźni congrátulowáli/ y sżczęścia powinszowali [...]. MerkPol 37.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Formy gramatyczne

Najwcześniejsze poświadczenie:

1610-1625

Znaczenia

»to, co jest najbardziej słuszne«

– Za najprzystojniejszą to widzę, abym cię z wieże zrzucić kazał. SaadiOtwSGul 185.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Odsyłacze

Patrz: NIEPRZYSTOJNY.

PRZYSTOJNY

PRZYSTOJNA

PRZYSTOJNA

NAJPRZYSTOJNIEJSZA m